Horor film
Horor filmovi, ponekad (arhaično) filmovi strave ili filmovi strave i užasa su filmovi koji bi trebalo da izazovu strah, strepnju i užas kod gledaoca. Tematika horor filmova uglavnom je vezana za smrt i mistične događaje. U skoro svakom horor filmu centralni lik je negativac. Raniji horor filmovi su uglavnom bili zasnovani na gotskoj literaturi sa čudovištima kao što su vampiri, vukodlaci, fantomi... Uglavnom su bili niskobudžetni, sa eksplicitnim scenama nasilja. Posle Drugog svetskog rata jasno se izdvajaju podžanrovi horora i nastaju prvi kvalitetni i cenjeni filmovi ovog tipa.
Prvi filmovi koji se mogu smatrati hororima jesu neka nema, kratkometražna ostvarenja Žorža Melijesa iz sredine 90ih 19-og veka, među kojima se kao prvi horor film ikada izdvaja Đavolja kuća (Đavolja kuća) iz 1896. godine. Tri godine kasnije, pojavljuju se prvi japanski filmovi strave i užasa, a 1910. i prvi horor-blokbaster - Frankenštajn. Prvi dugometražni filmovi ove vrste se pojavljuju sa Kvazimodom - prvim dugometražnim čudovištem u istoriji filma, junakom romana Zvonar Bogorodičine crkve u Parizu Viktora Igoa. Dvadesete godine prošlog veka su period kada nastaju neka od najpoznatijih imena iz sveta filma: Doktor Džekil i Gopsodin Hajd (1920), Nosferatu (1922) - prva adaptacija Bram Stokerovog romana Drakula, Fantom iz opere (1925), Fantomska kočija (1927). To je doba kada stvaraju prve holivudske zvezde horor filma - Lon Čejni Stariji, Bela Lugoši i Boris Karlof. Godine 1941. pojavljuje se film Vukodlak - ne prvi te vrste, ali svakako od najvećeg uticaja na režisere današnjih akcionih horora.
1950e godine u žanr strave i užasa donose nove teme, kao što su: invazija vanzemaljaca, napad zombija, mutiranje insekata i reptila, ali i čoveka usled nuklearnog zagađenja (Drugi svetski rat). Tada se horor prvi put grana na dva žanra: apokaliptični horor (koji danas spada u naučnu fantastiku) i demonski horor koji je danas evoluirao u nekoliko vrsta. Kristofer Li 1957. godine glumi u Prokletstvu Frankenštajna, a prve savremene horor filmove počinje da stvara Terens Fišer.
Ovo je period kada nastaju najkvalitetniji i najnagrađivaniji horor filmovi. Horor žanr do tada nije smatran jakom kategorijom, mnogi filmovi su bili nepravedno potcenjivani i smatrani popularnom zabavom publike. Šezdesetih godina se pojavljuju veoma uspešne filmske adaptacije mračnih priča Edgara Alana Poa, a prvim savremenim horor-blokbasterima počinju da se grade, odnosno završavaju karijere. Naime, nagrađivanim psihološkim hororom Rozmarina beba iz 1968. godine Roman Polanski postaje svetski poznat i priznat režiser, što samo potvrđuje filmom Stanar - njegovim trećim hororom, snimljenim nekoliko godina kasnije. Filmovima Psiho i Ptice, karijera Alfreda Hičkoka dostiže vrhunac. Još jedan uticajan film bio je Noć živih mrtvaca iz 1968. godine koji je kasnije doživeo brojne rimejkove.
Sedamdesetih godina u bioskope izlaze čuveni Isterivač đavola sa glumačkom ekipom koju čine Elen Berstin, Linda Bler, Maks fon Sidou i drugi, kao i film Isijavanje - Stenlija Kjubrika. To je doba novih tema u ovom žanru - sada postaju popularni zlo dete, isterivanje đavola, kao i teme tada nastalih splater filmova. Najpoznatiji iz tog perioda su, pored pomenuta dva, i Alis, slatka Alis sa Bruk Šilds, Predskazanje sa Gregorijem Pekom, Brda imaju oči, Teksaški masakr motornom testerom, Keri, kao i Noć veštica i Petak 13 koji su imali velik finansijski uspeh. Kanadski reditelj Dejvid Kronenberg tada stiče međunarodnu slavu, iako je njegove splatere kritika loše ocenila.
Poslednji od kritike hvaljeni film pre nego što nastupi doba loših horora jeste Osmi putnik - Ridlija Skota. Osvojio je brojne nagrade kritike, ali i veliku finansijsku dobit. Američki filmski institut ga je proglasio 33. najboljim filmom svih vremena. Sigorni Viver je za ulogu poručnika Riplija nominovana za Oskar za najbolju glavnu glumicu.
