Dictatura

La dictatura è ina furma da pussanza ch’è segnada d’ina singula persuna regenta, il dictatur, u d’ina gruppa da persunas regenta (p.ex. ina partida, ina junta militara u ina famiglia) cun pussanza politica illimitada. Tut tenor la furma differenzieschan ins oz tranter dictaturas autoritaras e dictaturas totalitaras (cf. sutvart ‹Concentraziun da la pussanza›).

Definiziun

Relaziun envers la pussanza legitima

Napoleun Bonaparte a chaschun dal culp da stadi dal 1799

Cun excepziun da fitg paucas dictaturas a temp limità en l’antica, constituescha in dictatur sia pussanza da princip betg a basa d’elecziuns libras. Entaifer la teoria da la politica vegnan talas dictaturas che sa refereschan be a sasezzas taxadas sco autocrazias. Per ordinari sa giustifitgescha in dictatur cun renviar ad in privel spezial u ad ina crisa dal stadi che be el possia resp. saja abel da metter ord via (exempels: Napoleun I il 1799, general Franco en Spagna il 1936, Salazar en il Portugal ils onns 1928/1932). Tenor la teoria politica e constituziunala po in dictatur ch’è vegnì a la pussanza tras in putsch puspè daventar legitim cun constituir sia pussanza a moda formalmain correcta (uschenumnada dictatura transitorica, p.ex. general Charles de Gaulle en Frantscha il 1958). Er ina democrazia po sa transfurmar en ina dictatura, sch’ina regenza ch’è vegnida elegida democraticamain sutminescha u allontanescha sia basa constituziunala sin via legala (dictatura presidiala en Germania ils onns 1930–1933) ubain sch’ils commembers dal parlament na vegnan betg pli elegids, mabain determinads per exempel tras il militar (quai ch’è tranter auter succedì repetidamain en la Tirchia suenter il 1945). Il pass decisiv che maina en la dictatura furma en quests cas la cuntravenziun sapientiva cunter la legitimitad da la regenza. Er in monarc ch’è vegnì a la pussanza a moda legitima po daventar in dictatur, numnadamain sch’el schlargia cun agid da mesiras correspundentas si’autoritad a moda anticonstituziunala. In’ulteriura differenziaziun è – tut tenor l’orientaziun politica – pussaivla cun denominar ‹dictaturas dal proletariat› communisticas resp. dictaturas faschisticas ch’èn tuttas duas drizzadas cunter la furma statala liberala.

En la perspectiva istorica na vala betg mintga furma statala senza elecziuns libras sco dictatura. En la monarchia po l’access a la pussanza esser reglada a moda ereditara u tras elecziun (p.ex. tar l’elecziun da l’imperatur tudestg-roman tras ils prinzis electurs). Sche questa pretensiun da pussanza vala generalmain sco legitima, na discurran ins betg d’ina dictatura. Quai n’è er betg il cas tar la monarchia absoluta, en la quala la pussanza dal regent è illimitada. Cuntrari a l’absolutissem vegn la tirannia – sco furma illegitima, degenerada e despotica da la monarchia – subsummada tenor la definiziun odierna sut la noziun generala da la dictatura.

Concentraziun da la pussanza

En la dictatura vegn la separaziun da las pussanzas, sco ch’ella è s’etablida en il decurs dal temp modern, messa ord funcziun e tras quai er la protecziun dals dretgs fundamentals dal singul burgais. La pussanza dal dictatur, saja quai ina singula persuna u ina gruppa, è illimitada. El controllescha – sper la legislaziun – en spezial er ils meds repressivs statals ch’appartegnan tradiziunalmain a l’executiva: il militar, la giustia, la polizia e las autoritads statalas. Surtut il militar na vegn betg pli controllà dal parlament, mabain dal dictatur, e na po betg be vegnir duvrà per la defensiun naziunala, mabain er a l’intern cunter in’opposiziun che vegn declerada sco inimi dal stadi. La giustia na po betg pli derschar a moda independenta, mabain suonda la legislaziun dictatorica u instrucziuns directas.

Quests meds repressivs na tanschan savens betg per mantegnair la pussanza; perquai ston vegnir controllads ulteriurs secturs da la societad. Il dictatur sa suttametta er las structuras economicas, il sistem da furmaziun, la pressa e las medias sco er ils meds da communicaziun sco il traffic da novitads e da datas.

