Neoterici

Neoterici (grč. νεωτερικοί) jeste grčki naziv koji se upotrebljava za "modernistički" književni krug rimskih pesnika, koje je još njihov savremenik Ciceron 50. godine st. e. ironično nazvao οἱ νεώτεροι ("mladići"), a na drugim ih mestima na latinskom naziva poetae novi (= "novi pesnici").

Ova grupa mladih i darovitih pesnika javlja se u rimskoj književnosti početkom 1. veka st. e., ali svoj najveći polet doživljava pedesetih godina toga veka. Gotovo svi oni poticali su iz Cisalpijske Galije, koja u to vreme još nije formalno bila deo Italije, već je bila organizovana kao provincija. Na čelu neoterika, koji su obrazovali svojevrsni književni krug, nalazio se pesnik i gramatičar Publije Valerije Katon (Publius Valerius Cato). Među mnogobrojnim članovima ovoga kruga uticajniji su bili još pesnik i govornik aticista Gaj Licinije Kalvo (Gaius Licinius Calvus), Gaj Helvije Cina (Gaius Helvius Cinna), Marko Furije Bibakul (Marcus Furius Bibaculus) i Kvint Kornificije (Quintus Cornificius), dok samo delimično među njih pripada Publije Terencije Varon Atacinski (Publius Terentius Varro Atacinus). Od celokupne njihove poezije nije nam danas sačuvano ništa: preživele su jedino pesme Gaja Valerija Katula, najboljeg od svih neoterika i jednog od najboljih rimskih pesnika.

Neoterici su prekinuli staru rimsku pesničku tradiciju koja je poticala još od Enija. Oni su izbegavali složene i obimom velike književne forme kakvi su drama ili epika, smatrajući ih staromodnim i zastarelim, a za svoje glavne uzore uzimali su Kalimaha i druge pesnike aleksandrijske poezije. Glavne književne forme neoterika bile su epilij (kratak ep), elegija i epigram. Težili su za savršenstvom u minijaturi i eksprimentisali s novim metričkim oblicima, s različitim varijantama jezika, stavljajući jedne do drugih, na primer, kolokvijalne i "uzvišene" jezičke varijetete, s novim leksičkim formama (često grčkim), s novom tematikom (ljubavnom, egzotičnom, ponekad i pomalo bizarnom). Posebno su voleli ljubavne motive i rado se upuštali u psihološke analize ljudskih osećanja. U lirici su izbegavali retoričke ukrase i trudili se da im pesme izgledaju nadahnute iskrenim doživljajem, ali i pored toga ponegde se lako uočava da je sadržina često podvrgnuta težnji ka postizanju elegantne i savršene forme. Metrički su im oblici bili raznovrsni i orginalni, u čemu su prethodnici pesnika Avgustovog razdoblja rimske književnosti.

Kao i grčki pesnici aleksandrijske poezije, i rimski neoterici su "učeni pesnici" (poetae docti) i vole da se razmeću svojom učenošću. Po uzoru na aleksandrijske pesnike, naročito su voleli da za književne motive iz mitologije odabiru retke mitove i slabo poznate varijante mitova, da svoja dela pune nejasnim aluzijama, skrivenim citatima i pozajmicama iz drugih autora. Te se pozajmice, dakako, nisu smatrale plagijatom, već naprotiv komplimentom citiranom književniku i njegovom stilističkom i estetičkom majstorstvu. Međutim, razumeti i oceniti sve to mogao je samo veoma iskusan i načitan čitalac koji je dobro poznavao ne samo rimsku nego i grčku književnost, i to posebno dela iz helenističkoga razdoblja. Drugi kriterij za izbor mitoloških motiva bila je upotrebljivost nekog mita za razvijanje patetike i čak patologije ljudskih strasti, napose ljubavne. Ta tendencija ne zbližava rimske neoterike više toliko s Kalimahom koliko s nekim kasnijim predstavnicima aleksandrijske poezije, kakav su na primer bili Apolonije Rođanin ili upravo Euforion, inače mračan i teško razumljiv "učeni" pesnik, po kome Ciceron na jednom mestu (Tusc. 3, 19, 45) neoterike podrugljivo naziva "Euforionovim pevačima" (cantores Euphorionis). Uz učena dela, većinom epilije, negovali su neoterici i male lirske oblike, koje su nazivali nugae (= "trice") ili lusus (= "igrarije"). U oba slučaja ogroman se značaj pridavao brižljivoj doteranosti stila i forme.

Kako je njihov vlastiti književno-estetski program pred njih stavljao stroge zahteve za učenim sadržajem i savršenstvom forme, to je neotericima trebalo mnogo vremena da bi pripremili jedno književno delo. Cina je na svom omanjem spevu Smirna radio devet godina; pozdravljajući završetak toga rada, Katul mu obećava večnu slavu, dok su na brzu ruku napisani opsežni istorijski epovi osuđeni isto tako brz zaborav (Cat. 95). Enijeve epigone, sastavljače raznih "anala", smatrali su neoterici za svoje glavne književne protivnike. U toj polemici nisu štedeli ni samoga "oca Enija" (Ennius pater), na veliko nezadovoljstvo Cicerona, koji je s ciljem da sam sebe proslavi, više puta sastavljao istorijske spevove po Enijevom uzoru.

Na ovaj novi pokret u rimskom pesništvu – koji se ponekad danas naziva i "rimskom modernom" ili "rimskom avangardom" – uticala je jedna grupa grčkih pesnika koji su živeli u Rimu i održavali bliske kontakte s rimskom aristokratijom. Među njima je, na primer, bio Arhija (kojega je Ciceron branio u svom govoru Pro Archia), zatim epikurejac Filodem i napokon Partenije iz Nikeje, koji je u Rim dospeo kao ratni zarobljenik za vreme rata s Mitridatom, a zatim bio oslobođen i postao prijatelj poznatog pesnika Kornelija Gala. Pored elegija u stihovima, imao je Partenije – što je veoma važno za sagledavanje nastanka "rimske moderne" – i jednu zbirku ljubavnih elegijskih motiva u prozi pod naslovom Ljubavni jadi (Ἐρωτικὰ παθήματα). To su bili kratki prozni izvodi iz aleksandrijskih elegičara, namenjeni široj publici i u njima su rimski pesnici mogli naći dosta motiva za svoje pesme.