Period od 80ih do sredine 90ih godina prošlog veka se smatra periodom loših horor filmova, odnosno dobom slešera. Slešeri su filmovi u kojima je glavni lik psihopata, serijski ubica, sa kojim najčešće dolaze u susret tinejdžeri, uglavnom u napuštenim kućama ili letnjim kampovima. Naime, ovi filmovi strave i užasa su snimani velikom brzinom, a za njihovo snimanje su izdvajane minimalne sume novca, i glavni cilj režisera bio je velik komercijalni uspeh za kratko vreme. Neki od horora 70ih su tada doživeli nastavke, poput filmova: Noć veštica, Petak 13 koji je imao čak 11 nastavaka, Strah u Ulici brestova... Snimanje slešera se nastavlja i u drugoj polovini 90ih, ali sa dva izuzetka: 1992. godine izlazi dobitnik tri Oskara, gotički horor Drakula sa glumačkom ekipom koju čine Entoni Hopkins, Kijanu Rivs, Vinona Rajder, Monika Beluči i Gari Oldman, a koji potpisuje Fransis Ford Kopola. Dve godine kasnije pojavljuje se visokobudžetni gotički horor Intervju sa vampirom sa Tomom Kruzom, Bredom Pitom, Antonio Banderasom i Kirsten Danst u glavnim ulogama. Film je bio nominovan za dva Oskara, a njegova zarada danas iznosi preko 220 miliona dolara.
Kasnih devedesetih se snimaju brojne parodije na temu horora iz 80ih godina. Četiri poslednja velika horora prošlog veka bila su Anakonda, Znam šta se radili prošlog leta, Vrisak i veliki bioskopski hit - film Mumija sa Rejčel Vajs i Brendanom Frejzerom u glavnim ulogama.
Početak te decenije nije obeležen prevelikim brojem horor filmova. Slešeri su imali još dva velika uspeha pre nego što su polako počeli biti smenjivani nekim drugim podžanrovima horora: to su bila dva blokbastera, koja su napunila bioskope širom sveta - Poslednja ekskurzija i Pogrešno skretanje. 2001. godine pojavljuje se prvi veliki psihološki horor posle Isijavanja iz 70ih godina prošlog veka - to je bio film Duhovi u nama, španskog režisera Alehandra Amenabara, sa Nikol Kidman u glavnoj ulozi. Usledili su filmovi Duhovi prošlosti sa Mišel Fajfer, Rupa i Prsten, Pakt sa vukovima sa Monikom Beluči, Zora živih mrtvaca, Amitivilski užas, 28 dana kasnije, Van Helsing sa Hjuom Džekmenom, Ogledala, zatim parodija na horor filmove - Mrak film, ali i dva slešera, koja su ostvarila znatnu zaradu: Hostel i Testera.
Veoma uspešan psihološki horor 2010. godine bio je Crni labud, za koji je Natali Portman osvojila Oskar za najbolju glavnu glumicu, a koji je zaradio više od 225 miliona dolara u bioskopima širom sveta. Godinu dana kasnije akcioni horor Vukodlak sa Entonijem Hopkinsom, Benisiom del Torom i Emili Blant dobija Oskar za najbolju šminku.
Prvi veliki režiser filmova strave i užasa bio je Alfred Hičkok. Iako je do svoja dva kultna horor filma imao veoma ostvarenu karijeru, oni su mu doneli ogromnu slavnu i uspeh. Film Psiho je bio nominovan za četiri, a Ptice za jednog Oskara. Roman Polanski filmom Odbojnost sa Katrin Denev, započinje svoju trilogiju Užasi stana, koju nastavlja i danas popularnom Rozmarinom bebom sa Mijom Farou, a završava filmom Stanar sa Izabel Ađani. Sa ova tri filma ušao je u Holivud kao jedan od najboljih ne-američkih režisera na svetu. Danas su dva najuspešnija režisera horor filmova Giljermo del Toro i Tim Berton, koji u sve svoje filmove dodaje svoju specifičnu notu morbidnosti. Njegovi najuspšeniji horor filmovi su Svini Tod: Pakleni berberin iz ulice Flit, Mrtva nevesta i Uspavana dolina.
- Splater film - horor koji zastrašuje scenama nasilja i mučenja.
Primer: Hostel, Testera, Brda imaju oči, Amitivilski užas...
- Slešer film - film čiji je glavni lik psihopata ili serijski ubica, koji najčešće ubija tinejdžere koji tokom raspusta provaljuju u napuštene uklete kuće ili borave u letnjim kampovima.
Primer: Petak 13, Noć veštica, Poslednja ekskurzija...
- Akcioni horor - filmovi sa vampirima, vukodlacima, zombijima; imaju elemente akcionog filma i avanture.
Primer: Van Helsing, Mumija, Povratak mumije...
- Psihološki horor - horor koji izaziva strah muzikom, kadrovima ili činjenicama koje zaključuje publika, a koje glavni junak ne može da shvati; to su filmovi koji treba da uplaše gledaoca bez upotrebe fizičkog nasilja.
Primer: Rozmarina beba, Crni labud, Duhovi u nama...
- Gotički horor - film sa elementima horora i ljubavne drame, često adaptacija nekog romana.
Primeri: Intervju sa vampirom, Drakula, Pusti pravog unutra...
