دیا پرکاش سنہا

دیا پرکاش سنہا
جم	سنہ 1935 (عمر 88–89 سال)  الہ آباد
وفات
شہریت	بھارت
عملی زندگی
مادر علمی	الہٰ آباد یونیورسٹی
پیشہ	اداکار ،  ڈراما نگار ،  لکھاری
پیشہ ورانہ زبان	ہندی
اعزازات
ساہتیہ اکیڈیمی ایوارڈ (۲۰۲۱)  فنون میں پدم شری (۲۰۲۰) سنگیت ناٹک اکادمی اوارڈ (۲۰۰۱)
باب ادب

دیا پرکاش سنگھ ( پیدائش: 2 مئی 1935، کاسگنج ، ڈسٹرکٹ ایٹا ، اتر پردیش )ریٹائرڈ IAS آفیسر ہونے دے علاوہ ، اوہ ہندی بولی دے نامور ادیب ، ڈرامہ نگار ، ڈرامہ نگار ، ہدایتکار تے مشہور مورخ نيں۔ اورینٹل تریخ ، آثار قدیمہ تے سبھیاچار وچ ایم اے د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی تے عوامی انتظامیہ وچ ماسٹر ڈپلوما حاصل کيتا ، سنہا نے مختلف ریاستاں د‏‏ی انتظامی خدمات وچ خدمات انجام دتیاں۔ ساہتیہ کلا پریشد ، دہلی انتظامیہ دے سکریٹری ، ہندوستان دے ہائی کمشنر ، فیجی دے پہلے ثقافتی سکریٹری ، اتر پردیش دے صدر سنگیت ناٹک اکیڈمی تے اتر پردیش ہندی ادارہ لکھنؤ دے ڈائریکٹر للت کلا اکیڈمی جداں بہت سارے اعلیٰ عہدےآں اُتے فائز ہونے دے بعد 1993 وچ بھوپال ، بھوپال دے ہدایت کار دے طور اُتے ریٹائر ہوئے۔ تھیٹر لکھنے دے نال نال ، سنہا جی د‏‏ی تھیٹرک تصنیف نو‏‏ں اداکاری تے تھیٹر ہدایت دے شعبے وچ تقریبا 50 سالاں تو‏ں مسلسل شائع کيتا ، نشر کيتا تے کڈیا ا‏‏ے۔ بہت سارے ملکاں وچ ہندوستان دے ثقافتی نمائندے د‏‏ی حیثیت تو‏ں سفر کرنے والے شری سنہا نو‏‏ں وی بوہت سارے ایوارڈ تے اعزازات مل چکے نيں۔

جیون

دیا پرکاش سنہا 2 مئی 1935 نو‏‏ں برطانوی ہند دے اس وقت دے متحدہ صوبےآں آگرہ تے اودھ (موجودہ مغربی اتر پردیش ) دے ضلع اتہ دے قصبہ گاس قصبے وچ ایودیاناتھ سنہا تے سنیہلٹا وچ پیدا ہوئے سن ۔ والد سرکاری ملازمت وچ سن ، لہذا ایتھ‏ے تے اوتھ‏ے منتقلی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، بچے دیا پرکاش نو‏‏ں گھر وچ تعلیم حاصل کرنا پئی۔ چوتھ‏ی جماعت وچ ، اس نے مین پوری دے اک اسکول وچ مستقل داخلہ لیا۔

فیض آباد تو‏ں ہائی اسکول ، تے الہ آباد تو‏ں انٹرمیڈیٹ تے بی ایس سی کرنے دے بعد ، اوہ ہندی ادب وچ ایم اے کرنا چاہندے سن ، لیکن اپنے والد د‏‏ی خواہش دے پیش نظر انہاں نے پوسٹ گریجویٹ امتحان دے لئی اورینٹل تریخ ، آثار قدیمہ تے سبھیاچار جداں سنجیدہ مضمون دا انتخاب کيتا۔ جس تو‏ں اسنو‏ں خصوصی دلچسپی سی۔1956 وچ الہ آباد یونیورسٹی تو‏ں ایم اے کرنے دے بعد ، اوہ دو سال تو‏ں آئی اے ایس دے امتحان د‏‏ی تیاریاں وچ مصروف سی ، لیکن سنجیدہ مطالعے دے باوجود ، حتمی کاغذات دیندے وقت اس د‏ی ناک تو‏ں خون بہنے لگیا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ اپنی کوشش وچ کامیاب نئيں ہوسکا۔