Benito Mussolini (Italia faschistica)

A l’entschatta dal 20avel tschientaner è sa fatga valair ina furma extrema da la dictatura autoritara da fin qua, numnadamain la dictatura totalitara. La dictatura autoritara lascha a l’individi anc tscherts spazis d’agir privats, sco per exempel l’exercizi da la religiun, e sa cuntenta cun in cumportament politic adequat. La dictatura totalitara è percunter caracterisada da l’emprova da tschiffar cumplettamain ils singuls individis e d’impedir ch’i sa furmia in pensar liber; quai succeda cun agid d’ina mobilisaziun politica permanenta e da la structura d’organisaziun correspundenta. Questa sutdivisiun sistematica da las dictaturas deriva dal politolog Juan Linz. En l’Italia ha il term dittatore mantegnì almain fin en il 19avel tschientaner la muntada oriunda, numnadamain in uffizi cun cumpetenzas infinitas, ma a temp limità. Il Venezian Attilo Bandiera, ch’ha fundà il 1840 l’associaziun secreta Esperia, ha proponì il 1842 questa furma da pussanza al cumbattant per la libertad Giuseppe Mazzini. Quel ha percunter refusà l’idea d’ina «dictatura revoluziunara». Ils 11 d’avust 1848, en vista a la bloccada da Venezia tras truppas austriacas, è Daniele Manin vegnì munì dal parlament da la citad – ch’era vegnì elegì democraticamain – cun il «plainpudair illimità» da dictatur. L’onn 1860 ha Giuseppe Garibaldi instituì sasez en num dal retg Vittore Emanuelle II sco dictatur da la Sicilia. Ed er la dictatura faschistica taliana dal 20avel tschientaner sut Benito Mussolini è sa referida en ses simbols sapientivamain a la Roma antica.

Entaifer la scienza pli nova vegn ultra da quai fatg la differenza tranter sistems ibrids, reschims ibrids u reschims da zonas grischas; quels èn situads tranter ina democrazia ch’exista formalmain ed ina dictatura autocratica, a la quala la furma statala s’avischina facticamain. A questas furmas intermediaras appartegnan tranter auter ils concepts da la democrazia defecta (Wolfgang Merkel), da la democrazia illiberala (Fareed Zakaria), da la democrazia delegativa (Guillermo O’Donnell), da l’autoritarissem cumpetitiv (Steven Levitsky & Lucan A. Way), da l’autoritarissem electoral (Andreas Schedler) u dal reschim ibrid (Friedbert W. Rüb).

En uschenumnads failed states (stadis ch’han fatg naufragi) pon acturs nunstatals occupar la posiziun d’instituziuns statalas ed etablir in nov ed agen urden (p.ex. mafia, warlords u organisaziuns nunguvernamentalas internaziunalas).

Exempels istorics

La dictatura romana

Il term ‹dictatura› deriva dal latin. En la Roma antica (avant Sulla) era il dictator in uffizi che vegniva occupà be en grond privel e be per in mez u pli tard in entir onn e che passava en talas situaziuns al lieu dals dus consuls che regivan uschiglio communablamain. L’incumbensa ed il spazi d’agir dal dictatur eran definids cleramain. Renumà è daventà il dictatur Quintus Fabius Maximus ch’ils Romans han mess en uffizi dal temp che la republica romana vegniva smanatschada da vart da Carthago tras Hannibal – ed il qual dueva entrar en l’istorgia sco cunctator (targlinader).

In dictatur roman vegniva elegì d’in consul per incumbensa dal senat per ina perioda da betg dapli che sis mais, e quai a l’entschatta per defender il pajais cunter inimis e pli tard per cumbatter tumults a l’intern dal pajais. El na dastgava ni midar la constituziun ni declerar guerras ed er betg incassar novas taglias dals burgais romans. Entaifer quests cunfins sa concentrava la pussanza, ch’era uschiglio repartida sin pliras instituziuns, en ses mauns. Ils consuls eran subordinads al dictatur, las cumpetenzas dals tribuns dal pievel vegnivan messas ord funcziun, medemamain il dretg d’appellaziun dals burgais davant curts penalas. Il dictatur sez na pudeva betg vegnir cità avant il tribunal per decisiuns ch’el aveva prendì durant ses temp d’uffizi. Ina posiziun talmain sacrosancta possedevan uschiglio be ils tribuns dal pievel sco represchentants dal pievel che giudevan ina protecziun speziala.

