Azbukovica
Azbukovica je brdsko-planinsko područje u zapadnoj Srbiji, na granici sa Bosnom i Hercegovinom. Reka Drina odvaja Azbukovicu od opština Srebrenica i Bratunac u dužini od 38 km. Na severozapadu je opština Mali Zvornik, na severu opština Krupanj, na severoistoku Osečina, na istoku Valjevo, a na jugu Bajina Bašta. Najveći vrh je Tornička Bobija na planini Bobiji, 1272 metra. Azbukovicu preseca nekoliko bujičnih reka koje se ulivaju u Drinu a najpoznatije su Trešnjica i Ljuboviđa.
Azbukovica je bila naseljena još u praistoriji o čemu svedoče ostaci nadgrobnih humki iz tog vremena u Lonjinu, i gradinska naselja u Rujevcu. U vreme Rimskog carstva ovaj kraj je pripadao provinciji Dalmacija i kroz njega je prolazio put koji povezuje Domaviju (sadašnja Srebrenica) i Singidunum (sadašnji Beograd). Za zaštitu tog puta, i puta dolinom Drine, Rimljani su podigli nekoliko utvrđenja Đurim, Nemić, Gradac i Kulina-Mikuljak. Ostaci naselja iz rimskog perioda pronađeni su i na Vrhpolju, Crnči i Uzovnici. Zna se da su Rimljani koristili i rudnike u Crnči, a u Gračanici i danas postoji temelj bazilike iz četvrtog veka. Ostaci rimskih građevina mogu se naći na celoj teritoriji Azbukovice, a nekoliko rimskih spomenika izloženo je u Narodnom muzeju u Šapcu.
U srednjem veku, Azbukovica je bila u sastavu Vizantijskog carstva, pa srpskih država. Rudnici Lipnik i Veliki Majdan su korišćeni u tom periodu. Najstariji zvanični dokument iz 1913e godine pominje rudnik Lipnik. Iz tog vremena potiče i most na reci Ljuboviđi kod sela Gornja Ljuboviđa. Most je izgrađen na nekadašnjem karavanskom putu prema Valjevu i Beogradu, a u narodu je poznat kao „Latinska ćuprija“. U Gornjoj Trešnjici nađeni su ostaci srednjovekovnog Velikog i Malog grada, a spomenici iz tog vremena postoje u Uzovnici, Rujevcu, Crnči i Gornjoj Trešnjici.
Azbukovica je postala deo Osmanlijskog carstva odmah posle pada Smedereva 1460. godine. Zbog značaja rudnika Crnča, ova oblast je bila carski has (carski feudalni posed). Turci su joj dali naziv „has Bukovica“ po najvećem tadašnjem selu Bukovici i iz toga je nastao sadašnji naziv kraja - Azbukovica. Turci će utvrditi, ojačati i naseliti srednjovekovnu tvrđavu Soko grad, koja će biti neosvojiva sve do predaje 1863. godine kada je i porušena. Danas se, podno turskih građevina, na tom mestu nalazi manastir Svetog Nikole.
Ljubovija (na mesto gde je danas Stara Ljubovija) je 1860. postala sresko mesto a 1871. godine, ukazom Milana Obrenovića, varošica. Međutim, već 1896. godine hirovita Drina će Ljuboviju sravniti sa zemljom i ona se od tada razvija na sadašnjem mestu, oko tri kilometra uzvodno i malo udaljena od Drine.
U Prvom svetskom ratu narod ovog kraja mnogo je stradao u odmazdama posle velikih bitaka na Gučevu i Mačkovom kamenu. Nekoliko sela ispod Mačkovog kamena dočekalo je kraj rata bez polovine muškog stanovništva. U Drugom svetskom ratu Azbukovčani su podelili tragediju srpskog naroda učestvujući od 1941. godine u oba pokreta - četničkom i partizanskom. Zbog ovog prvog će čitav kraj 30 godina ispaštati potpuno zanemaren od strane Republike Srbije. To je i pojačalo stalno prisutno iseljavanje stanovništva.
Ovo područje su kroz istoriju naseljavali stanovnici iz Crnog Vrha, Bosne i Hercegovine pa i Dalmacije, ali su se uglavnom kratko zadržavali i selili dalje gde su bolji uslovi za život. Prema popisu iz 2002 godine opština Ljubovija ima oko 17.052 stanovnika, a 1961. godine imala je 25000 stanovnika. Znatan deo odselio se u Mačvu, ali i Srem, područje Valjeva, Novog Sada, Beograda i drugih gradova. Najveće mesto je Ljubovija sa oko 5000 stanovnika a postoji još 26 uglavnom manjih sela od kojih su najveća Crnča i Vrhpolje.
Kriva torba
Azbukovčane drugi nazivaju „krivotorbići“, po šarenim tkanim torbama koje nakrive preko ramena kada krenu u varoš. Nekada je tako bilo.
Hidroelektrane
Pre nekoliko decenija u planu je bila izgradnja još dve hidroelektrane na Drini: „Dubravice“, nizvodno i „Tegare“, uzvodno od Ljubovije, kao i jedne na reci Ljuboviđi. One nisu izgrađene, ali zbog postojećih akumulacionih jezera hidroelektrana u Malom Zvorniku i Bajinoj Bašti i klimatskih promena, Ljubovija ima izrazito mnogo maglovitih dana.
Poznati meštani
Najstariji meću poznatim Azbukovčanima je Petar Protić Sokoljanin, koji je bio jedan od prvih doktora nauka u Srbiji. Doktorirao je pravne nauke u Hajdelbergu 1854. godine, a bio je pesnik Družine mladeži srpske. Iz Donje Orovice potiče šahovska legenda Svetozar Gligorić, a iz Drlača glumac Nenad Nenadović. Ljubitelji fudbala pamte Milana Krstića koje je trenirao veliki broj klubova u Jugoslaviji i Tunisu, kao i Bogoljuba Bobu Kovačevića, igrača nekadašnjih prvoligaša „Naših Krila“, i „Mačve“ iz Šapca. Takođe, u Ljuboviji je rođen Milovan Brkić istaknuti novinar i kolumnista.
Spoljašnje veze
- Časopis Horizont - Azbukovica
- „Prolaznici kroz Azbukovicu“ - tekst na mrežnom mestu Politike
- „Prolaznici kroz Azbukovicu“ - tekst na mrežno mestu novina „Glas javnosti“