Narcissa melna
| Narcissa melna | |
| |
| Narcissa melna | |
| Classificaziun | |
|---|---|
| Urden | Asparagales |
| Famiglia | Amaryllidaceae |
| Sutfamiglia | Amaryllidoideae |
| Tribus | Narcisseae |
| Gener | Narcissas (Narcissus) |
| Num scientific | |
| Narcissus pseudonarcissus (L.) | |
La narcissa melna (Narcissus pseudonarcissus) è la pli enconuschenta spezia da plantas or dal gener da las narcissas (Narcissus) entaifer la famiglia da las Amaryllidaceae.
Descripziun
[modifitgar | modifitgar il code]
La narcissa melna crescha sco planta ervusa perenna. Sco organ che pussibilitescha a la planta da sa mantegnair sur onns sviluppa quella tschagulas. Ella cuntanscha per ordinari in’autezza da 40 cm. Sin mintga moni cumpara ina singula flur melna, e quai a partir dal mars. Ils ca. 6–10 petals (fegls da la flur) èn d’in mellen fustg fin glischant ed èn ordinads in sper l’auter; els circumdeschan la curuna secundara, la quala enserra da sia vart ils sis stamins. La curuna secundara – ina bavrola en posiziun orizontala fin pendenta – è segnada da faudas lunghentas e d’in ur tschurriclà. Savens vegn ella numnada chalesch u trumbetta. Il moni na porta nagins fegls ed ha ina furma plitost platta. Ils 4–6 fegls verd blaus creschan tuts a la basa da la planta e cuntanschan ina lunghezza da ca. 10–25 centimeters. Els sa sviluppan en furma da lantschetta, lur finiziuns èn smuttadas.[1]
A moda vegetativa sa multiplitgescha la narcissa melna cun agid da bulbinas.
La planta è autamain toxica e cuntegna substanzas activas ch’irriteschan la pel. Quantitads pli grondas da questas substanzas pon manar a l’uschenumnada dermatitis da narcissas; en pli smanatschan paralisas e collaps da la circulaziun. La concentraziun la pli auta da substanzas toxicas sa chatta en la tschagula; da mangiar quellas po avair consequenzas mortalas.[2]
Derasaziun
[modifitgar | modifitgar il code]Oriundamain eran narcissas melnas be derasadas en l’Europa dal Vest ed en la part occidentala da l’Europa Centrala. Entras la cultivaziun intensiva n’èn ellas però strusch pli da chattar a moda autoctona.
Sco planta selvadia (la quala sa differenziescha marcantamain da la furma cultivada, p.ex. èn las flurs bundant pli pitschnas) è la narcissa melna smanatschada fitg ferm ed è perquai protegida. Da cleger talas narcissas selvadias è scumandà severamain.
La narcissa melna preferescha lieus suleglivs fin mez sumbrivauns sin prads umids, cun pauca chaltschina e levamain arschiglius. Ins la chatta er a la riva da dutgs, en guauds clers ed en muntognas mesaunas. En l’autezza cumpara la narcissa fin ca. 2000 meters.[2]
Utilisaziun da la planta
[modifitgar | modifitgar il code]Diever sco flur da tagl e dad eras da flurs
[modifitgar | modifitgar il code]
La narcissa melna furma, ensemen cun tut las furmas cultivadas ed ibrids ch’èn resortids dad ella, la narcissa cun la pli gronda muntada economica. Mintg’onn dal temp da fluriziun vegn ella vendida en grondas quantitads sco flur da tagl. En la floristica l’appreziesch’ins surtut perquai ch’ella sa lascha tegnair ditg (en lieus frestgs fin a 10 dis). Ma er lur tschagulas vegnan vendidas en grond dumber per las plantar en eras sco planta tempriva.
Sco flur da tagl ha il tissi da la narcissa però in effect negativ sin la creschientscha d’autras plantas; perquai èsi impurtant da la laschar perder in pau suc en aua separada, avant ch’ins las cumbinescha cun ulteriuras flurs da tagl en la medema vasa.
Diever sco planta medicinala
[modifitgar | modifitgar il code]Pervi da ses effect irritant vegniva la narcissa melna duvrada en l’antica sco med cunter malsognas da la pel (dervets u abscess). La medischina populara da pli tard l’ha tratg a niz cunter il dafraid u la tuss-chaun ed er sco vomitiv.
Simbolica e muntada
[modifitgar | modifitgar il code]Per ordinari flurescha la narcissa melna enturn il temp da Pasca. Da qua na deriva betg mo il num tudestg Osterglocke u Osterglöckchen (sper gelbe Narzisse), mabain er la muntada simbolica da la planta: Entaifer il cristianissem furma la narcissa melna in simbol per la resurrecziun e per la vita perpetna. Fa ella l’ulteriur decurs da l’onn l’impressiun d’esser morta, sche flurescha ella adina puspè danovamain da Pasca.
