Palmiro Togliatti
| Palmiro Togliatti | |
|---|---|
 Palmiro Togliatti za govornicom | |
| Rođenje | 26. mart 1893 Genova, Kraljevina Italija |
| Smrt | 21. august 1964 Jalta, SSSR |
| Nacionalnost | talijan |
| Zanimanje | političar, talijanski ministar pravosuđa |
Palmiro Togliatti (Genova, Kraljevina Italija, 26. mart 1893. — Jalta, SSSR, 21. august 1964) bio je talijanski političar jedan od legendarnih vođa Komunističke partije Italije od 1927 do svoje smrti 1964.
Togliatti je rođen u obitelji srednje klase iz Genove, već u ranoj mladosti (1914) postao je član Talijanske socijalističke partije. Studirao je pravo koje je završio u novembru 1915. Kad je Italija ušla u Prvi svjetski rat prijavio se kao dobrovoljac u crveni križ i otišao na front, ali je zbog oboljenja na plućima poslat na oporavak kući. Nakon toga se pred kraj rata pridružio marksističkoj grupi iz Torina okupljenoj oko Antonija Gramscija i časopisa L'Ordine Nuovo , u kojem je radio kao mentor i tutor mlađim suradnicima. Togliatti je bio jedan od utemeljitelja Komunističke partije Italije (kasnije Talijanske komunističke partije PCI). Nakon što je fašistički režim Benita Mussolinija zatvorio njihova tadašnjeg lidera Gramscija partijsko vodstvo preuzeo je Palmiro Togliatti, koji je ostao lider talijanskih komunista sve do svoje smrti, on je bio i direktor partijskog lista Il Comunista.
Kad je rad komunističke partije zabranjen 1926, Togliatti je bio jedan od rijetkih komunističkih lidera koji nije bio uhapšen jer je u to vrijeme bio na zasjedanju Kominterne u Moskvi. Togliatti je nastavio upravljati partijom iz egzila, - tako je krajem 1920-ih i 1930-ih, organizirao tajne kongrese Komunističke partije Italije u Lyonu (1926) i Kölnu (1931). Od 1927 postao je Generalni sekretar partije.
Od 1935 je član sekretarijata Kominterne, u kojem djeluje pod pseudonimom Ercole Ercoli. Za vrijeme, Španjolskog građanskog rata - 1937, posvetio se uklanjanju anarhista i trockista iz rukovodstva katalonskih komunista (navodno po direktivi Josifa Staljina). Po povratku iz rata uhapšen je 1939 u Francuskoj ali je ubrzo pušten, nakon toga sklonio se u Sovjetski savez u kojem je za Drugog svjetskog rata, radio kao radio reporter za Italiju, pozivajući Talijane na otpor Trećem rajhu i Talijanskoj Socijalnoj Republici.
U Italiju se vratio 1944, pod njegovim rukovođenjem PCI se odlučio za tadašnji povijesni - zaokret iz Salerna, - koji je značio da se i talijanski komunisti pridružuju demokratskoj proceduri u formiranju nove Republike Italije, i odbacuju oružanu borbu kao sredstvo za pobjedu socijalizma. Unatoč mnogim protestima iz vlastitih redova, - da time partije skreće udesno i da se moraju razoružati i mnogi partizani iz redova talijanskih komunista koji su bili pripadnici - Garibaldijevih brigada. Poslije toga Togliatti je izabran za ministra pravosuđa - što je i bio u jednom vrlo kratkom periodu.
Nakon toga bio je ministar bez portfelja u vladi generala Pietra Badoglia, te nakon toga čak i podpredsjednik u vladi De Gasperija 1945. Tada je unatoč protivljenju velikog dijela vlastitog članstva glasao da Lateranski ugovor postane dio talijanskog ustava. Na talijanskim općim izborima 1946, njegovi komunisti (PCI) dobili su 19% glasova i 104 poslanička mjesta u parlamentu.
