Lege (deretu)

Su trèmene "lege" benit impreadu in su deretu cun unu muntone de sinnificos, totus ligados a sa cogèntzia o obligatoriedade de sa norma giurìdica.

Artìculu in LSC

Istàtua de sa Giustìtzia fata a persone probe de su Tribunale de sa contea de Shelby, Tennessee, Istados Aunidos

Sinnificu cuntzetuale

Pro "lege" di podet desinnare:

• sa norma giurìdica;
• s'atu normativu (lege in sentidu materiale);
• s'atu giurìdicu peri cale su podere legislativu esèrtzitat sa funtzione sua (lege in sentidu formale);
• sa summa de sas normas giurìdicas chi costituint s'ordinamentu giurìdicu, est a nàrrere su deretu ogetivu.

De custos sinnificos, sos duos de in antis e su de in fatu podent pertocare fintzas ordinamentos diferentes de s'Istadu, mentras su de tres pertenet sos ordinamentos istatales e, mescamente, de sos istados in ue est in vigèntzia su printzìpiu de sa partzidura de sos poderes e, duncas, b'at unu podere legislativu separadu dae sos àteros poderes de s'istadu.

Lege in sentidu materiale

Su trèmene "lege", impreadu in sentidu materiale, est sinònimu de atu normativu, est a nàrrere de atu giurìdicu chi tenet comente a efetu sa creatzione, su mudamentu o abrogu de normas generales e astratas de un'ordinamentu giurìdicu dislindadu cunforma a sas normas subra de sa produtzione giurìdica vigentes in su matessi ordinamentu. Est generale sa norma giurìdica chi si fùrriat a una pluralidade indeterminada de sugetos; astrata cussa chi si podet aplicare a una pluralidade indeterminada de casos.

Sos atos normativos torrant intre sas fontes de su deretu; peri issos benit esertzitada una de sas funtziones pùblicas, sa normatzione. In sos ordinamentos istatales de oje s'agatat una pluralidade de atos normativos, mentovados in diferentes maneras e cun diferente collocadura in sa gerarchia de sas fontes de su deretu; intre custos bi sunt sas leges in sentidu formale, de cale s'at a tratare in sa setzione chi sighit. Sa "lege fundamentale" est, imbetzes, mentovada "costitutzione"; in carchi ordinamentu (pro nàrrere, in Germània) cussa est fintzas sa nomea ufitziale cosa sua.

In sos istados in cales est in vigèntzia su printzìpiu de partzidura de sos poderes, su parlamentu e casumai sos òrganos anàlogos de istados federados, regiones o unos àteros entes territoriales a cales est reconnota "autonomia legislativa" (che a sos cussìgios regionales italianos) adotant, in trèmene de formas e protzeduras dislindadas, atos giurìdicos chi leant su nùmene de "lege".

De règula, cussos atos sunt normativos, antzis si podent atinare che a sos atos normativos pro primore, sende, sa normatzione, su mègius esempru de funtzione de su pòdere legislativu etotu. Nointames, in sa generalidade de sos ordinamentos cuntemporàneos, tzertas tareas normativas sunt esertzitadas finamenta dae òrganos de unos àteros poderes de s'Istadu, daghi esistent leges in sentidu materiale chi non sunt peroe in sentidu formale. A prus de custu, s'òrganu legislativu podet esertzitare, cunforma a su ditadu costitutzionale, unas cantas funtziones non normativas (amministrativas o giurisditzionales) peri atos chi tenent forma de lege (pro nàrrere, s'aprovu de su bilantzu de s'Istadu) e podet creare cun lege tzertas normas chi non tenent sos piessignos de generalidade e astratesa (gasi mentovada lege provedimentu); in custos casos semus a sa bistas de "leges isceti formales", daghi de sa lege tenent sa forma (e sa fortza) ma non su cuntènnidu matessi.

Sa lege est dotada de una fortza in piessignu, chi la ponet in una posidura subraordinada in manera geràrchica cunfrontu a totus sas àteras fontes de su deretu, francu pro sa costitutzione de s'Istadu (o s'istatutu de s'ente territoriale) e pro cuddas fontes a cales est atribuidu su rangu suo matessi, che a sos atos cun fortza de lege.

Cando, in sa gerarchia de sas fontes de su deretu, sa lege tenet su matessi rangu de sa costitutzione, nachi custa ùrtima est mujadita, ateramente est tètera. In sos ordinamentos a costitutzione tètera si distinghent vàrias genias de lege, cunforma a sa collocadura issoro in sa gerarchia de sas fontes de su deretu:

• sa lege ordinària, subordinada a sa costitutzione;
• sa lege costitutzionale, adotada cun protzedura agravada cunfrontu a cussa prevìdida pro sas leges ordinàrias e chi tenet su matessi rangu de sa costitutzione, chi podet duncas, in intro de tzertas làcanas, integrare o mudare;
• sa lege orgànica, presente in unos cantos ordinamentos ebbia (pro nàrrere, in Frantza e Ispagna), adotada cun protzedura agravada e chi tenet rangu geràrchicu superiore a sa lege ordinària, ma subordinadu a sa costitutzione e a sa lege costitutzionale.

Artìculos ligados

• Lege
• Deretu
• Norma giurìdica
• Ordinamentu giurìdicu

Bibliografia

• N. Lupo, Alla ricerca della motivazione delle leggi: le relazioni ai progetti di legge in parlamento, in Osservatorio sulle fonti 2000, a cura di U. De Siervo, Giappichelli, Torino, 2001, p. 67 s.
• Gustavo Zagrebelsky, La legge e la sua giustizia, Bologna, Il Mulino, 2008.

Pro sa letura

• Leghe s'artìculu cun àtera gràfica in WikiWand
• Leghe s'artìculu in PDF o imprenta·lu