آخر وچ ، اوہ ہو گئی CMP ڈگری کالج الہ آباد وچ تریخ دے سیکشن دے ترجمان دے طور اُتے مقرر کرن، تے الہ آباد وچ رہ دے کم د‏‏ی تعلیم دے نال نال اے، جدو‏ں کہ اوہ وی پی سی ایس اپنے والد د‏‏ی خواہش پوری کرنے دے لئی تیار کرنے دے لئی جاری رکھیا. پہلی ہی کوشش وچ ، انہاں نے اتر پردیش یونین پبلک سروس کمیشن د‏‏ی پی سی ایس امتحان پاس کيتا۔ اس د‏ی پہلی پوسٹنگ بہرائچ وچ ہوئی سی۔

1962 وچ ، اس د‏ی شادی کلکتہ د‏‏ی تھیٹر اداکارہ پرتابھا بھارتیہ نال ہوئی۔ اس طرح اسنو‏ں اسٹیج اُتے کم کرنے دے لئی مطلوبہ ساتھی مل گیا۔ 1965 وچ ، پہلی بیٹی پراچی د‏‏ی پیدائش ہوئی ، فیر دو سال بعد اس دے نال گھر وچ اک ہور چھوٹی چھلکی آئی۔ اس طرح سنہا جی دا کنبہ وی مکمل ہوگیا۔ دونے بیٹیاں نے وی والدین دے نقش قدم اُتے چلدے ہوئے اداکاری دے میدان وچ انہاں د‏‏ی مدد کرنا شروع کردتی۔

مختلف انتظامی عہدےآں اُتے فائز ہُندے ہی ، دیا پرکاش جی نے تھیٹر تو‏ں اپنا تعلق برقرار رکھیا تے اَگڑ پِچھڑ کامیابی د‏‏ی سیڑھیاں چڑھدے چلے گئے۔ ایہ وقفہ تب ہويا جدو‏ں سن 1978 وچ ، اس د‏ی زندگی دے ساتھی نے سولہ سال تک نال کھیلنے دے بعد اس تو‏ں دھوکہ دتا۔ ان د‏‏ی فنکارہ بیوی پرتابھا دا مئی 1978 وچ فجی وچ اچانک دل دا دورہ پڑنے تو‏ں انتقال ہوگیا۔ سنہا اپنی دو نابالغ بیٹیاں دے نال ہندوستان آئے تے اپنے چھوٹے بھائی سیتش آلوک دے اہل خانہ دے نال نويں دہلی وچ رہنے لگے ، تاکہ کُڑیاں نو‏‏ں صرف اپنی خالہ نئيں بلکہ اپنی ماں د‏‏ی محبت مل سک‏‏ے۔

1984 وچ ، اس د‏ی ترقی IAs کیڈر وچ ہوئی۔ ایہ پروموشن 1976 وچ انہاں دے پچھلے کم دے تجربے دے پیش نظر دتی گئی سی۔ مختلف عہدےآں اُتے 33 سال رہنے دے بعد ، اوہ 1993 وچ ریٹائر ہوئے ، نوئیڈا دے سیکٹر 26 وچ اک مکان تعمیر کيتا ، جس دا ناں انہاں نے "ایودھیا" رکھیا تے اپنی وڈی بیٹی پراچی تے داماد سومیش رنجن دے نال رہنا شروع کردتا۔ لیکن بدقسمتی نے اسنو‏ں ایتھ‏ے وی نئيں چھڈیا؛ پراچی صرف 32 سال د‏‏ی چھوٹی عمر وچ اپنے بیٹے نو‏‏ں اپنے ماماں دے حوالے ک‏ے دے بعد دے دنیا وچ چلی گئياں۔

داماد د‏‏ی دوسری شادی اپنے سسر دییا پرکاش د‏‏ی اجازت نال ہوئی تے اوہ ہن سنہا دے بیٹے مذہب د‏‏ی پیروی کردے ہوئے نوئیڈا وچ اس دے نال رہ رہے نيں۔ اس دا پوت‏ا سنہ جی د‏‏ی چھوٹی بیٹی ، اپنی خالہ ، پریچی دے نال امریکا وچ رہ ک‏ے تعلیم حاصل کررہیا ا‏‏ے۔

انتظامی ذمہ داری

• 1964–1965 میونسپل کارپوریشن بہرائچ دے انتظامی انچارج
• پھولپور تے الہ آباد وچ 1965–1967 ایڈمنسٹریٹو آفیسر
• 1968–1971 دہلی دے ڈیپوٹیشن اُتے رہے
• 1971–1976 سکریٹری ، ساہتیہ کلا پریشد ، نويں دہلی
• 1976–1979 ڈائریکٹر ، ہندوستانی ثقافتی مرکز فجی
• 1979–1984 سکریٹری ، ساہتیہ کلا پریشد ، نويں دہلی
• 1984-19 86 I 0 A 0 S 0 U 0 p 0 کیڈر ایودھیا ، وارانسی ثقافتی نشاۃثلاثہ وغیرہ۔
• 1986–1988 صدر ، اتر پردیش ریاست للت کلا اکادمی ، لکھنؤ
• 1989–1991 ڈائریکٹر ، اتر پردیش ہندی ادارہ ، لکھنؤ
• 1991–1993 ڈائریکٹر ، بھارت بھون ، بھوپال
• 1997–2003 صدر ، اتر پردیش سنگیت ناٹک اکیڈمی ، لکھنؤ
• اوہ 2006 وچ ہندوستان بھون ٹرسٹ بھوپال دے صدر سن ۔

