Kosovska operacija

Datum	15. oktobar – 22. novembar 1944.
Lokacija	Kosovo i Metohija
Ishod	Pobeda Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i Saveznika, snage nemačke Grupe armija E nastavile povlačenje prema Nemačkoj

Kosovska operacija
	Segment Drugog svetskog rata
	; Deo bugarske oklopne brigade u Podujevu u novembru 1944.
Datum	15. oktobar – 22. novembar 1944.
Lokacija	Kosovo i Metohija
Ishod	Pobeda Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije i Saveznika, snage nemačke Grupe armija E nastavile povlačenje prema Nemačkoj
Sukobljene strane
NOV Jugoslavije ; Bugarska armija ; NOV Albanije	nemački Vermaht ; Bali Kombetar
Angažirane jedinice
24. divizija; 46. divizija ; 1. kosmetska brigada ; 2. kosmetska brigada ; 3. kosmetska brigada ; 4. kosmetska brigada ; 5. kosmetska brigada ; Druga armija (2, 4, 6, 9. i 12. divizija) ; 3. brigada ; 5. brigada	Grupa armija E ; borbena grupa „Langer“ ; borbena grupa „Bredov“ ; borbena grupa „Skenderbeg“

Kosovska operacija obuhvata završne borbe NOVJ i Saveznika za oslobođenje Kosova i Metohije od nemačko-balističkih snaga, koje su trajale od 15. oktobra do 22. novembra 1944. godine.

Raspored snaga

Spajanjem Prve armijske grupe NOVJ sa Crvenom armijom kod Mladenovca 10. oktobra 1944. i oslobođenjem Niša 14. oktobra konačno je osujećeno povlačenje nemačke grupe armija „E“ dolinom Južne i Velike Morave čime je ova grupa bila prisiljena na povlačenje preko Kosova polja ka Kraljevu i preko Raške ka Prijepolju. Da bi omogućila uredno povlačenje svojih trupa preko Kosova, grupa armija „E“ je sa borbenom grupom „Langer“ zauzela Kuršumliju i zatvorila pravac od Prokuplja prema Podujevu, a borbenom grupom „Bredov“ kod Bujanovca zatvorila pravac prema Gnjilanu i Prištini. Međuprostor tih grupa Nemci su branili sa oko 10.000 albanskih kvislinga sa Kosova.^[1]

Posle oslobođenja Niša, bugarska Druga armija je u saglasnosti sa Vrhovnim štabom NOV i POJ produžila dejstva prema Kosovu polju da bi sprečila povlačenje grupe armija „E“ u dolinu Zapadne Morave. Po naređenju Glavnog štaba NOV i PO Srbije 24. i 46. srpska divizija NOVJ i Druga, Treća i Peta kosovsko-metohijska brigada dejstvovale su zajedno sa bugarskom 2. armijom.^[1]

Tok operacije

Operacije na Kosovu

Jedinice Druge bugarske armije (4. divizija i delovi tenkovske brigade) prešle su u napad ka Kuršumliji 15. oktobra. Pod njihovim pritiskom borbena grupa „Langer“ napustila je 16. oktobra to mesto i povukla se na položaje 2 km južno od Kuršumlijske Banje gde je ojačana bataljonom nemačke 22. divizije, artiljerijskim divizionom, protivtenkovskom baterijom 88 mm i baterijom topova. Bugarske snage i 17. brigada 24. srpske divizije NOVJ produžile su napad: 17. brigada izvršila je obuhvatni manevar borbene grupe „Langer“, što je doprinelo njenom povlačenju sa položaja kod Kuršumlijske Banje na liniju Prepolac–Merdare. Nemci su zadržali ove topografski jake položaje i stabilizovali odbranu. Za to vreme 12. divizija bugarske Druge armije i 5. kosovsko-metohijska brigada nastupajući pravcem Lebane-Medveđa-Tulare izbile su 18. oktobra na liniju Brvenik-Ajkobila gde su zadržane od nemačkih i balističkih snaga. Izdvojivši iz glavnine, koja se povlačila preko Kosova, četiri bataljona i divizion artiljerije, Nemci su ponovno ojačali borbenu grupu „Langer“ koja je proširila položaje i zatvorila pravac od Medveđe ka Prištini. Kod Bujanovca 46. srpska divizija NOVJ i bugarska 2. konjička divizija, te 2. i 3. kosovsko-metohijska brigada vodile su borbe sa borbenom grupom „Bredov“ bez vidnijeg uspeha.^[1]

