Eidfjord

Berggrunnen i Eidfjord består for ein vesentleg del av grunnfjellsbergartar, mest gneis og granitt. Grunnfjellet er stadvis dekt av omdanna kambrosiluriske sediment (fyllitt og glimmerskifer), særleg i fjelltraktene i dei sentrale og austre delane av kommunen. I nordaust er fyllitten dekt av harde, overskyvde gneisar tilhøyrande dei kaledonske skyvedekka (sjå kaledonske orogenese). Her finst det høgaste punktet i kommunen, Hardangerjøkulen på grensa til Ulvik (1861 meter over havet).

Høgast elles i kommunen er Ramnabergnuten på vestsida av Hardangerjøkulen (1729 meter over havet). Nord for Eidfjorden når Onen 1621 meter over havet på grensa til Ulvik, og på Hardangervidda sørvest i kommunen når Store Grananutane 1612 meter over havet på grensa til Ullensvang.

Heile 90 prosent av arealet i kommunen ligg over 900 meter over havet, det meste av dette er på Hardangervidda. Her er det eit ope og bølgjande landskap som over store strekningar har relativt små høgdeforskjellar. Dette står i skarp kontrast til landskapet nord og nordvest i kommunen der fjellvidda er djupt nedskoren av Eidfjorden og dalane som munnar ut i denne. Størst er dalføret til Bjoreio, særleg nedanfor Fossli, (sjå Bjoreidalen), Hjølmadalen med Veig og Simadalen med Sima.

På vidda ligg den store innsjøen Nordmannslågen med avløp austover til Numedalslågen. Hardangervidda nasjonalpark utgjer om lag 38 prosent (575 km²) av arealet i kommunen. Veig med Valursfossen og Vedalsfossen (i ei sideelv) er verna, det same er Erdalsvassdraget.

Eidfjord har svært gamal busetjing, noko talrike oldfunn vitnar om. Dagens busetjing er i vesentleg grad konsentrert til administrasjonssenteret Eidfjord ved utløpet av Eio, og Øvre Eidfjord ved sørenden av Eidfjordvatnet.

Eidfjord (med dagens grenser) hadde nedgang i folketalet fram til 1970-talet. Det auka noko med kraftutbygginga på 1970-talet, men viste frå rundt 1980 og fram til først på 2000-talet igjen nedgang. For tiårsperioden 2014—2024 hadde Eidfjord ein gjennomsnittleg årleg vekst i folketalet på 0,2 prosent mot ein vekst på 0,6 prosent i Vestland fylke. Folketalet i Eidfjord i 2024 utgjorde noko over 4/5 av folketalet ved slutten av andre verdskrigen.

Det er éin tettstad i kommunen (ifylgje Statistisk sentralbyrås definisjon): Eidfjord med 575 innbyggjarar (2023). 59 prosent av innbyggjarane i kommunen bur her. Tettstaden er 0,8 km².

Jordbruket er av stor betydning i Eidfjord sjølv om det dyrka arealet utgjer mindre enn ein prosent av kommunearealet. Det blir drive husdyrhald; særleg sauehaldet betyr mykje. Garnfiske i fjellet, bærsanking og villreinjakt er også av betydning. Industrien i kommunen er heilt ubetydeleg.

Dei store, høgtliggjande areala med bratt fall til fjorden har gjeve Eidfjord grunnlag for ein stor kraftproduksjon. Dei største kraftverka er baserte på vatn frå fleire vassdrag, særleg frå Bjoreio. Likevel er det i turistsesongen sikra ei minstevassføring i Vøringsfossen på 12 m³ per sekund. Det er fleire større fiskeoppdrettsanlegg i tilknyting til kraftanlegget. Øvre delen av Veig, som er ein sideelv til Bjoreio, er verna som ein del av Hardangervidda nasjonalpark.

Eidfjord er kommunen med fjerde størst vasskraftproduksjon i Vestland, og er ein viktig kraftkommune på landsbasis. Dei sju vasskraftverka i kommunen produserer til saman 2949 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Sy-Sima (i drift fra 1981), som står for om lag halvparten av vasskraftproduksjonen. Andre store kraftverk er Lang-Sima (1980) og Storlia (2020). Statkraft Energi er hovudeigar av nesten all vasskraftproduksjonen i kommunen.

Turisttrafikken har mykje å seia i kommunen. Det er eit tett nett med merkte turistruter i fjellet, og kommunen har ei rekkje hotell og turisthytter. Det er eit godt fiske i Eio, elva frå Eidfjordvatnet til fjorden. Av ein samla fangst i elva på 524 kg i 2022 var vel to tredelar sjøaure.

Blant dei busette arbeidstakarane i Eidfjord har 31 prosent arbeid utanfor kommunen. Av desse jobbar i alt 17 prosent i dei andre kommunane i Hardanger og Voss og fire prosent i Bergen.

Gjennom kommunen går riksveg 7 Hønefoss–Hallingdal–Hardangervidda–Eidfjord–Bu, der ho møter riksveg 13 og Hardangerbrua. Frå Bu fører riksveg 13 sørover langs austsida av Sørfjorden til Odda og nordover gjennom Granvin til Voss.

Eidfjord høyrer til Vest politidistrikt, Hordaland tingrett og Gulating lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Hardangerrådet saman med Kvam, Ullensvang, Ulvik og Voss.

Eidfjord kommune svarer til soknet Eidfjord i Hardanger og Voss prosti (Bjørgvin bispedømme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Eidfjord til Hardanger og Voss fogderi (futedøme) i Søndre Bergenhus amt.

Det er funne rundt 300 gravrøysar frå vikingtida på Hæreid. Hardangervidda Natursenter (opna 1995) er eit opplevingssenter der jakt, fiske, friluftsliv og naturforvaltning er hovudtema med utstillingar, akvarium, reiselivsinformasjon med meir.

Høgt over Simafjorden ligg fjellgarden Kjeåsen, kjend frå TV-serien «Der ingen skulle tru at nokon kunne bu». Garden var tidlegare berre var tilgjengeleg via ein bratt sti frå fjorden, men no har han bilveg heilt fram.

Eidfjord har to kyrkjer: Eidfjord gamle kyrkje, ein gråsteinskyrkje frå 1309, og Eidfjord kyrkje, ei arbeidskyrkje bygd i 1981.

Over fjellet finst eldre ferdselsvegar over til Austlandet. Mest kjend er Nordmannsslepa over til Numedal.

Kommunevåpenet (godkjent i 1984) har eit sølvfarga reinsdyrgevir mot ein blå bakgrunn. Motivet illustrerer kor viktig reinen har vore som næringsgrunnlaget for kommunen til alle tider.

Namnet. Kommunen har namn etter den nordaustlege delen av Hardangerfjorden, norrønt Eiðafjǫrðr, første ledd eigd, om landstripa mellom Eidfjordvatnet og fjorden med gardane Lægreid (det låge eidet) og Hæreid (det høge eidet).

• Eidfjord tettstad
• Vestland
• Noregs geografi

• Eidfjord kommune

• Bu, Aamund K.: Ættar-bok for Øyfjord, 1943
• Kolltveit, Olav: Granvin, Ulvik og Eidfjord i gamal og ny tid. Bygdesoga, 1977, 2 b. + kartb.
• Lægreid, Tobias & Agnes Lægreid: Gards- og ættesoge for Eidfjord, 1992, isbn 82-992675-0-1