bots- og bønnedag

Den 13. oktober 1551 vart det forordna at det skulle haldast tre etterfølgjande bededagar over heile riket, 1.‒3. desember same år. Det same vart forordna dei neste fem åra, noko som grunnfesta ein praksis med årlege bededagar. I 1652 var praksisen presisert i alterboka, fastsett til å bli halden over tre vekedagar mellom kyndelsmesse, 2. februar, og påska.

Bededagsinstitusjonen vart reformert under sjællandsbiskop Hans Bagger (1675‒1693), og i ei forordning frå 27. mars 1686 vart dei tre bededagane samla til éin årleg faste-, bots- og bededag. Denne skulle haldast fjerde fredag etter påske. Ved lov av 28. mai 1915 vart han i Noreg flytta til fredag før allehelgenssundag, som er første sundag i november, seinare ved lov 22. des. 1950 flytta til sundag før allehelgensdag.

I 1626 vart det òg innført bededagar kvar veke, fredag i byane, onsdag på landet. Dette var del av fleire reformer under Christian 4. Dei skulle innskjerpa disiplinen medan Danmark-Noreg tok del i trettiårskrigen. Dei vart difor delvis oppheva etter at kongen trekte seg ut av krigen i 1629, men innført igjen i 1631. Grunnlaget for messa var ifølgje lova at Guds «rettferdige ris» straffa landet med ulukker som krig, forskrekkelege sjukdommar og dyrtid.

Det tematiske innhaldet i bededagane vart òg fastsett i 1626. Presten skulle preika: først om den triste tilstanden til verda og kristendomen – den tvang Herrens vreides ris til å straffa, for det andre om at straffa udelt kom av folk sine synder, for det tredje om at det einaste middelet for å unngå straffa var syndsvedkjenning og omvending, og til slutt ei formaning om at ein no måtte leva gudfryktig.

Bededagar i veka vara til utover 1700-talet, men vart etter kvart dårleg besøkt. Desse vart først omgjort til månadlege bededagar og så avskaffa litt om litt i løpet av hundreåret.

Den årlege bededagen vart frå 1686 offisielt kalla «ekstraordinær, alminnelig bededag». Til gjengjeld fanst det òg dagar som berre var «ekstraordinære». Ved større hendingar som ulukker eller jubileum vart det på politisk initiativ halde gudstenester samtidig i kyrkjer over heile Danmark-Noreg.

I samband med krig spelte desse ei aktiv rolle og vart først forordna i 1546 i samband med religionskrigane. Slike messedagar kunne elles haldast etter katastrofar var over og farar berga. I så tilfelle var delar av bodskapen takkseiing, men òg bøn og bot for at ulukka ikkje måtte komma igjen. Messa kunne då kallast både «takke- bots- og bededag».

Bededagar av denne typen spelte ein særleg politisk funksjon under eineveldet. Seinare har kyrkja arrangert særskilde bededagar som ei form for terapeutisk sjelesorg i samband med nasjonale katastrofar.

• kirkeåret
• kristendommens historie i Norge