Busta da Cesar

La dictatura romana na po strusch vegnir messa a pèr cun reschims dictatorics dal temp modern. I sa tractava plitost d’ina furma da la regenza da crisa instituziunalisada che vegniva applitgada en cas d’urgenza. Quella allontanava per in tschert temp ils impediments da la constituziun collegiala tranter magistrat e consulat ch’engrevgiavan la procedura da decisiun en situaziuns extraordinarias (commando da guerra resp. restituziun da l’urden a l’intern dal pajais). D’ina dictatura en il senn dal pled odiern sa differenziava ella però tras quai ch’i sa tractava d’ina instituziun legitima, la quala era limitada tant en sia pussanza sco er en sia durada. Sco argumentaziun ideologica per la necessitad apparenta d’ina dictatura d’urgenza (en il senn d’ina regenza autocratica che remplazza dretgs fundamentals tras ina legislaziun extraordinaria) vegn l’exempel roman però allegà fin oz. Vers la fin da la republica romana è creschì il privel ch’i vegnia fatg maldiever da la dictatura romana per finamiras despoticas da singuls acturs politics. Quai è surtut sa mussà dapi la Terza Guerra punica en la crisa da la republica sut Sulla. La finala èsi reussì a Cesar il favrer da l’onn 44 a.C. da chatschar tras ina dictatura per vita duranta; quai ha furmà in dals motivs, daco ch’el è vegnì assassinà ils 15 da mars dal medem onn.

Reglamentaziuns d’urgenza en las constituziuns tudestgas dal 1871 al 1933/1945

• Imperi tudestg dal 1871: il § 10 da la lescha da l’Imperi dals 30 da december 1871 è vegnì numnà, sa referind a l’instituziun romana da la dictatura, il ‹paragraf da dictatura›. I sa tractava d’ina lescha d’urgenza per la regiun Alsazia-Lorena, la quala è vegnida incorporada suenter la guerra a l’Imperi tudestg. En cas da privel per la segirezza publica ha l’executiva retschet ina pussanza quasi illimitada incl. la pussaivladad da duvrar truppas a l’intern dal pajais. Questa lescha sa basava sin la lescha franzosa dals 9 d’avust 1849 areguard il stadi d’assedi ed è vegnida remplazzada tras la lescha imperiala dal 1902.

• Republica da Weimar dal 1919: Er l’artitgel 48 da la constituziun da Weimar è vegnì designà sco ‹artitgel da dictatura›. Quel purscheva al chancelier da l’imperi la pussaivladad da reger cun agid d’ordinaziuns d’urgenza segnadas dal president da l’imperi, e quai per exempel per abatter tumults a l’intern dal pajais u per proceder cunter singuls pajais da l’imperi. Ensemen cun il chancelier da l’imperi Gustav Stresemann ha il president da l’imperi Friedrich Ebert applitgà quest artitgel pliras giadas il 1923/24 cunter la Saxonia e la Turinga.

• Terz Reich: Cun l’Ordinaziun dal president da l’imperi per la protecziun dal pievel e dal stadi (‹Ordinaziun da l’incendi dal Reichstag›) dals 28 da favrer 1933 ha il president da l’imperi Paul von Hindenburg pussibilità ad Adolf Hitler d’allontanar illimitadamain («ad interim») ils dretgs fundamentals individuals dals burgais sco per exempel la libertad da reuniun, la libertad da pressa u il secret postal. Facticamain è vegnida erigida uschia ina ‹dictatura da consens›. Quest’ordinaziun n’è mai vegnida abolida dals naziunalsocialists ed ha furmà fin la fin dal naziunalsocialissem in dals fundaments da la dictatura da Hitler ch’ha durà dudesch onns (1933–1945). Cun la lescha d’autorisaziun ch’è suandada ils 24 da mars 1933 ha il Reichstag prendì a sasez la pussaivladad constituziunala da dismetter questas mesiras.