Komunistički ministri su istjerani iz vlade za vrijeme majske krize iz 1947 (Demokršćanima je naglo padala popularnost). Istog mjeseca desilo se to isto i u Francuskoj gdje je dotadašnji član tripartitne koalicije (Tripartisme), komunistički vođa Maurice Thorez, istjeran iz koalicione vlade Paula Ramadiera zajedno sa četvoro ostalih komunističkih ministara. Francuski komunisti (PCF) u to poslijeratno vrijeme bili su neobično snažni, na izborima održanim novembru 1946 osvojili su 28.6% i bez njih je bilo nemoguće sastviti vladu, - zato su i uzeti u tripartitnu koaliciju.
Togliatti je vodio talijanske komuniste (ali i ostalu ljevicu) na prvim slobodnim parlamentarnim izborima nakon Drugog svjetskog rata u Italiji 1948, koji su po mnogočemu bili sudbonosni za Italiju - i odredili njenu sudbinu za više slijedećih decenija.[1] U vrlo tijesnoj i neizvjesnoj borbi, izgubio je od Kršćanskih demokrata (Democrazia Cristiana -DC). Iza Kršćanskih demokrata stajale su Sjedinjene Američke Države, koje su ih pomagale na bezbroj načina dok su Togliattija u pravom hladnoratovskom maniru prikazivali kao neprijatelja.[2] U tim izborima imala je veliku tajnu ulogu i tek osnovana CIA. Koalicija lijevih stranaka, - Narodni demokratski front (Fronte Democratico Popolare per la libertà, la pace, il lavoro), komunisti i socijalisti uspjeli su dobiti 31% glasova, pobijedili su Demokršćani sa 48.5% glasova. Taj odnos se u Italiji nije mijenjao sve do 1996, iako je ljevica na lokalnim izborima pobjeđivala u brojnim pokrajinama i gradovima. Jedini značajni iskorak iz tog začaranog kruga zbio se 1978 kada su komunisti vođeni - Enricom Berlinguerom pristali na historijski kompromis i htjeli ući u vladu, ali to je spriječeno ubistvom Alda Mora iste godine.
Na Togliattija je izvršen atentat 14. jula 1948, on je pogođen tri puta iz neposredne blizine pištoljem[3], dok se zajedno sa stranačkim kolegom Nilde Iottijem penjao u talijanski parlament na Montecitoriju. Teške rane koje je zadobio od posljedica ranjavanja, - dovele su do toga da mu je život par dana visio o koncu. To je diglo cijelu talijansku ljevicu na noge, - najveći talijanski sindikat Generalna konfederacija rada (CGIL) organizarala je generalni štrajk koji je potpuno paralizirao zemlju i doveo Italiju u tešku političku krizu.[4]
Nakon toga Palmiro je nastavio voditi talijanske komuniste (PCI), koji su pod njegovim vodstvom postali druga talijanska partija po snazi, i najsnažnija komunistička partija koja nije bila na vlasti u cijeloj Evropi. Iako je dakle stalno bila u opoziciji na nacionalnoj razini, Talijanska komunistička partija je za Togliattijevog života, preuzela i imala vlast na lokalnoj i regionalnoj razini u mnogim dijelovima Italije - i bila moćni politički faktor.
Togliatti je od 1953, pokrenuo je kampanju za promjenu izbornog zakona, - kojeg je nazvao zakonom obmane i prijevare, jer se talijanska politička scena - nakon prvih izbora zacementirala, stalno mijenjanje izbornih pravila trebalo je po njemu omogućiti Kršćanskoj demokraciji da zadrži parlamentarnu većinu i vlast. Na kraju se izborni zakon pokazao kao nebitan za Kršćanske demokrate, - jer su komunisti (PCI) te godine na izborima dobili samo 22,6% glasova, te su Demokršćani ukinuli tadašnji izborni zakon, u novembru 1953.
