สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (ยัง เขมาภิรโต)

สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (ยัง เขมาภิรโต)
ส่วนบุคคล
เกิด	6 พฤศจิกายน พ.ศ. 2394 (79 ปี 322 วัน ปี)
มรณภาพ	24 กันยายน พ.ศ. 2474
นิกาย	ธรรมยุติกนิกาย
การศึกษา	เปรียญธรรม 8 ประโยค
ตำแหน่งชั้นสูง
ที่อยู่	วัดโสมนัสราชวรวิหาร กรุงเทพมหานคร
บรรพชา	พ.ศ. 2410
อุปสมบท	พ.ศ. 2415
พรรษา	59
ตำแหน่ง	เจ้าคณะใหญ่ฝ่ายเหนือ

สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ นามเดิม ยัง ฉายา เขมาภิรโต เป็นสมเด็จพระราชาคณะ อดีตเจ้าอาวาสวัดโสมนัสราชวรวิหาร เจ้าคณะใหญ่ผู้ช่วยคณะธรรมยุติกนิกาย และเจ้าคณะใหญ่ฝ่ายเหนือ

ประวัติ

กำเนิด

สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ มีนามเดิม ยัง เกิดเมื่อวันพฤหัสบดีที่ 6 พฤศจิกายน พ.ศ. 2394 ตรงกับวันขึ้น 13 ค่ำ เดือน 12 ปีกุน บิดาเป็นชาวจีนชื่อยี่ มารดาเป็นชาวไทยชื่อขำเป็นข้าหลวงเดิมในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อคลอดท่านแน่นิ่งไปจนมารดาบิดาเข้าใจว่าเสียชีวิต เกือบจะนำลงหม้ออยู่แล้ว ป้าของท่านมาดูเห็นว่ายังมีชีวิตอยู่จึงร้องขึ้นว่า "ยังไม่ตาย" ท่านจึงได้ชื่อว่ายัง

เมื่อโตขึ้น ท่านเรียนหนังสือกับมารดา จนกระทั่งมารดาเสียชีวิตขณะท่านอายุได้ 11 ปี บิดาส่งท่านขึ้นเรือให้ไปเรียนที่ประเทศจีน แต่ท่านกระโดดหนีลงจากเรือแล้วไปอยู่กับน้าชายชื่อสิงห์โต ปีต่อมาบิดามารับท่านไปเรียนภาษาจีนที่ศาลเจ้าข้างวัดราชผาติการามวรวิหาร พออายุได้ 14 ปี บิดาให้ทำงานเป็นเสมียนกับพระเสนางควิจารณ์ (ยิ้ม) เมื่อายุได้ 15 ปี น้าที่เคยอุปการะท่านได้พาท่านไปเรียนกับพระครูเขมาภิมุข (อิ่ม) ที่วัดเขมาภิรตารามราชวรวิหาร ต่อมาย้ายไปศึกษากับพระอริยกระวี (ทิง) สมัยยังเป็นพระครูปลัด ฐานานุกรมในพระพรหมมุนี (ทับ พุทฺธสิริ)

อุปสมบทและสอบปริยัติธรรม

ปีเถาะ พ.ศ. 2410 ได้บรรพชาเป็นสามเณร และเข้าสอบพระปริยัติธรรมที่พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทเมื่อปีมะเมีย พ.ศ. 2413 ได้เปรียญธรรม 3 ประโยค ถึงปีวอก พ.ศ. 2415 ได้อุปสมบทที่วัดโสมนัสวิหาร โดยมีพระพรหมมุนี (ทับ พุทฺธสิริ) เป็นพระอุปัชฌาย์ ศึกษาต่อแล้วเข้าสอบในปีชวด พ.ศ. 2419 ที่พระที่นั่งสุทไธสวรรย์ได้อีก 2 ประโยคเป็นเปรียญธรรม 5 ประโยค และเข้าสอบครั้งสุดท้ายในปีมะเมีย พ.ศ. 2425 ที่พระที่นั่งสุทไธสวรรย์ได้อีก 3 ประโยคเป็นเปรียญธรรม 8 ประโยค

ศาสนกิจ

เมื่อตำแหน่งเจ้าอาวาสวัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหารว่างลง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชประสงค์จะเลือกพระมหาเปรียญจากวัดโสมนัสวิหารมาเป็นเจ้าอาวาส ซึ่งขณะนั้นมีพระมหาเดช ฐานจาโร กับพระมหายัง เขมาภิรโต ได้ทูลปรึกษาสมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (สา ปุสฺสเทโว) ทราบว่าพระมหายังเชี่ยวชาญเทศนาจึงเป็นที่นิยมของคฤหัสถ์ แต่พระมหาเดชเป็นที่รักใคร่นับถือของเพื่อนบรรพชิตมากกว่า ที่สุดทรงตัดสินพระทัยตั้งพระมหาเดชเป็นพระราชาคณะไปครองวัดเทพศิรินทราวาสตั้งแต่วันที่ 30 มิถุนายน พ.ศ. 2427 พระมหายังจึงอยู่วัดโสมนัสวิหารต่อมา จนได้ดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสวัดโสมนัสวิหารตั้งแต่วันที่ 26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2445 ตราบจนมรณภาพ ในสมัยของท่านวัดโสมนัสวิหารเจริญรุ่งเรืองมากเพราะท่านเชี่ยวชาญในการแสดงธรรมและการปฏิสังขรณ์