Caracteristicas d’ina dictatura

Violaziun dals dretgs da l’uman e dals burgais

Mobutu Sese Seko (Zaire)

Dretgs umans cumpetan a mintga singul uman e na pon betg vegnir retratgs, mabain sulettamain violads. Quai succeda repetidamain en dictaturas, perquai ch’ils despots resp. la partida u la ‹classa regenta› vulan mantegnair lur pussanza. Savens duain violaziuns dals dretgs umans servir ad ina ‹finamira suprema› apparenta u al ‹progress›. Las intervenziuns tanschan da la restricziun da la libertad da manifestar l’atgna opiniun fin a la persecuziun violenta d’adversaris politics u d’entiras gruppas da la populaziun.

Giustia senza independenza

• Ignorar reglas fundamentalas eticas.
• Metter – formalmain u socialmain – ord vigur la presumziun d’innocenza.
• Il princip da la commensurabladad vegn mess ord vigur: i vegnan relaschadas leschas penalas, en las qualas vegn smanatschà cun chastis ch’èn bundant pli severs che quai che la grevezza dal fatg commess laschass spetgar.
• Dretgs da libertad persunals vegnan abrogads; savens èn colliadas cun quai arrestaziuns en massa u amnestias selectivas.
• Applicaziun da la paina da mort ed execuziuns arbitrarias.
• Intervenziuns en ils dretgs da proprietad; confiscaziuns.
• Nagins tribunals independents; ils derschaders èn liads a directivas.
• Stadi da polizia e procura publica ch’agescha tenor finamiras politicas.
• Diversas furmas da tortura.
• Il militar exequescha er funcziuns en l’administraziun civila ed ensemen cun la polizia.

La mancanza da constituziunalitad maina a la creaziun da spazis libers da dretg ch’èn suttamess a finamiras politicas u particularisticas.

Censura en pressa e medias

• La libertad d’opiniun è restrenschida (p.ex. vegn critica envers instituziuns politicas giuditgada sco auttradiment); intimidaziun u arrestaziun d’adversaris politics. En praticamain tut las dictaturas vegnan scumandadas u controlladas gasettas ed arrestads schurnalists.
• Restricziuns da la pressa (p.ex. na vegnan lubidas naginas infurmaziuns generalas ed admess be schurnalists che cunvegnan al reschim).
• Limitaziuns da la libertad da pressa (p.ex. scumond d’ina contribuziun schurnalistica u d’ina gasetta).
• Scumond da transmetter datas a moda codada.

Tras la manipulaziun da gasettas, radio, televisiun ed internet vegn il pievel influenzà e dirigì en il senn da la regenza (p.ex. en la Republica Populara da la China). Tscherts stadis s’isoleschan er vers anora (p.ex. l’Albania communistica da pli baud u ozendi la Corea dal Nord). Er quai serva ad impedir ch’ils abitants ed ils reporters da l’exteriur vegnian a savair co che las relaziuns sa preschentan per propi.

Elecziuns manipuladas

Datoteca:14th Congress of the Russian Communist Party (Bolsheviks).jpeg

Congress bolschevic dal 1925 (Uniun sovietica)

En stadis democratics moderns èn las elecziuns generalas, libras, egualas e secretas. Quai vul dir che tut ils creschids han il dretg da votar, che tut las vuschs èn equivalentas e che la decisiun da votaziun ch’il singul burgais prenda na vegn ni restrenschida ni controllada. La dumbraziun da las vuschs succeda publicamain. Sch’i dat dubis davart il resultat èsi pussaivel d’inoltrar in recurs e da pretender che las vuschs vegnian anc dumbradas ina giada. En quest senn elegia il pievel ses represchentants en il parlament u il president dal stadi etc. e decida en il cas ideal tgi che regia.

En ina dictatura percunter vegnan las elecziuns manipuladas; per exempel vegnan ils burgais observads durant l’elecziun a l’urna u ch’era cedels ‹nunvalaivlas› vegnan attribuids a las vuschs acceptantas. La dumbraziun da las vuschs n’è betg publica. Da dumbrar danovamain las vuschs n’è betg admess. Persunas che vuschan cun na vegnan intimidadas, dischavantagiadas professiunalmain, messas a ferm u ch’ellas ‹svaneschan› simplamain. Avant las elecziuns poi esser che partidas da l’opposiziun vegnan scumandadas u persequitadas.

Il dretg da votar persul n’è però betg in segn distinctiv adattà per pudair differenziar ina democrazia d’ina dictatura. In dretg da votar ch’era limità a tschertas gruppas da la populaziun hai per exempel er dà pli baud en Svizra u en ils Stadis Unids; da quai èn però er propi resultadas intervenziuns en las regenzas respectivas. Las elecziuns p.ex. en la Republica democratica tudestga eran – tenor lescha – generalas, libras, egualas e secretas; facticamain servivan ellas però be a confermar la partida dal stadi.

