Stupa (uređaj)
| Stupa Valjarica | |
|---|---|
 | |
Stupa ili Valjarica[1] (Valjavica[2]) su primitivne drvene mašine pokretane snagom vode (kao vodenice), u kojima se valjanjem i zbijanjem (udaranjem) vune, uz stalni dotok lužnate vode (mokri postupak) proizvodilo vrlo grubo sukno.[1]
U stupama se isto to sukno često i pralo i obnavljalo.[2]
Metoda rada u stupama bila je vrlo jednostavna (za razliku od tkanja), u njima je vuna zbog djelovanja lužnate vode omekšala, pa su je valjanje uz konstantne mehaničke udarce drvenim batovima sabijalo, zgušnjavalo, podebljavalo, dok su se vlakna,isprepletala, pa je na kraju sukno postalo čvrsto i nepromočivo. , 4=
lužina, 5=vuna za valjanje Mana valjanog sukna bila je težina, tvrdoća i neelastičnost, ali je bilo puno trajnije od današnjih tkanina
Stupe su najčešće bile instalirane u posebnim radionicama, podizanim uz vodotoke, često uz vodenice, ali kojiput i na potpuno otvorenom prostoru.[1]
Rimljani su poznavali stupe, i imali velike pogone u kojima su radili robovi, nakon Pada Rimskog Carstva to znanje se po Evropi izgubilo, pa je ponovno otkriveno za Križarskih ratova i ponovno uvedeno u Evropu tokom 12. vijeka.[3]
Po južnoslavenskim krajevima stupe se se zadržale na selu sve do 20. vijeka. Na Bregavi kod Stoca posljednje stupe radile su do 1992.[4]
Po jednoj od teorija Valjevo je dobilo ime po valjaricama, kojih je nekad bilo puno duž Kolubare.[2]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Obrada sukna za izradu odjeće na našim područjima” (hrvatski). Narodni.NET. Pristupljeno 30. 03. 2017.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 „Valjevo za Vas” (srpski). Valjevo za Vas. Arhivirano iz originala na datum 2016-11-23. Pristupljeno 30. 03. 2017.
- ↑ „Fulling” (engleski). Witheridge. Pristupljeno 30. 03. 2017.
- ↑ Muhamed Elezović. „Stolačke stupe” (hrvatski). Narodni.NET. Pristupljeno 30. 03. 2017.
- Fulling(en)