ด้านการศึกษา ในวันที่ 8 มกราคม ร.ศ. 114 ท่านได้รับพระราชทานตราตั้งเป็นกรรมการมหามกุฏราชวิทยาลัยฝ่ายบรรพชิต และได้รับโปรดเกล้าฯ ให้เป็นผู้สอบไล่พระปริยัติธรรมในกองเหนือใน ร.ศ. 120 ร.ศ. 121 ร.ศ. 122 เป็นต้น ถึงปี ร.ศ. 129 ท่านจึงได้เป็นแม่กองขวา

ท่านเห็นชอบให้พระยาศรีภูริปรีชา (กมล สาลักษณ) สร้างอาคารเรียนขึ้นในวัดเพื่ออุทิศแก่คุณหญิงพึ่ง อาคารนี้ได้รับพระราชทานนามว่า "สาลักษณาลัย" ทำพิธีเปิดเมื่อวันที่ 22 ธันวาคม พ.ศ. 2460 และมอบให้กระทรวงศึกษาธิการใช้เป็นสถานศึกษาตั้งแต่วันนั้น

สมณศักดิ์

• 2 ตุลาคม พ.ศ. 2428 ตั้งเป็นพระราชาคณะชั้นสามัญที่ พระอมรโมฬี
• 20 มีนาคม พ.ศ. 2434 พระราชทานเพิ่มนิตยภัตเป็นเดือนละสี่ตำลึงกึ่ง (เสมอพระราชาคณะชั้นเทพ)
• 20 ธันวาคม พ.ศ. 2437 เลื่อนเป็นพระราชาคณะชั้นเทพที่ พระเทพโมลี ตรีปิฎกธรา มหาธรรมกถึกคณฤศร บวรสังฆารามคามวาสี
• 13 พฤศจิกายน พ.ศ. 2441 เลื่อนเป็นพระราชาคณะชั้นธรรมที่ พระธรรมโกษาจารย์ สุนทรญาณนายก ตรีปิฎกมุนี มหาธิบดีศร บวรสังฆารามคามวาสี
• 27 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2443 (นับแบบปัจจุบันตรงกับ พ.ศ. 2444) ได้รับสถาปนาเป็นพระราชาคณะเจ้าคณะรองฝ่ายเหนือที่ พระพิมลธรรมมหันตคุณ วิบุลยปรีชาญาณนายก ตรีปิฎกคุณาลังการภูสิต อุดรทิศคณะฤศร บวรสังฆารามคามวาสี
• 25 มกราคม พ.ศ. 2453 (นับแบบปัจจุบันตรงกับ พ.ศ. 2454) เลื่อนเป็นสมเด็จพระราชาคณะชั้นเจ้าคณะใหญ่ผู้ช่วยคณะธรรมยุติกนิกายที่ สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ จตุรงคประธานวิสุต พุทธสิริมธุรธรรมวาที คัมภีรญาณปริยัติโกศล วิมลศีลาจารวัตร์ เขมาภิรัตบริษัทประสาทกร ธรรมยุกติกคณิศรมหาสังฆนายก
• 2 มกราคม พ.ศ. 2456 เลื่อนเป็นเจ้าคณะใหญ่ฝ่ายเหนือ (ต่อมาวันที่ 14 มีนาคม พ.ศ. 2458 จึงโปรดให้พระธรรมวโรดม (จ่าย ปุณฺณทตฺโต) บัญชาคณะสงฆ์ฝ่ายเหนือแทน)

เกียรติคุณ

ในพระบรมราชโองการประกาศสถาปนาท่านเป็นพระพิมลธรรม ระบุเกียรติคุณของท่านว่า "มีความแตกฉานในพระไตรปิฎกธรรม แคล่วคล่องในวิธีสังฆกรรมนานาประการ เป็นปริยัตยาจารย์แห่งภิกษุสงฆ์ มีความอุสาหะมั่นคงกล้าหาญในเทศนาสาสโนบาย มีปฏิภาณโวหารหนักในสารานิยธรรมสัมมาปฏิบัติ เจริญกุศลปวัติซ่อมแปลงอาวาสมิได้ย่อหย่อน โดยศีลาจารวัตรก็เป็นที่เลื่อมใสแห่งสัปรุษนิกรเป็นอันมาก"