Polizia secreta

En la gronda part da las dictaturas devi resp. datti ina polizia secreta ch’intimidescha e persequitescha ils adversaris politics. En il naziunalsocialissem ha la polizia statala secreta (Gestapo) surveglià, arrestà, torturà e mazzà commembers da la resistenza politica sco er da minoritads etnicas e socialas. En la Republica democratica tudestga ha il servetsch per la segirtad dal stadi (Stasi) surveglià e terrorisà ils burgais. L’Uniun sovietica sa serviva per il medem intent dal KGB, la Rumenia sut Nicolae Ceaușescu da la Securitate e la Jugoslavia sut Tito da l’UDBA. La polizia engascha savens er confidents entaifer la populaziun; en la Republica democratica tudestga devi fin a 200 000 collavuraturs inuffizials. Denunziants als vegnivan en agid cun annunziar schabetgs suspectus.

Segns particulars da dictaturas totalitaras

En il 20avel tschientaner èn s’augmentadas las pussaivladads da controllar ils burgais e d’als influenzar ideologicamain tras educaziun e meds da massa; a medem temp è sa sminuida l’influenza tras concepziuns dal mund tradiziunalas ed orientaziuns religiusas. Per segirar lur pussanza èn las dictaturas totalitaras sa servidas a moda intenziunada da tecnicas modernas ed han stgatschà valurs tradiziunalas. Adversaris da la teoria dal totalitarissem dubiteschan, schebain i saja inditgà d’attribuir pervi da questas caracteristicas tut las dictaturas totalitaras ad in tip da pussanza unitar.

Ideologia e propaganda

Dictaturas preschentan sasezzas savens sco schliaziun svelta per tut ils problems socials, economics e statals ch’ils sistems concurrents hajan stgaffì. In tratg communabel da tut las dictaturas èsi da sa definir ex negativo, vul dir sa cunfinond dal maletg da l’inimi ch’els han sez stgaffì ed il qual i valia da cumbatter. Qua intgins aspects ideologics e propagandistics en survista:

• Dictaturas han savens in fundament ideologic exprimì, per exempel il naziunalsocialissem/faschissem u il stalinissem/maoissem.
• Collià cun quel è per ordinari in maletg da l’inimi surfatg e nungiustifitgà u dal tuttafatg construì e paranoid. Il cumbat cunter quest inimi duaja giustifitgar e mantegnair l’ideologia. Sco inimis a l’intern vegnan per exempel qualifitgads Gidieus, aderents da l’opposiziun u intellectuals.
• Savens vegn empermess che l’ideologia gidia a deliberar da tut il mal dal temp preschent ed a realisar il salit en il proxim avegnir.
• L’individualissem vegn svalità, il collectiv cun sia fermezza ed unitad sugerida percunter glorifitgà. A basa da quai vegn er giustifitgada la persecuziun da persunas «destructivas», «passivas» u «suspectas».
• L’opportunissem ed ina tenuta denunzianta vegnan promovids.
• Cult da persunas, per exempel en furma dal maletg dal manader en mintga scola e chasa privata.
• Omnipreschientscha dal manader u da ses apparat.
• Populissem.

Suppressiun e subordinaziun cumpletta da l’individi

La gronda part da las dictaturas pretenda la subordinaziun dal singul sut la communitad resp. il stadi. Quai vegn giustifitgà cun ina finamira apparentamain ‹pli auta›. Dal temp da la dictatura dal naziunalsocialissem han ils singuls stuì sa suttametter a la «cuminanza dal pievel» ed a la «razza aric-germana», quai ch’ha pretendì grondas unfrendas. Perquai la parola: «Ti n’es nagut, tes pievel è tut!» In’atgna valur (dignitad umana) è vegnida snegada al singul individi. Il faschissem talian ha pretendì la subordinaziun da l’individi a la «naziun», la quala era apparentamain «pli gronda» ch’il singul. Sut l’uschenumnà socialissem real furmava la societad senza classas (che dueva vegnir cuntanschida sur la «dictatura dal proletariat») la finamira suprema. Tgi ch’era d’ina autra opiniun, sa metteva en via al «progress» e valeva sco «cuntrarevoluziunari».

