Shihni burimin për Guajana

{{ShtetGuajana}}
[[Skeda:Guyana in its region.svg|thumb|]]
'''Republika Ko-operative e Guajanës''' ose '''Guajana''' është një shtet në veriun e [[Amerika Jugore|Amerikës Jugore]]. Kufizohet në veri nga [[Oqeani Atlantik]], në lindje nga [[Surinami]], në jug dhe jugperëndim nga [[Brazili]] dhe në perëndim nga [[Venezuela]].

Ajo është vendi i tretë më i vogël në Amerikën Jugore edhe është një nga katër territoret jo-[[Gjuha Spanjolle|spanjishte]] në kontinent me Brazilin, Surinamin dhe [[Guajana Franceze|Guajanën Franceze]]. Para pavarësisë në vitin 1966 ishte quajtur Guajana Britanike.

== Gjeografia ==
[[Skeda:Essequiborivermap.png|thumb|left|233px|Lumenjtë dhe Malet e Guajanës]]
{{Kryesor|Gjeografia e Guajanës}}
Guajana ndodhet midis 2° dhe 8° gjerësi veriore edhe midis 57° dhe 61° gjatësi perëndimore. Pika më e ulët është Bregu Atlantikut edhe pika më e lartë është Mali i [[Roraima-Tepui]]t me lartësi 2.810 m . Lumi kryesor është [[Essequibo]] me 1.010&nbsp;km që buron në jugun e vëndit dhe derdhet në Atlantik. Lumenjve të tjera janë: [[Courantyne]] me 724&nbsp;km, [[Berbice]] me 595&nbsp;km edhe [[Demerara]] me 346&nbsp;km.

Parku kombëtar Potaro është i famshëm për ujëvaret e tij, ujëvarja më i madh është [[Kaieteur]]i me lartësi 225 m.

85 % e vendit janë vende pak banuar edhe pyll tropikal, i cili nuk përdoret fare për pylltari. Perëndimi dhe jugu e vendit formojnë vargjet malore, në të cilat burojnë lumenjtë kryesor. Në bregdet është një rrip bregdetar kënetar me molaçë.

Prapa saj është një fushë lymore me 20 – 70&nbsp;km gjerësi, kjo zonë është 10 – 100&nbsp;cm mbi nivelin e detit dhe në [[Shekulli 18|18 shekull]] u ngritë një digë nga emigrantet [[Holanda|holandez]]. Këtu është zona bujqësore me e madh në vend, prodhimet kryesore është [[orizi]], [[citrus]]i, [[arra e kokosit]] edhe [[Kallam Sheqeri|kallam sheqeri]].

== Historia ==
[[Skeda:Dutch colonies Guyana.png|thumb|right|326px|Kolonitë në vitin 1788]]
{{Kryesor|Historia e Guajanës}}
Guajana e tashme kishte ekzistuar nga [[shekulli XVII]] deri në [[Shekulli XVIII|shekullin XVIII]] si tre kolonie e [[Holanda|Holandës]] të cilat ishin [[Essequibo (Koloni)|Essuquibo]], [[Demerara (Koloni)|Demerara]] edhe [[Berbice (Koloni)|Berbice]].

Në vitin 1763 ka pasur një kryengritje të skllaveve në Berbice.

Zona ka ndërruar deri vitin 1815 disa here pronarin. Fuqitë koloniale Holanda, [[Britania e Madhe]] edhe [[Franca]] luftuan për token e Guajanës. Mbas humbjes e [[Napoleon Bonaparte|Napoleonit]] u hap [[Kongresi i Vjenës]] edhe kanë vendosur në vitin 1815 që Guajana të jetë oficiel pjesë e [[Mbretëria e Bashkuar e Britanisë së Madhe dhe Irlandës|Mbretërisë e Bashkuar e Britanisë së Madhe dhe Irlandës]]. Në vitin 1831 u bashkuan të tre kolonitë si Guajana Britanike.

Mbas 1834 kur u heq skllavëria, ka importuar Britania e Madhe punëtor nga [[India#Pushtimi Anglez|India]] për të zhvendosur zezakët që ishin pas saj kohë të lirë.

Në vitin 1953 kanë ndërhyrë trupa britanike në punët e shtetit të Guanjanës. Britania e Madhe ka kujtuar që [[Janet Jagan]] dhe [[Cheddi Jagan]], që kanë themeluar ''People's Progressive Party'' (PPP), doshin me bërë një vend komunist prej Guajanën.

Guajana u bërë e pavarur nga Britania e Madhe me 26 maj 1966 edhe me [[26 shkurt]] [[1970]] presidenti Forbes Burnham nga ''People's National Congress'' (PNC) ka deklaruar që Guajana të jetë një republikë kooperative.

Mbas zgjedhjet presidenciale në vitin 1992 që e ka fituar Cheddi Jagan nga PPP-ja, kishte trazirave të dhunshme të mbështetësit i PNC-jës në kryeqytet Georgetown. Kur vdiq Cheddi Jagan në vitin 1997 u zgjodh në dhjetor e veja e tij Janet Jagan si presidente e re. Në gusht 1999 ajo e dha dorëheqjen e saj nga politika sepse kishte problema me shëndetin. Pastaj u beri ish-ministri i financeve Bharrat Jagdeo presidenti i ri.

