Ariš

Ariš
Naučna klasifikacija
Carstvo:	Plantae;
Koljeno:	Pinophyta;
Razred:	Pinopsida;
Red:	Pinales;
Porodica:	Pinaceae;
Rod:	Larix; Miller

Ariš (lat. Larix) je rod drveta iz porodice Pinaceae. U ovom rodu postoji 10—14 vrsta^[1] biljaka od kojih se u Evropi i severnoj Aziji nalazi oko sedam. Fosilna istorija roda je veoma bogata i kazuje da su ariši bili veoma rasprostranjeni tokom čitavog tercijara. Najstariji fosilni nalaz roda je vrsta Larix altoborealis LePage & Basinger, česta od sredine eocena^[2].

Najpoznatiji predstavnik ovog roda je evropski ariš (Larix europaea). Ariši se javljaju u hladnom i umerenom pojasu severne polulopte. Najrasprostranjenije su u Rusiji (tajge) i Kanadi. Ariši su interesantni jer su, iako četinari, listopadne biljke.

Osobine

Biljke iz ovog roda imaju pravo i visoko stablo, visine od 15 do 50 metara, a izuzetno i do 80 metara. Glavna osobina nosi nepravilno, pršenasto raspoređene grane. Biljke iz ovog roda imaju dve vrste izdanaka: kratke i duge. Lišće je igličasto i opada svake jeseni. Na dugačkim izdancima lišće je spiralno raspoređeno, a na kratkim skupljeno u čuperke. Ariši poseduju šišarke, koje su okrenute na gore.

Klasifikacija i vrste

Ranije se rod ariša delio na dve sekcije na osnovu dužine zaštitnih ljuspi (brakteja) u šišarkama: sect. Larix je sadržala vrste sa malim i slabo primetnim zažtitnim ljuspama, dok su u sect. Multiserialis bile vrste sa dugačkim zaštitnim ljuspama^[3]^[4]. Genetička istraživanja (Gernandt & Liston 1999) ^[5] nisu podržala ovu podelu, već ukazuju na razlike između vrsta Starog Sveta i vrsta Novog Sveta. Prema njihovim rezultatima, dužine šišarke i zaštitnih ljuspi u njima su prosto adaptacije na klimatske uslove. Po još novijim istraživanjima (Wei and Wang 2003, 2004) ^[6] prisutne su tri monofiletske klade unutar roda Larix: jedna koja obuhvata severnoameričke vrste, jedna koja obuhvata evroazijske vrste sa kratkim zaštitnim ljuspama, i jedna koja obuhvata evroazijske vrste sa dugačkim zaštitnim ljuspama (izuzetak je vrsta Larix sibirica koja ima kratke ljuspe a nalazi se u kladi sa vrstama dugih ljuspi).

Postoji 10-14 vrsta ariša. One obeležene asteriskom (*) u donjem spisku nisu prihvaćene od svih autora kao posebne vrste.

evroazijske vrste sa kratkim zaštitnim ljuspama u šišarkama

Evropski ariš (lat. L. europaea). Planine centralne Evrope.
L. dahurica, L. olgensis. Šume istočnog Sibira.
Japanski ariš (lat. L. leptolepis). Planine centralnog Japana.
Larix principis-rupprechtii*. Planine severne Kine.

evroazijske vrste sa dugačkim zaštitnim ljuspama u šišarkama

Kineski ariš (lat. Larix potaninii). Planine jugozapadne Kine.
Larix himalaica*. Centralni Himalaji.
Larix mastersiana. Planine zapadne Kine.
Larix speciosa*. Planine jugozapadne Kine.
Himalajski ariš (lat. L. griffithiana). Istočni Himalaji.
Sibirski ariš (lat. L. sibirica). Zapadni Sibir.

severnoameričke vrste

Larix laricina. Šume Severne Amerike.
Larix lyallii. Visoke planine na severozapadu SADi jugozapadu Kanade.
Larix occidentalis. Niže planine na severozapadu SADi jugozapadu Kanade.

Većina ovih vrsti može se ukrštati u uzgoju; najpoznatiji hibrid je Larix × marschlinsii, koji je nastao u Švajcarskoj i Škotskoj ukrštanjem ariša koji su uzgajani zajedno.

Izvori

↑ Mala enciklopedija Prosveta - Opšta Enciklopedija (A-Lj). Izdavačko preduzeće „Prosveta“, Beograd 1959.
↑ Jagels, R., LePage, B.A., Jiang, M. Eocene Larix from arctic Canada. IAWA Journal, Vol. 22 (1), 2001: 73–83
↑ Bobrov, E. G. 1972. Kratkiy obzor vidov Listvennits - Synopsis specierum generis Larix Miller. Novit. Syst. Pl. Vasc. 9: 4-15.
↑ LePage, Ben A. and James F. Basinger. 1995. The evolutionary history of the genus Larix (Pinaceae). pp.19-29 in Schmidt, W.C. and K.J. McDonald (compilers). Ecology and management of Larix forests: a look ahead; proceedings of an international symposium; Whitefish, Montana, U.S.A., October 5-9, 1992. Ogden, UT: U.S.D.A. Forest Service General Technical Report GTR-INT-319.
↑ Gernandt, D. S., & Liston, A. 1999. Internal transcribed spacer region evolution in Larix and Pseudotsgua (Pinaceae). Amer. J. Bot. 86: 711-723. dostupno u .pdf formatu Arhivirano 2009-09-27 na Wayback Machine-u.
↑ Wei, X-X and X-Q Wang. 2003. Phylogenetic split of Larix: evidence from paternally inherited cpDNA trnT-trnF region. Plant Systematics and Evolution. 239: 67–77. dostupno u .pdf formatu^{[mrtav link]}

Eksterni linkovi

Gymnosperm Database - Larix Arhivirano 2004-12-07 na Wayback Machine-u

[1] Mala enciklopedija Prosveta - Opšta Enciklopedija (A-Lj). Izdavačko preduzeće „Prosveta“, Beograd 1959.

[2] Jagels, R., LePage, B.A., Jiang, M. Eocene Larix from arctic Canada. IAWA Journal, Vol. 22 (1), 2001: 73–83

[3] Bobrov, E. G. 1972. Kratkiy obzor vidov Listvennits - Synopsis specierum generis Larix Miller. Novit. Syst. Pl. Vasc. 9: 4-15.

[4] LePage, Ben A. and James F. Basinger. 1995. The evolutionary history of the genus Larix (Pinaceae). pp.19-29 in Schmidt, W.C. and K.J. McDonald (compilers). Ecology and management of Larix forests: a look ahead; proceedings of an international symposium; Whitefish, Montana, U.S.A., October 5-9, 1992. Ogden, UT: U.S.D.A. Forest Service General Technical Report GTR-INT-319.

[5] Gernandt, D. S., & Liston, A. 1999. Internal transcribed spacer region evolution in Larix and Pseudotsgua (Pinaceae). Amer. J. Bot. 86: 711-723. dostupno u .pdf formatu Arhivirano 2009-09-27 na Wayback Machine-u.

[6] Wei, X-X and X-Q Wang. 2003. Phylogenetic split of Larix: evidence from paternally inherited cpDNA trnT-trnF region. Plant Systematics and Evolution. 239: 67–77. dostupno u .pdf formatu^{[mrtav link]}

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]