تھیٹر دے کم

اپنی زندگی دے دوران ، سنہاجی نے اک درجنہاں تو‏ں زیادہ کتاباں لکھياں ، جنہاں وچ زیادہ تر ڈرامہ د‏‏ی صنف وچ سن۔ اس دے تازہ ترین شائع کردہ ڈرامے تھلے لکھے نيں۔

• شام-ڈان (تخلیق کا دورانیہ: 1958)
• دماغ کے بھنور (تخلیق: 1960)
• ان کی اپنی شرط (تخلیق: 1963)
• دشمن (تخلیق: 1965)
• میرے بھائی میرا دوست (تخلیق: 1971)
• تاریخ کا چکر (تخلیق: 1972)
• اوہ امریکہ (تخلیق: 1973)
• کانسا کی کہانی (تخلیق کا دورانیہ: 1974)
• آپ کے حوالے سے (تخلیق: 1976)
• سیڑھیاں (تخلیق: 1990)
• تاریخ (تخلیق: 1998)
• خون کی آمیزش (تخلیق: 2005)

بطور اداکار

سنہا جی نے نہ صرف ڈرامے لکھے بلکہ انھاں اسٹیج وی کرایا۔ صرف ایہی نئيں ، انہاں نے اپنے کچھ ڈرامےآں وچ مرکزی کردار دا وی کردار ادا کيتا تے اپنی طاقتور اداکاری تو‏ں سامعین نو‏‏ں متاثر کيتا۔ بطور اداکار انہاں دے کچھ کردار تھلے لکھے نيں:

• آئیفیکس ، نويں دہلی وچ 1959 وچ ڈرامہ "سنگھ سیوڑا" وچ نکھل دا کردار
• لکھنؤ دے ربیندرالیہ وچ ڈرامہ "کتھا اک کنسا کی" 1975 وچ کنس دا کردار

بحیثیت ڈائریکٹر

سنہا جی نے ڈرامے لکھے ، انھاں اسٹیج کيتا تے کچھ ڈرامےآں وچ مرکزی کردار وی ادا کيتا۔ اس دے علاوہ انہاں نے اپنے لکھے ہوئے کچھ ڈرامےآں د‏‏ی مہارت وی ہدایت کيتی۔ بطور ہدایت کار انہاں دے کردار د‏‏ی تفصیلات کچھ اس طرح نيں۔

• "مان کے بھنور" 1961 الہ آباد
• "میرے بھائی میرے دوست" 1981 تو‏ں 1983 تک اٹھ بار آل انڈیا ریڈیو تے دوردرشن اُتے نشر ہويا
• "ہسٹری سائیکل" 1972 نئی دہلی
• "سیڑھیاں" 1969 لکھنؤ
• "روت-ابھیشیک" 21 نومبر 2006 شری رام آڈیٹوریم نئی دہلی

ایوارڈز تے آنرز

• "اکادمی ایوارڈ" سنگت ناٹک اکیڈمی ، نئی دہلی
• "لوہیا سمن" اترپردیش ہندی ادارہ ، لکھنؤ
• "لٹریری ایوارڈ" ہندی اکیڈمی ، دہلی

حوالے

باہرلےجوڑ

• ڈاکٹر گریراج شرن اگروال اور ڈاکٹر مینا اگروال ہندی ساہتیہکر سمربھ کوش (دوسرا حصہ) 2006 ہندی ساہتیہ نکیتن ، بیجنور (امریکی) ISBN 81-85139-29-6
• سوریہ (یادگار -6) ایڈیٹر: ڈاکٹر رامشرن گور ، شیام ومل ، ڈاکٹر مدن لال ورما کرنٹ اور وجے وژن پبلیشر: سوریا سنستھان ، زیڈ 135-138 ، سیکٹر 12 ، نوئیڈا 201301 ہندوستان
• اڈیٹی ٹنڈن کا مضمون: تھیٹر کو جمہوری آرٹ ٹریبیون (چندی گڑھ) سمجھنا 19 ستمبر 2003
• ڈرامہ نگار ڈیا پرکاش سنہا جائزہ ایڈیٹر: رابندر ناتھ بہور پبلیشر: سنجے پرکاشن انصاری روڈ دریا گنج نئی دہلی 110002 ISBN 978-81-7453-368-5
• دیا پرکاش سنہا کی ہندوستانی ادب کے مجموعہ سے متعلق کتابوں کی فہرستسانچہ:مردہ ربط