Rapa Nui kalendar
Rapa Nui kalendar odn. Kalendar Rapa Nuija je bio domorodački lunisolarni kalendar Uskršnjeg ostrva. Danas se više ne koristi.
William J. Thomson, blagajnik na brodu USS Mohican, je u decembru/prosincu 1886. proveo 12 dana (od 19. do 30.) na Uskršnjem ostrvu. Među podacima koje je Tomson prikupio, bila su imena noći lunarnog meseca i meseci godine:[1]
- Domoroci su računali svoje vreme, dapače, to i dalje čine po mesecima (..."by moons or months"...), počinjući godinu avgustom, što je, po tradicijama, bilo vreme kada su se Hotu Matua i njegovi pratioci iskrcali na ostrvo.
Tomson je ovako zabeležio mesece:
Rapanuansko ime Značenje Zapadni ekvivalent, 1886-1887 Anekena August Hora-iti malo leto Septembar Hora-nui veliko leto Oktobar Tangarouri Deo novembra Kotuti Novembar i Decembar Ruti Decembar i Januar Koro Januar Tuaharo Februar Tetuupu Mart Tarahao April Vaitu-nui velika zima Maj Vaitu-poto kratka zima Jun Maro ili Temaro Jul
Kalendarski mesec je podeljen na dve polovine, počevši od mladog i punog Meseca. Tomson je ovako zabeležio kalendar u vreme njegove posete ostrvu. Mladi mesec je bio 25. novembra/studenog i opet u noći 24/25. decembra/prosinca;[2] Tomson je zabeležio da je srp mladine prvi put bio vidljiv 26. novembra/studenog.
Rapanui ime Značenje Zapadni ekvivalent, 1886 Kokore tahi prvi kokore 27. novembar Kokore rua drugi kokore 28. novembar Kokore toru treći kokore 29. novembar Kokore hâ četvrti kokore 30. novembar Kokore rima peti kokore 1. decembar Kokore ono šesti kokore 2. decembar Maharu prva četvrt 3. decembar Ohua 4. decembar Otua 5. decembar Ohotu 6. decembar Maure 7. decembar Ina-ira 8. decembar Rakau 9. decembar Omotohi pun Mesec 10. decembar Kokore tahi prvi kokore 11. decembar Kokore rua drugi kokore 12. decembar Kokore toru treći kokore 13. decembar Kokore hâ četvrti kokore 14. decembar Kokore rima peti kokore 15. decembar Tapume 16. decembar Matua 17. decembar Orongo prva četvrt [sic] 18. decembar Orongo taane 19. decembar Mauri nui 20. decembar Marui [sic] kero 21. decembar Omutu 22. decembar Tueo 23. decembar Oata mladi Mesec 24. decembar Oari 25. decembar Kokore tahi prvi kokore 26. decembar
Tri izvora koja imamo, slažu se međusobno, izuzev u slučaju dva interkalirana dana (masnim slovima) i noći mladog Meseca kod Englerta, koji je izgleda pomešan sa jednim od ovih. Počevši od (o)ata-e, noći mladog Meseca, dani su:
| dan | Englert | Thomson | Métraux | dan | Englert | Thomson | Métraux |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| *1 | oata | oata | ata | *15 | omotohi | omotohi | motohi |
| 2 | ohiro | oari | ari | 16 | kokore tahi | kokore tahi | kokore tahi |
| 3 | kokore tahi | kokore tahi | kokore tahi | 17 | kokore rua | kokore rua | kokore rua |
| 4 | kokore rua | kokore rua | kokore rua | 18 | kokore toru | kokore toru | kokore toru |
| 5 | kokore toru | kokore toru | kokore toru | 19 | kokore hâ | kokore ha | kokore ha |
| 6 | kokore hâ | kokore ha | kokore ha | 20 | kokore rima | kokore rima | kokore rima |
| 7 | kokore rima | kokore rima | kokore rima | 21 | tapume | tapume | tapume |
| 8 | kokore ono | kokore ono | kokore ono | 22 | matua | matua | matua |
| *9 | maharu | maharu | maharu | *23 | orongo | orongo | rongo |
| 10 | ohua | ohua | hua | 24 | orongo taane | orongo tane | rongo tane |
| 11 | otua | otua | atua | 25 | mauri nui | mauri nui | mauri nui |
| x | — | ohotu | hotu | 26 | mauri karo | mauri kero | mauri kero |
| 12 | maure | maure | maure | 27 | omutu | omutu | mutu |
| 13 | ina-ira | ina-ira | ina-ira | 28 | tireo | tireo | tireo |
| 14 | rakau | rakau | rakau | x | — | — | hiro |
- *Mladi i puni Mesec, te prva i poslednja četvrt.
