Banatska Republika
 | Ovom članku ili jednom njegovom dijelu nedostaju izvori. Molimo vas da pomognete Wikipediji i dodate odgovarajuće izvore u članak. |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Banatska republika (njemački: Banater Republik; mađarski: Bánáti Köztársaság; rumunski: Republica bănățeană) je bila kratkotrajna država, proglašena 31. oktobra 1918. u Temišvaru, nakon raspada Austrougarske.[1] Prilikom proglašenja formiran je i Narodni savet Banata dok je Dr. Otto Roth imenovan za civilnog komesara, a potpukovnik Albert Bartha za vojnog komandanta republike.[1]
Republika je proglašena ne samo u kontekstu tada raširenih nacionalnih oslobodilačkih nastojanja u regionu već je u velikoj meri potaknuta socijalnim nezadovoljstvom iskazanim kroz demonstracije u Temišvaru i Reșiți 24, 27, 28, i 31. oktobra 1918. godine na kojima su radnici zahtevali mir, osiguranje prehrane, ukidanje cenzure, izbornu reformu uz otvoreno suprostavljanje dotadašnjim vlastima.[2] Radnički saveti Banatske republike osporavali su autoritet Narodne uprave Banata, Bačke i Baranje u Novom Sadu, zagovarali jedinstvo multietničkog Banata i postepeno dolazili na zaključak da je to jedinstvo moguće samo u okviru Rumunije.[2] Konačni kraj nastojanja da se formira Banatska republika bila je ostavka predsednika Otta Rotha 20. februara 1919. godine.[2]
Prilikom proglašenja republike, formirano je Banatsko narodno veće, koje se sastojalo od po pet predstavnika sledećih naroda: Nemaca, Mađara, Srba i Rumuna.
Civilni poverenik Republike je postao dr. Oto Rot, dok je vojni zapovednik postao Albert Barta. Mađarska vlada je priznala nezavisnost Banatske republike. U tom smislu se smatra da je stvaranje republike bilo podržano od Mađarske, u svrhu zadržavanja severnog Banata i zaustavljanja opredeljenja tamošnjeg stanovništva za južnoslovensku državu.
Banatsko narodno veće je organizovalo vojne odrede i civilnu stražu 4. novembra iste godine. Cilj ovih vojnih odreda je bio uspostavljanje kontrole nad celom teritorijom Banata. Ipak, Banatska republika je bila kratkog veka; nakon nekoliko dana, vojska Kraljevine Srbije je ušla u Banat, što je bio kraj Banatske Republike. Nekoliko meseci kasnije, teritorija Banata je podeljena između Kraljevine SHS i Rumunije, uzimajući u obzir proglas Velike narodne skupštine u Novom Sadu i rezoluciju iz Alba Julije.
U aprilu 1920. godine, Nemci iz Banata su podneli zahtev mirovnoj konferenciji u Parizu da se republika obnovi pod imenom „Republika Banatija“. Prema ovom zahtevu, obnovljena republika ne bi uključivala samo Banat, već i susednu Bačku, a bila bi podeljena u kantone, kojima bi upravljali predstavnici većinske etničke grupe iz svakog kantona. Predlog je odbačen na mirovnoj konferenciji.
Republika je brojala 1.582.133 stanovnika, od kojih:
- 592.049 (37,42%) Rumuna
- 387.545 (24,50%) Nemaca
- 284.329 (17,97%) Srba
- 242.152 (15,31%) Mađara
- određen brojih manjih etničkih grupa, uključujući Slovake, Hrvate, Rusine, itd.
Prema veroispovesti, stanovništvo republike je uključivalo:
- 855.852 (54,10%) pravoslavnih hrišćana
- 591.447 (37,38%) katolika
- članove manjih verskih zajednica, uključujući Kalviniste, Luterane i Jevreje
- Drago Njegovan, Prisajedinjenje Vojvodine Srbiji, Novi Sad, 2004.
- Milojko Brusin, Naša razgraničenja sa susedima 1919—1920, Novi Sad, 1998.
- ↑ 1,0 1,1 Marković Saša S.; Vučković Željko U. (2021.). „Prodor nacionalsocijalizma - Nemci Kraljevine Jugoslavije 1941. godine”. Sociološki pregled (Srpsko sociološko društvo) 55 (3): 1165-1182.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Rudolf Gräf (2018.). „The Viewpoints and Stances of the Banat Germans on the Great Union”. Revue Roumaine d’Histoire / Romanian Journal of History (Editura Academiei Române) LVII/2018 (1-4): 71-87.