Unatoč njegovim navodno vrlo bliskim odnosima sa liderima SSSR, Togliattijev ugled kao vođe talijanskih komunista ostao je neokrnjen i nakon Mađarske revolucije iz 1956 i kasnije sovjetske intervencije. Iako je ta intervencija izazvala velike potrese unutar lijevih partija.
On je i nakon tih događaja razvijao svoju policentričnu teoriju razvoja komunističkih partija - jedinstvo u različitosti, tako da su talijanski komunisti nastavili rasti po popularnosti, - na izborima 1963 dobili su čak 25.2%, no i to im nije bilo dovoljno za pobjedu na nacionalnoj razini.
Togliatti je umro od izljeva krvi u mozak za vrijeme boravka na Jalti, on je došao u posjet SSSRu podržati izbor Leonida Brežnjeva za generalnog sekretara Komunističke partije SSSR-a nakon ostavke dotadašnjeg sekretara Nikite Hruščova zajedno sa stranačkim kolegom Nilde Iottijem. Nakon smrti na poziciji generalnog sekretara talijanskih komunista naslijedio ga je njegov miljenik Enrico Berlinguer, koji je kasnije odbacio puno toga od Togliattijeve političke ostavštine i ideologije.
Sovjeti su po njegovu imenu prezvali dotadašnji grad Stavropolj na Volgi u Toljati (Тольятти) u kojem je bilo sjedište poduzeća AutoVAZ koje je proizvodilo automobile Lada u koperaciji sa talijanskim Fiatom. Do rata u BiH '92-'95 jedna sarajevska ulica je nosila ime Palmira Toljatija.
Togliattija su nakon smrti kritizirali brojni talijanski historičari, posebno zbog njegove uloge u Španjolskom građanskom ratu i uloge za Drugog svjetskog rata. Po njima je Togliatti dozvolio Josifu Staljinu da između 1942-1943 smakne brojne talijanske političare koji su tada živjeli u SSSRu, kao i brojne ratne zarobljenike, za što su pronašli dokaze u tajnim arhivima po Moskvi i nekim pismima koje je Palmiro slao Vincenzu Biancu u Italiju.[5][6]
Drugi značajan razlog njegovi moderni kritičari pronašli su u Togliattijevoj bezgraničnoj podršci Titu i tadašnjoj Jugoslaviji, - koja je nasilno protjerala brojne Talijane i zauzela nakon rata dijelove koji su dotad bili sastavni dijelovi Italije.
Togliattiju su zamjerali i to što je olako prošao preko sovjetske intervencije u Mađarskoj 1956, po mjerilima tih kritičara Togliatti je provodio machiavelističku politiku - u kojoj nije birao sredstva da njegova politička opcija pobijedi.
Unatoč svim modernim kritičarima Togliattija ipak većina ozbiljnih talijanskih analitičara drži za jednog od najznačajnijih talijanskih političara i jednog od stvaraoca moderne Italije i njena ustava.
- ↑ How to Hang On (Time, 19. april 1948.)[mrtav link]
- ↑ The Battle Continues (Time, 3. maj 1948.)[mrtav link]
- ↑ U tekstu Storia d Italia (DeAgostini 1991), tvrdi se da je atentator na njega - Pallante ispalio samo dva hitca na njega. Taj događaj je ekraniziran u filmu Dina Risija Težak život.
- ↑ Blood on the Cobblestones (Time, 26. jula 1948.[mrtav link],
- ↑ „La lettera di Palmiro Togliatti a Vincenzo Bianco”. Arhivirano iz originala na datum 2011-10-02. Pristupljeno 2010-09-25.
- ↑ Palmiro Togliatti e i prigionieri italiani di guerra in Russia
- Aldo Agosti, Palmiro Togliatti. Torino, UTET 1996 ISBN 88-02-04930-0
- Giorgio Bocca, Palmiro Togliatti. Milano, Mondadori 1997 ISBN 88-04-34446-6