Kokore-e su neimenovane (mada numerisane) noći; tahi, rua, toru, haa, rima, ono su brojevi od 1 do 6. Reč kokore je kognata sa havajskim ‘a‘ole - "ne" i tahićanskim ‘aore - "nema"; ovde to može značiti "bez [imena], bezimen".[1] Arhivirano 2008-03-13 na Wayback Machine-u
Kalendar koji je Tomson pribeležio je upadljiv po tome što ima 13 meseci. Svi drugi autori pominju samo 12, a Métraux i Barthel nalaze grešku kod Tomsona:
- Tomson prevodi "Anakena" kao Avgust i sugeriše da je godina počinjala u to vreme jer se Hotu-Matua iskrcao u Anakeni tog meseca, ali moji obaveštajci i Roussel (1869) navode jul kao Anakenu.[3]
- Zamenu zasnivamo na popisima Metraux-a i Englert-a (ME:51; HM:310), koji se slažu. Tomsonov spisak odstupa za jedan mesec.[4]
Međutim, Guy[5] je izračunao datume mladog Meseca za godine 1885-87 i pokazao da se Tomsonov popis slaže sa Mesečevim menama 1886. Zaključio je da su stari Rapanuanci koristili lunisolarni kalendar sa kotuti-jem, prestupnim mesecom, te da se Tomson zadesio na Uskršnjem ostrvu u godini sa prestupnim mesecom.
Dani hotu i hiro su izgleda bili interkalarni. Kalendarskom mesecu od 28 dana je potreban jedan ili dva interkalarna dana kako bi bio u fazi sa lunarnim mesecom, koji traje oko 29,5 dana. Jedna od rongorongo tablica možda opisuje pravilo kada umetati ovakve dane.[6]
- ↑ THOMSON, William J. 1891, p546. "Te Pito te Henua, or Easter Island". Report of the United States National Museum for the Year Ending June 30, 1889. Annual Reports of the Smithsonian Institution for 1889. 447-552. Washington: Smithsonian Institution. (An online version is available [www.sacred-texts.com/pac/ei/ei61.htm here])
- ↑ Izračunato: ovde. Arhivirano 2011-07-23 na Wayback Machine-u Uskršnje ostrvo je na oko 109° (7,3 sata) zapadno od Griniča, pa je mladi Mesec od 9:55 ujutro 25.12. po UTC dogodio u 2:38 ujutro po lokalnom vremenu, u noći 24/25.
- ↑ MÉTRAUX, Alfred. 1940, p52. "Ethnology of Easter Island." Bernice P. Bishop Museum Bulletin 160. Honolulu: Bernice P. Bishop Museum Press.
- ↑ BARTHEL, Thomas S. 1978, p48. The Eighth Land. Honolulu: the University Press of Hawaii.
- ↑ GUY, Jacques B.M. 1992. "À propos des mois de l'ancien calendrier pascuan" ("On the months of the old Easter Island calendar"), Journal de la Société des Océanistes 94-1:119-125
- ↑ GUY, Jacques B.M. 2001. "Le calendrier de la tablette Mamari", Bulletin du Centre d'Études sur l'Île de Pâques et la Polynésie 47:1-4.