Shtëpia e Urtësisë

Përkthimi arab nga shek XIII i veprës *De Materia Medica.*

Shtëpia e Urtësisë ose Bejt ul-Hikmet (arabisht: بيت الحكمة - Bayt al-Ḥikmah; anglisht: House of Wisdom) e njohur gjithashtu edhe si Biblioteka e Madhe e Bagdadit, ishte një akademi, qendër intelektuale dhe bibliotekë e madhe abaside në Bagdad gjatë Epokës së Artë Islame.^[1] ^[2] Shtëpia e Urtësisë u themelua fillimisht si një bibliotekë për koleksionet e kalifit Harun er-Reshid (766 - 809) në fund të shekullit të VIII ndërsa kulminacionin e zhvillimit të saj e arriti gjatë sundimit të të birit Al-Me'mun (786 - 833) kur edhe u shndërrua në një institucion të rëndësishëm edukativ, arsimor dhe kulturor. Al-Me'muni solli në Shtëpinë e Urtësisë shumë studiues të njohur të cilët sollën me vete edhe ide dhe kulturë të gjërë. ^[1] ^[3] Përveç studiuesve myslimanë, këtu studiuan edhe të krishterë dhe hebrenjë.^[4] Krahas përkthimit të librave në arabisht dhe ruajtjen e tyre, studiues nga Shtëpia e Urtësisë gjithashtu kontribuan me vepra të rëndësishme origjinale në fusha të ndryshme. ^[5] ^[2] Gjatë sundimit të el-Ma'munit, u ndërtua gjithashtu edhe observatoriumi astronomik dhe Shtëpia e Urtësisë u bë një qendër prestigjioze për studimin e shkencave natyrore dhe shoqërore në Mesjetë, përfshirë matematikën, astronominë, mjekësinë, kiminë dhe alkiminë, zoologjinë, gjeografinë dhe hartografinë. Duke u mbështetur kryesisht në tekstet greke, por edhe siriane, indiane dhe persiane, krahas me kontributin e tyre, studiuesit dhe dijetarët e këtij institucioni kanë grumbulluar një koleksion të jashtëzakonshëm të njohurive botërore. Nga mesi i shekullit IX, Shtëpia e Urtësisë kishte koleksionin më të madh të librave në botë. ^[2] Sipas disa burimeve, zanafilla e saj qëndron në një koleksion më të hershëm privat të librave të rrallë dhe koleksioneve të poezive në gjuhën arabe dhe persiane të Al-Mansurit (754–775).^[1] ^[3] Shtëpia e Urtësisë u shkatërrua plotësisht gjatë pushtimit Mongol të Bagdadit në vitin 1258. ^[3]

Personalitete të shquara

Këta janë disa nga personalitetet më të shquara veprimtaria dhe kontributi i të cilëve lidhet me Shtëpinë e Urtësisë.^[6]

Jabir Ibn Hayyan (721 - 815) - i njohur për punën e tij me metalurgjinë praktike, puna e tij u përkthye në latinisht gjatë shekullit XII.
Muhamed ibën Musa al-Khwarizmi (vdiq në vitin 850) polimat persian dhe drejtues i Shtëpisë së Urtësisë.
Al-Jahiz (781-861) - autor dhe biolog i njohur sidomos për veprën Kitāb al-Hayawān dhe veprat e shumta letrare.
Thābit ibn Kurra (826-901) matematicien, astronom dhe përkthyes që reformoi sistemin e Ptolemeut. Konsiderohet si themelues i statikës.
Avicena (980-1037) - filozof dhe mjek i famshëm persian, autor i veprës Kanuni i Mjekësisë, tekst mbizotërues mjekësor në Botën Islame dhe Evropë deri në Shekullin XIX.
Averrosi (1126-1198) - ishte një filozof i famshëm musliman i njohur për komentet e tij mbi veprat e Aristotelit.
El-Ghazali (1058-1111) - teolog i shquar persian i cili sfidoi filozofët që favorizuan aristotelianizmin.
Muhammed el-Idrisi (1099-1169) - gjeograf arab i cili punoi nën Rogjerin II të Siçilisë dhe kontribuoi në hartën e botës.
Omar Khayyami (1048-1131) - poet, matematicien dhe astronom persian i njohur për zgjidhjen e tij të ekuacioneve kubike.