Za 23. oktobar bilo je predviđeno da bugarska 2. divizija i jedinice NOVJ pređu u napad na svim pravcima (Kuršumija-Podujevo, Merdare-Priština, Bujanovac-Gnjilane-Priština). Istovremeno, Štab bugarske 2. armije pripremao je da između 4. i 12. divizije ubaci u borbu 9. diviziju, a 6. diviziju na krilo 4. divizije, u zahvatu komunikacije Kuršumlija-Podujevo. Pošto nije sačekala angažovanje jedinica bugarske 2. armije, 24. divizija NOVJ je 23. oktobra prešla u napad i toga dana ovladala Ugljarskim kršem, Krtnjakom i Tačevcom. Do 28. oktobra prodrla je u Pakašticu i Bajgoru, ugrozivši levi bok nemačkih snaga kod Prepolca i Kosovsku Mitrovicu. Istog dana nemačke i balističke snage iz rejona Crnog vrha, Podujeva i Oštrog koplja izvršile su protivnapad i dovele 24. diviziju u veoma tešku situaciju; istaknuta ispred fronta, pretrpevši teške gubitke (118 mrtvih i 209 ranjenih) povukla se na položaj Ugljarski krš-Krtnjak-Tačevac, gde ju je nešto kasnije smenila 22. divizija NOVJ.^[2]

Radi zauzimanja Malog Kosova, bugarska 2. armija je 1. novembra sa 6, 4. i 12. divizijom prešla u napad i prisilila borbenu grupu „Langer“ da se povuče na liniju Baraina-Šajkovac-Glavnik-Kodra golma.^[3] Ponovno ojačana sa osam bataljona, dva artiljerijska diviziona i četom tenkova, borbena grupa „Langer“ trebalo je da obezbedi dalje povlačenje grupe armija „E“ preko Kosova polja. Pošto je ubacila u borbu 9. diviziju, a 12. ojačala 6. graničnim pukom, bugarska 2. armija je sa 4, 9. i 12. divizijom, uz podršku tenkovske brigade, prešla u napad 8. novembra u pravcu Prištine, dok je 6. diviziji stavila u zadatak da ovlada južnim padinama Kopaonika. Na desnom krilu 6. divizije napadala je 22. divizija NOVJ. U borbama kod Kaljine, Glavnika, Lužana, Šajkovca i Dražnje čuke, vođenim između 8. i 15. novembra, Nemci su uspeli da odbiju sve napade bugarske 2. armije i jedinica NOVJ, i održe položaje. Kod Bujanovca 46. srpska i bugarska 2. konjička divizija, 2. i 3. kosovsko-metohijska brigada izvršile su napad 8. novembra na položaje borbene grupe „Bredov“, koja se povlačila. Istog dana delovi bugarske 2. konjičke divizije ušli su u Bujanovac, a 16. novembra sa 25. brigadom 46. divizije u Gnjilane.^[4]

Operacije u Metohiji

Obezbeđenje levog boka grupe armija „E“ u Metohiji vršila je borbena grupa „Skenderbeg“, obrazovana od delova ranije razbijene nemačke 21. SS divizije „Skenderbeg“ i oko 4.000 mornara iz Grčke, ukupno 7.000 vojnika (diviziju su sačinjavali i albanski kvislinzi iz Albanije, Kosova i Metohije). Grupa je uz pomoć balista, uglavnom, držala Peć, Đakovicu i Prizren, obezbeđujući komunikacije koje iz Metohije vode ka Kosovu polju. Protiv tih snaga dejstvovale su Prva i Četvrta kosovsko-metohijska brigada i albanske 3. i 5. brigada NOV. Kako je sredinom novembra povlačenje nemačkih snaga preko Kosova polja ulazilo u završnu fazu, borbena grupa „Skenderbeg“ počela je 17. novembra povlačenje iz Metohije. Tog dana su 1. kosovsko-metohijska brigada i albanska 3. brigada oslobodile Peć, a sutradan 4. kosvsko-metohijska i albanska 5. brigada Prizren čime je Metohija konačno oslobođena.^[1]

Završetak operacija za oslobođenje

Začene jedinice grupe armija „E“ počele su 16. novembra napuštati južni deo Kosova polja, a 17. novembra počela je povlačenje i borbena grupa „Langer“. Posle borbi sa nemačkim zaštitnicama delovi bugarske 2. konjičke divizije i 25. brigada 46. divizije NOVJ ušle su 19. novembra u Prištinu, 8. brigada 22. divizije NOVJ u Vučitrn 20. novembra, a delovi bugarske tenkovske brigade i 12. brigada 22. divizije u Kosovsku Mitrovicu 22. novembra.^[5] Time su bile završene operacije za konačno oslobođenje cele kosovsko-metohijske oblasti. 22. divizija je zatim bila orijentisana prema Raškoj, dok je bugarska 2. armija povučena u prostor Leskovca i Niša.^[1]