In sguard a la cultivaziun commerziala da las narcissas en general
[modifitgar | modifitgar il code]
Ina rolla speziala en la cultivaziun da tschagulas da flurs giogan surtut ils Pajais Bass (suandads da la Gronda Britannia) ed er la cultivaziun commerziala da narcissas ha surtut lieu en questa regiun. Tut en tut vegn emplantada en ils Pajais Bass ina surfatscha da 16 700 hectaras cun tschagulas da flurs, da quai radund 1800 hectaras cun narcissas. Pli impurtantas che las narcissas èn sulettamain las tulipanas, gladiolas, iris, minicolas e gilgias.
Il dumber da sorts da narcissas che vegnan producidas è relativamain pitschen: var dus terzs da la surfatscha da cultivaziun èn reservads per be radund 20 ibrids. Las pli impurtantas sorts en la melna ‹Carlton› e l’alva ‹Ice Follies›; tuttina sco tar las ulteriuras sorts principalas ‹Dutch Master› e ‹Golden Harvest› sa tracti da sorts che vegnan gia cultivadas dapi daditg (‹Carlton› e ‹Golden Harvest› dapi il 1927, ‹Ice Follies› sco pli giuvna sort dapi il 1953).
En la cultivaziun commerziala vegnan tschagulas da narcissas multiplitgads cun agid da l’uschenumnà twin-scaling: Tschagulas vegnan tagliadas en fitg pitschens tocs, ma uschia che duas paletschas èn anc colliadas ina cun l’autra tras in pitschen toc fund da la tschagula. D’ina tschagula-mamma sa laschan uschia trair 25 fin 35 novas plantas. Quellas flureschan suenter ca. 4 onns.
La racolta da las tschagulas che duain vegnir commerzialisadas ha lieu la stad. Quellas vegnan tractadas cun aua chauda per las proteger cunter infestiun e silsuenter sientadas.
Sco flurs da tagl u plantas da vasch en fluriziun vegnan las narcissas vendidas tranter Nadal e Pasca. Per pudair proveder il martgà sur in spazi da temp uschè lung, ston ils manaschis da cultivaziun tractar correspundentamain las tschagulas. Duain quellas gia flurir il december, vegnan ellas conservadas – suenter esser vegnidas racoltadas, dischinfectadas e sientadas – sur quatter dis tar ina temperatura da 34 grads, silsuenter durant duas emnas tar ina temperatura da 30 e duas ulteriuras emnas tar ina temperatura da 17 grads. Alura suonda ina conservaziun tar ina temperatura constanta da 9 grads. Plantadas en in iert sut vaider flureschan questas plantas suenter 19 fin 30 dis.
Narcissas ch’ins vul racoltar sco flurs da tagl u da vasch a partir da mez schaner na ston betg vegnir conservadas tar temperaturas pli autas. Suenter la racolta vegnan questas tschagulas conservadas tar 17 grads e silsuenter sfradentas il settember sin 9 grads. Ellas pon er gia vegnir plantadas al liber, sch’ins las protegia cun mesiras correspundentas cunter memia grondas fradaglias.
La Royal Horticultural Society (Gronda Britannia) furma il post da registraziun internaziunal per novs ibrids da narcissas. L’entschatta dals onns 1990 eran cataloghisadas dapli che 24 000 sorts. Tar sorts che duain er esser adattadas per la cultivaziun commerziala guard’ins che lur monis hajan ina lunghezza d’almain 30 centimeters; tras quai èn ellas adattadas sco flur da tagl. Flurs che vegnan tagliadas en stadi da brumbel duain ultra da quai pir flurir suenter intgins dis. Uschia sa laschan ellas commerzialisar en faschs e flureschan pir tar il flurist che las prepara a fin.
Malgrà ch’i dat gia in fitg aut dumber da sorts, cultivesch’ins adina puspè novas sorts per plantar en iert. Qua sa stentan ins surtut da cuntanscher novas cumbinaziuns da colurs. Uschia datti per exempel sorts, tar las qualas la curuna secundara è da colur rosa. Gugent vegnan plantadas en iert sorts cun moni curt. Impurtant èsi er ch’ils novs ibrids sajan resistents al fraid d’enviern.
Annotaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]- ↑ Spezifikationen der Narzissen-Arten sin heimbiotop.de, consultà ils 25 da mars 2015.
- ↑ 2,0 2,1 Narcissa melna en natur-lexikon.com, consultà ils 25 da mars 2015.
Litteratura
[modifitgar | modifitgar il code]- John W. Blanchard: Narcissus. A Guide to Wild Daffodils. Alpine Garden Society, Woking 1990.
- Dumont’s Gartenhandbuch: Blumenzwiebeln und Knollen. Dumont Buchverlag, Cologna 1998, ISBN 3-7701-4336-1.
- Walter Erhardt: Narzissen – Osterglocken, Jonquillen, Tazetten. Ulmer Verlag, Stuttgart 1993, ISBN 3-8001-6489-2.
Colliaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]
Commons: Narcissa melna – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio- Narcissa melna sin floraweb.de
- Narcissus sin heimbiotop.de
- Narcissa melna sin natur-lexikon.com
- Maletgs da las sorts da narcissas las pli derasadas