آلو اک نشاستے اَتے جڑ والی فصل دا ناں اے۔ ایہہ شرمائی ٹبر دا بوٹا اے۔ ایہدا اصل دیس جنوبی امریکا دے پہاڑی سلسلےانڈیز دے دوالے دے تھاں نیں۔ ایہدیاں اک توں چوکھیاں ونڈاں نیں۔ 4 صدیاں پہلے ایہنوں انڈیز توں باہر دی دنیا وچ لجایا گیا اَتے ایہہ ہُݨ مکی، کݨک تے چاول مگروں دنیا دی چوتھی وڈی فصل اے[۱]۔
امریکا توں چلی تک پورے امریکا وچ آلو دیاں جنگلی ونڈاں اگدیاں نیں۔ پہلے ایہ سوچ سی کہ آلو دیاں کئی ونڈاں اپݨے آپ ای کئی تھانواں اُتے ہوئیاں پر ہُݨ ایہ ویکھیا گیا اے جے ایہ دکھنی پیرو تے اتلے بولیویا دے تھاں وچ اک جنگلی ونڈ توں اٹھ توں پنج ہزار ورھے پہلے اگائی گئی۔ ہن اس لگاتار اگائی تے اپنی پسند دیاں ونڈاں بنان نال آلو دیاں ہزاراں ونڈاں بن چکیاں نیں۔ اجکل ساری دنیا وچ 99% اگاۓ جانوالے آلو اوہناں ونڈاں توں اگائے جارہے نیں جیہڑیاں جنوبی وشکارلے چلی دے تھلویں تھانواں توں آئیاں نیں تے ایہناں پہلیاں انڈیز والیاں دی تھاں لے لئی ہے۔[۲][۳]
آلو 21ویں صدی دے پہلے دھاکے وچ سلانہ اک عام انسان دے کھان پین وچ 33 کلوگرام (73 پونڈ) دے نیڑے ورتیا گیا اے۔ آلو تھوڑے کم نال چوکھی فصل دینوالا بوٹا ہے۔ جتھے وی رت ٹھنڈی اتے کجھ گلی ہوۓ جیہدے نال ایہدیاں جڑاں زمین چوں پانی کٹھا کرکے نشاستہ بنا سکن، ایہہ اوتھے اگ پیندا اے۔ ایہہ اک جنے دے حساب نال سبھ توں چوکھی فصل اَتے چڑھدے تے وشکارلے یورپ وچ دے رہیا اے پر ایہدا سبھ توں چوکھا وادھا دکھنی اَتے چڑھدے ایشیاء وچ ہویا اے۔ چین دنیا دا سب توں چوکھے آلو اگانوالا دیس اے تے چین تے ہندستان رل کے دنیا دے کل آلوواں دا تیجا حصہ اگا رہے نیں۔[۴] پاکستان وچ بیجی جانوالی اَتے پیسے بنانوالی ایہہ اک وڈی فصل اے۔
آلو 8000 توں 5000 م پ ورھے پہلے دکھنی پیرو اَتے اُتلے بولیویا دے تھاں وچ اگایا جان لگ پیا۔ ایس مگروں ایہہ ساری دنیا وچ کھلر گیا اَتے اک لوڑی دی فصل بن گیا۔ آلو انکا دکھنی امریکی انکا سلطنت وچ طاقت والی کھان پین دی وڈی شے سی۔ ہسپانوی لوکاں نے 16ویں صدی دے دوجے ادھ وچ انکا سلطنت تے مل ماریا اَتے آلو اوہناں دی وی لوڑ بن گیا اتے اوہ ایس نوں اوہ اوتھوں یورپ لے آۓ۔ ایہہ کیناری جزیرے تے 1562 وچ دکھنی امریکہ توں اپڑیا اَتے اوتھوں 1567 وچ ایہہ انٹیورپ پیجیا گیا۔ امریکہ توں مڑنوالے جہازاں تے اپنے کھان پین لئی آلو تے مکی نوں کھاندے سن۔ اوہ ایہنوں اسپین لے آۓ۔ سپین دیاں فوجاں جیہڑیاں یورپ وچ اپنی یورپی سلطنت دے وکھرے علاقیاں وچ جاندیاں سن آلو نوں نال رکھدیاں سن تے آلو اینج ہولی ہولی یورپ وچ پھیلدا گیا۔ یورپ توں آلو ایہناں سمندری پاندھیاں ہتھوں ساری دنیا وچ پھیل گیا۔ یورپی کسان پہلے تے ایہدے اگان تے کھان بارے جوشیلے نہیں سن پر چھیتی ای آلو نے انسانی لوک گنتی ودھان وچ وڈا کم کیتا تے 19ویں صدی وچ لوک گنتی وچ ایس پاروں اک وادھا آیا۔[۵] ایس بوٹے وچ چوکھیاں ونڈاں ناں ہون باہجوں ایہ روگ دے ہلے سہن لئی ماڑا سی تے 1845 وچ لہندے آئرلینڈ وچ ایس دی فصل نوں اک فنگس نے تباہ کر دتا۔ جس نال آئرلینڈ وچ کال پَے گیا۔ چین وچ آلو منگ شاہی ویلے اک اچیچی کھانوالی شاہی شے سی۔ 18ویں صدی وچ چین دی لوک گنتی ودھ ہون تے آلو دا ورتن لوکاں لئی اک اسان کھان پین سی۔ ہندستان وچ فصل لئی اگان دا چلن 18ویں صدی دے انت تے ٹریا۔ انگریز پنجاب دے باڈر تے 1802 دے دوالے اپڑ چکے سن تے اوہناں نال اوس ویلے آلو وی اپڑ گیا ہونا اے۔
آلو نکے ناپ دای بوٹا اے جیہڑا عام ول نال 60 سینٹی میٹر (24 انچ) اچا ہوندا اے۔ پھل نکلن تے جڑ مکدی اے۔ ایہدے تے چٹے، جامنی، لال، نیلے پھل کھڑدے دے نیں جیدی پراگ ڈنڈی مالٹئی ہوندا اے۔ عام ول نال چٹے پھلوالے بوٹیاں دے آلو دی چھل چٹی ہوندی اے تے رنگوالیاں دی گلابی۔آلوواں دے بنان وچ کیڑے ہتھ ونڈائی کردے نیں۔ دن نکے ہون نال جڑ بنن لگدی اے۔
یونائیثڈ نیشنز دی فوڈ اینڈ ایگریکلچرل آرگنائزیشن نے دسیا اے جے 2012 وچ 368 ملین ٹن آلو ہویا۔ دنیا دے 20 دیس 79.8% آلو آگاندے نیں۔ پاکستان وچ 4.1044 ملین ٹن آلو ہوئے نیں۔ 2/3 دے نیڑے انسان کھاجاندے نیں جد کے ریندا ڈنگر کھاندے نیں یا کلف بندا اے۔ چین دنیا دا سب توں وڈا آلو اگانوالا دیس اے تے چین تے ہندستان وج دنیا دے 1/3 حصہ آلو ہوۓ۔
پاکستان دے بنن ویلے 3,000 ہیکٹر زمین تے آلو دی اگائی ہوندی سی جیہڑی ہن 111,000 ہیکٹر تے پھیل چکی اے۔ مدھری ہوند جیہڑی 1947 وچ 9 توں ہن 20 میٹرک ٹن/ہیکٹر تک اپڑ چکی اے۔ آلو وچ پاکستان آپنے آپ تے گزارھ کردا اے تے باہری آلو دی لوڑ نہیں۔ پاکستان وچ آلو چارے صوبیاں تے گلگت بلتستان وچ ہوندا اے۔ پاکستان وچ 8 دے نیڑے وکھرے موسمی تھاں نے ایہدی اگائی دے۔ 70 - 80% ہوند وشکارلے پنجاب تے وشکارلے چڑھدے خیبرپختونخواہ وچ ہوندی اے۔ ایہ چارے صوبیاں وچ خیبرپختونخواہ وچ بونیر، دیر، نوشہرہ، مردان، صوابی، ایبٹ آباد، مانسہرہ، چترال؛ پنجاب وچ اوکاڑہ، ساہیوال، جھنگ، چنیوٹ، قصور، گجرانوالہ تے شیحوپورہ؛ بلوچستان وچ مستونگ، زیارت، پشین، قلات، قلعہ سیف اللہ، لورالائی تے کوئٹہ تے سند وچ حیدرآباد دے ضلعیاں وچ آلو بیجیا جاندا اے۔ 20٪ دے نیڑے ہوند زمین چوں کڈھن لگیاں تے ٹھنڈے گودام نہ ہون باہجوں رل جاندی اے۔ 18% دے نیڑے آلو اگلی اگائی لئی رکھ لیا جاندا اے تے 5% بدیس پیجیا جاندا اے۔
پاکستان وچ دو ونڈاں دے آلو ہوندے نیں: مٹھا آلو تے پھکا آلو۔ مٹھے آلو دی چھلڑ لال ہوندی اے تے پھکے دی چھلڑ کنک ونی ہولدی اے۔ پاکستان وچ آلو دیاں سال وج تن فصلاں ہوندیاں نیں۔ پت جھڑی فصل وڈی اے۔ ڈیامنٹ، کارڈینل، ڈیزائری، راجہ، سانتے پاکستان وچ اگائیاں جانوالیاں وڈیاں ونڈاں نیں۔
آلو بی نال اگاۓ جاندے نیں جیہڑے جڑ انگ ہوندے نیں اتے جیہڑے بماری توں بچے ہوندے نیں اَتے اوہناں توں تکڑے بوٹے اگدے نیں۔ آلو دے اگن وچ 5 فیزز آندے نیں۔ پہلی فیز وچ بی چوں جڑ تے پتیاں پھٹدیاں نیں۔ دوجی فیز وچ چانن پکائی دا کم ٹردا ہے اتے پتے ٹاہنیاں نکلدے نیں۔ پتیاں تھلیوں ٹاہنیاں نکلدیاں نیں جیہڑیاں زمین ول جاندیاں نے تے جڑاں تے فیر آلو بندیاں نیں۔ تیجی فیز وچ پتیاں تھلوں ٹاہنیاں نکلدیاں نیں جیہڑیاں زمین ول جاکے آلو بندیاں نیں۔ ایس فیز وچ پھل وی کھڑدے نیں۔ جدوں زمین دا کرمی ناپ 27 سینٹی گریڈ ہوجاندا اے تے جڑاں بنن دا کم رک جاندا اے۔ جڑاں موٹیاں ہوندیاں نے تے سارے بوٹے دی خوراک کٹھی ہوندی اے۔ ایتھے زمین وچ گل، کھاد دا وی فصل تے اثر ہوندا اے۔ آخری فیز وچ بوٹے دی چھتری مک جاندی اے، آلواں دی جھلڑ پینڈی ہوندی اے اتے شکر نشاستے وچ پلٹدی اے۔
آلو پاکستان اَتے پنجاب وچ گھراں وچ سبھ توں چوکھے کھانیاں وچ ورتی جان والی شے ہے۔ ایہنوں سبزیاں جیویں گوبھی، مٹر، پالک، گاجر، بتاؤں نال پکدا اے۔ ایہہ آنڈے نال، گوشت نال، چَول نال، قیمے نال اَتے کلّا وی پکایا جاسکدا اے۔ ایہدے بنے چپس ساری دینا کھاندی اے۔ ایہہ کہیا جاندا اے جے انگریزاں نے چپس اَتے مچھی کھا کھا کے برطانوی سلطنت بنا لئی سی۔
چین
بھارت
روس
یوکرین
امریکہ
جرمنی
بنگلا دیش
پولینڈ
بیلارس
دکھنی افریقہ
فرانس
کینیا
ترکی
ایران
کینیڈا
برطانیہ
مصر
پیرو
الجیریا
پاکستان