== Popullsia ==
[[Skeda:Guyana population density.png|thumb|left|192px|Dendësia]]
[[Skeda:Population Guyana.PNG|thumb|right|326px|Rritja e popullsisë]]
{{Kryesor|Popullsia e Guajanës}}

Popullsia e Guajanës është rreth 770.000, të cilat 90 % jetojnë afër bregdetit (10 % të sipërfaqes e Guajanës) edhe në lindje e lumit [[Essequibo]]. Popullsia  e tashme e Guajanës është racialisht dhe etnikisht e përzuar, shumësia e tyre kanë ardhë si puntorë nga [[Irlanda]], [[Holanda]], [[Portugalia]] edhe [[Gjermania]] ose kanë ardhë si skllav [[Afrika]], [[India]], [[Kina]] edhe [[Australia]].

=== Gjuha ===
Gjuha zyrtare është një lloj [[anglisht]]e, por flitet edhe [[Hindi]] edhe gjuhe indigjene nëpër pyje.

=== Grupët etnike ===
Sipas regjistrimit të vitit 2002 :
* 43,4 % Indianët nga [[India]]-Britanike kanë ardh si skllav
* 30,2 % Njerëz Zezak
* 16,7 % Njerëz multitacial
* 9,2 % Njerëz e vendit
* 0,2 % Kineze
* 0,1 % Njerëz të Bardh

=== Feja ===
Fejëtare në përqindtë :
* 28,8 % [[Hinduizmi|Hindut]]
* 57,8 % [[Krishterimi|Krishterë]]
** 17,0 % Pentekostalisëm
** 8,1 % Katolikët
** 7,0 % Anglikanët
** 5,0 % Kisha Adventiste Shtatë ditë
** 1,7 % Metodistët
** 1,1 % [[Dëshmitarët e Jehovait]]
** 17,9 % [[Krishterimi|Krishterë të tjera]]
* 7,3 % [[Mysliman]]ët
* 4,3 % [[Ateizmi|Ateistët]]
* 0,5 % Rastafari
* 0,1 % Bahai
* 1,3 % të tjerët

=== Edukata ===
[[Skeda:School in Georgetown.jpg|thumb|194px|Shkollë në kryeqytetin, [[Georgetown]]]]
{{Kryesor|Edukata e Guajanës}}
Edukata në Guajana ishte deri një farë kohe një nga edukatat më të mirët në [[Karaibet]], por u keqësuar në vitet [[1980]] sepse shumë mësues kanë emigruar.

Edhe pse sistemi i arsimit u çlodh në vitet [[1990]] nuk ka arrit akoma kualitetin që e kishte përpara.

Mësuesve i mungon një masë kritike e ekspertizës, i mungon nga disiplina edhe aktivitetet.

Pas vitit 6 e jetës është e detyrueshëm që të bëjnë një shkollë 6-vjeçare pastaj 7 vjet në të cilat vetëm 4 vjet janë të detyrueshëm.

== Politika ==
== Njësit administrative ==
[[Skeda:Guyana regions numbered.png|thumb|194px|Rajonet në Guajana]]
Guajana është pjesëtuar në 10 Rajonet. Numri i banoreve në Guajana janë tërhequr për herën e fundit me 15 shtator 2002.
{| class="wikitable sortable"
|-
! Numri !! Rajoni !! Sipërfaqja në km² !! Të gjithë banorë !! Banorë për km²
|-
| align=right | 1 || [[Barima-Waini]] || align=right | 20.339 || align=right | 24.275 || align=right | 1,19
|-
| align=right | 2 || [[Cuyuni-Mazaruni]] || align=right | 47.213 || align=right | 17.597 || align=right | 0,37
|-
| align=right | 3 || [[Demerara-Mahaica]] || align=right | 2.232 || align=right | 310.320 || align=right | 139,03
|-
| align=right | 4 || [[East Berbice-Corentyne]] || align=right | 36.234 || align=right | 123.695 || align=right | 3,41
|-
| align=right | 5 || [[Essequibo Islands-West Demerara]] || align=right | 3.755 || align=right | 103.061 || align=right | 27,45
|-
| align=right | 6 || [[Mahaica-Berbice]] || align=right | 4.190 || align=right | 52.428 || align=right | 12,51
|-
| align=right | 7 || [[Pomeroon-Supenaam]] || align=right | 6.195 || align=right | 49.253 || align=right | 7,95
|-
| align=right | 8 || [[Potaro-Siparuni]] || align=right | 20.051 || align=right | 10.095 || align=right | 0,50
|-
| align=right | 9 || [[Upper Demerara-Berbice]] || align=right | 17.040 || align=right | 41.112 || align=right | 2,41
|-
| align=right | 10 || [[Upper Takutu-Upper Essequibo]] || align=right | 57.750 || align=right | 19.387 || align=right | 0,34
|-
|  || align=center | '''Guajana''' || align=right | '''214.999''' || align=right | '''751.223''' || align=right | '''3,49'''
|}
== Ekonomia ==

== Transporti ==

== Kultura ==

== Lidhje të jashtme ==

{{Commonskat|Guyana|{{PAGENAME}}}}
{{Commonsart|Guyana|{{PAGENAME}}}}

== Shiko edhe ==
[[Amerika Jugore]]

== Burimet ==
* [https://web.archive.org/web/20111121011945/http://www.op.gov.gy/ Faqe e Presidentit të republikës Koperative të Guaianës]
* [http://www.guyana-tourism.com/ Official Website of the Guyana Tourism Authority]
* [https://web.archive.org/web/20060106015519/http://www.gina.gov.gy/ GINA] - Agjenci e qeverisë aktualizohet për çdo ditë.

{{Rajonet e Guajanës}}
{{AmerikaJugore}}

[[Kategoria:Guianë|*]]
[[Kategoria:Shtete në Amerikën Jugore]]