Shih edhe

Literatura

Al-Khalili, Jim (2011), The House of Wisdom: How Arabic Science Saved Ancient Knowledge and Gave Us the Renaissance, New York: Penguin Press, ISBN 9781594202797 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Lyons, Jonathan (2009), The House of Wisdom: How the Arabs Transformed Western Civilization, New York: Bloomsbury Press, ISBN 9781596914599 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Meri, Joseph; Bacharach, Jere (2006), Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia, Routledge, ISBN 978-0415966900 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Hockey, Thomas (2007), The Biographical Encyclopedia of Astronomers, New York: Springer, ISBN 9780387304007 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Koetsier, Teun (2001), "On the prehistory of programmable machines: musical automata, looms, calculators", Mechanism and Machine Theory, 36 (5): 589–603, doi:10.1016/S0094-114X(01)00005-2. {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Micheau, Francoise, The Scientific Institutions in the Medieval Near East {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) in (Morelon & Rashed 1996, pp. 985–1007)
Moore, Wendy (28 shkurt 2011), "All the world's knowledge", BMJ, 342: d1272, doi:10.1136/bmj.d1272, PMID 21357350 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Morelon, Régis; Rashed, Roshdi (1996), Encyclopedia of the History of Arabic Science, vëll. 3, Routledge, ISBN 978-0415124102 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
George Saliba, 'Islamic science and the making of the European Renaissance',
Zaimeche, Salah (2002), "A cursory review of Muslim observatories", A cursory review of Muslim observatories (PDF), Foundation for Science, Technology and Civilisation, Manchester {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)

Referime

^ ^a ^b ^c Gutas, Dimitri (1998). Greek Thought, Arabic Culture: The Graeco-Arabic Translation Movement in Baghdad and Early ʻAbbāsid Society (2nd–4th/8th–10th Centuries). Psychology Press. fq. 53–60. ISBN 978-0-415-06132-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b ^c Jim Al-Khalili (31 mars 2011). "5: The House of Wisdom". The House of Wisdom: How Arabic Science Saved Ancient Knowledge and Gave Us the Renaissance. Penguin Publishing Group. fq. 53. ISBN 978-1-101-47623-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ ^a ^b ^c Brentjes, Sonja; Morrison, Robert G. (2010). "The Sciences in Islamic Societies". The New Cambridge History of Islam. Vëll. 4. Cambridge: Cambridge University Press. fq. 569. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Hyman & Walsh Philosophy in the Middle Ages Indianapolis, (1973). fq. 204, Meri, Josef W. and Jere L. Bacharach, Editors, Medieval Islamic Civilization Vol.1, A-K, Index, (2006). fq. 304.
^ Meri, Josef W.; Bacharach, Jere L. (2006). Medieval Islamic Civilization: A-K, index. Taylor & Francis. fq. 304. ISBN 978-0-415-96691-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Lyons, Jonathan (2009). The house of wisdom : how the Arabs transformed Western civilization. New York: Bloomsbury Press. ISBN 9781596914599. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Gutas1998-1] Gutas, Dimitri (1998). Greek Thought, Arabic Culture: The Graeco-Arabic Translation Movement in Baghdad and Early ʻAbbāsid Society (2nd–4th/8th–10th Centuries). Psychology Press. fq. 53–60. ISBN 978-0-415-06132-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Al-Khalili2011-2] Jim Al-Khalili (31 mars 2011). "5: The House of Wisdom". The House of Wisdom: How Arabic Science Saved Ancient Knowledge and Gave Us the Renaissance. Penguin Publishing Group. fq. 53. ISBN 978-1-101-47623-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[:5-3] Brentjes, Sonja; Morrison, Robert G. (2010). "The Sciences in Islamic Societies". The New Cambridge History of Islam. Vëll. 4. Cambridge: Cambridge University Press. fq. 569. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[4] Hyman & Walsh Philosophy in the Middle Ages Indianapolis, (1973). fq. 204, Meri, Josef W. and Jere L. Bacharach, Editors, Medieval Islamic Civilization Vol.1, A-K, Index, (2006). fq. 304.

[5] Meri, Josef W.; Bacharach, Jere L. (2006). Medieval Islamic Civilization: A-K, index. Taylor & Francis. fq. 304. ISBN 978-0-415-96691-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[:3-6] Lyons, Jonathan (2009). The house of wisdom : how the Arabs transformed Western civilization. New York: Bloomsbury Press. ISBN 9781596914599. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]