Il term da la libertad da l’individi ed ils dretgs umans da la singula persuna vegnan remplazzads tras ina chapientscha totalitara da la libertad, per exempel la libertad dal pievel, la libertad da la naziun u la libertad da la classa proletaria. La suppressiun da l’individi vegn legitimada tras la libertad da la naziun u la libertad da la classa proletaria.

Terrur e tema

En dictaturas totalitaras ha lieu ina suppressiun e subordinaziun sistematica dal singul burgais; i vegn creà sapientivamain in clima da tema e repressiun.

Adversaris politics malvesids u apparents vegnan arrestads. Singuls umans ‹svaneschan› simplamain ed ils confamigliars na san betg, sch’els èn anc en vita u nua ch’els sa chattan. Adina puspè vegnan umans mess en praschun senza tractativa avant dretgira ed i n’als vegn concedì nagin’assistenza giuridica. En praschun u en fermanza da la polizia vegn savens torturà, per exempel cun dar fridas u pajadas, tras privaziun da sien, ma er cun glisch tschorventanta u stgiraglia. La tortura ha savens lieu en il zuppà, en praschuns, stanzas d’uffizis u champs da correcziun allontanads.

Dictatura tenor l’ideologia marxistic-leninistica

Per il marxissem-leninissem signifitga la dictatura la pussanza illimitada d’ina classa sur in’autra classa cun agid dal stadi. La furma da pussanza en il socialissem vegn numnada dictatura dal proletariat; quella sa differenziescha d’autras dictaturas tras quai ch’ella ha l’intenziun d’allontanar tut las furmas da meds da producziun che sa chattan en possess privat; tras quai duai vegnir surmuntà il stadi d’explotaziun d’ina part da la populaziun tras l’autra. La furma da pussanza da stadis chapitalistics, sco per exempel ils Stadis Unids, vegn percunter caracterisada sco dictatura apparenta da la burgaisia. Ed il naziunalsocialissem faschistic vegn designà sco dictatura averta, terroristica dals elements ils pli reacziunars, schovinistics ed imperialistics dal chapital.

Litteratura

• Hannah Arendt: Elemente und Ursprünge totaler Herrschaft in Deutschland. Antisemitismus. Imperialismus. Totale Herrschaft. Piper, Minca 2003, ISBN 3-492-21032-5 (cumparì oriundamain il 1951).
• Manuel Becker: Ideologiegeleitete Diktaturen in Deutschland. Zu den weltanschaulichen Grundlagen im Dritten Reich und in der DDR. Bouvier, Bonn 2009, ISBN 978-3-416-03272-8.
• Jan C. Behrends: Politische Führung in der Diktatur. En: Aus Politik und Zeitgeschichte 2–3/2010, p. 40–46.
• Carl Joachim Friedrich: Totalitäre Diktatur. Cun la collavuraziun da Zbigniew K. Brzezinski, Stuttgart 1957.
• Árpád von Klimó, Malte Rolf (ed.): Rausch und Diktatur. Inszenierung, Mobilisierung und Kontrolle in totalitären Systemen. Campus Verlag, Francfurt a.M. 2006, ISBN 3-593-38206-7.
• Christoph Kotowski: Die moralische Diktatur in Polen 1926 bis 1939. Faschismus oder autoritäres Militärregime? Minca 2011, ISBN 978-3-656-13544-9.
• Annette Vowinckel, Michael Wildt, Jan-Holger Kirsch (ed.): Fotografie in Diktaturen. En: Zeithistorische Forschungen 12 (2015), carnet 2.
• Max Weber: Die drei reinen Typen der legitimen Herrschaft. En: Soziologie, Universalgeschichtliche Analysen, Politik. 5. ed., Kröner, Stuttgart 1973, p. 151–161 (cumparì oriundamain il 1922).

Colliaziuns

• Jan C. Behrends: Diktatur: Moderne Gewaltherrschaft zwischen Leviathan und Behemoth, versiun 1.0, en: Docupedia-Zeitgeschichte, 6 da zercladur 2012.
• Detlef Schmiechen-Ackermann: Diktaturenvergleich, en: Docupedia-Zeitgeschichte, 9 da matg 2014.
• Diktaturen und Diktatoren im Überblick (pagina d’internet privata).