ในพระบรมราชโองการประกาศสถาปนาท่านเป็นสมเด็จพระมหาวีรวงศ์ ระบุว่าท่าน "มีความเชี่ยวชาญแตกฉานในพระไตรปิฎก เป็นอาจารย์สั่งสอนพระปริยัติธรรมแก่ภิกษุสงฆ์สามเณร มีความอุสาหมั่นคงในวัตรปฏิบัติ ทรงคุณธรรมสม่ำเสมอ เป็นผู้รอบรู้ในอรรถธรรม สามารถแผ่สยายข้อความตามเทศโนบาย ให้ชนทั้งหลายผู้ได้สดับฟังแล้ว แลเห็นหนทางธรรมปฏิบัติอันถ่องแท้ เทียบทางโลกกับทางธรรมให้กล้ำกลืนกัน อาจที่จะนำมาใช้ในขณะประกอบกิจการทุก ๆ วันได้ ให้บังเกิดเป็นประโยชน์อันใหญ่ยิ่ง เป็นผู้มีวาจาอันน่าฟัง เสียงไพเราะ มีคุณสมบัติอันประเสริฐอยู่หลายอย่างหลายประการเช่นนี้ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงได้ทรงพระกรุณายกย่อง ให้ได้รับสมณศักดิ์เลื่อนขึ้นเป็นลำดับจนได้เป็นพระราชาคณะผู้ใหญ่ชั้นเจ้าคณะรอง ปกครองสังฆบริษัทจัดการพระศาสนาให้ดำเนิรมาโดยเรียบร้อย ได้เป็นพระอุปัธยาจารย์ให้บรรพชาอุปสมบทแก่กุลุบุตรเป็นอันมาก เป็นที่นับถือแห่งศาสนิกชนทั่วไป ในส่วนพระองค์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวก็ทรงนับถือพระพิมลธรรมว่าเป็นอัจฉริยพรหมจรรย์ ทรงนับถือเสมอพระอาจารย์องค์หนึ่ง แลได้ทรงสดับโอวาทตามแต่จะมีโอกาศในการอันควร ประมวลพระราชศรัทธาแลเพิ่มพูลเข้าพระราชหฤทัยในพระธรรมยิ่งขึ้น นับว่าได้ยังประโยชน์ให้บังเกิดแก่พระองค์เป็นอันมาก"

มรณภาพ

สมเด็จพระมหาวีรวงศ์เริ่มอาพาธด้วยโรคอัมพาตมาตั้งแต่วันที่ 27 มกราคม พ.ศ. 2459 จนถึงแก่มรณภาพเมื่อวันที่ 24 กันยายน พ.ศ. 2474 เวลา 20.20 น. สิริอายุได้ 79 ปี 322 วัน ในวันต่อมา เวลา 17.20 น. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เสด็จแทนพระองค์ไปสรงน้ำศพ ได้รับพระราชทานโกศไม้สิบสองฉัตรเบญจา 1 สำรับ และโปรดให้มีพระสวดอภิธรรมเวลากลางคืนมีกำหนด 15 วัน

วันที่ 4 เมษายน พ.ศ. 2475 เจ้าภาพบำเพ็ญกุศลศพ วันต่อมา เวลา 15.00 น. พนักงานเชิญโกศศพขึ้นรถจตุรมุข ไปสมทบกับขบวนศพพระพรหมมุนี (แย้ม อุปวิกาโส) เข้าประตูสุสานหลวง วัดเทพศิรินทราวาส เวียนศพรอบเมรุแล้วยกขึ้นตั้งบนเชิงตะกอน ถึงเวลา 17.30 น. พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานเพลิงศพแล้วเสด็จกลับ วันที่ 6 เมษายน เวลา 7:00 น. เจ้าภาพเก็บอัฐิ

อ้างอิง

เชิงอรรถ

บรรณานุกรม

• ประวัติคณะธรรมยุต. กรุงเทพฯ : มหามกุฏราชวิทยาลัย, 2547. 219 หน้า. ISBN 974-399-612-5
• พระสาสนโสภณ (พิจิตร ฐิตวณโณ). ความรู้เรื่องวัดโสมนัสวิหารในแง่มุมต่าง ๆ ที่ควรทราบ. กรุงเทพฯ : มหามกุฏราชวิทยาลัย, 2557. 223 หน้า.
• วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม. สมเด็จพระมหาวีรวงศ์. กรุงเทพฯ : พิมพ์อักษร, 2544. 37-45 หน้า. [งานพระราชทานเพิงศพ สมเด็จพระมหาวีวงศ์ (ทิม อุฑาฒิมมหาเถร) ณ เมรุหลวงหน้าพลับพลาอิศริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส วันอังคารที่ 10 เมษายน พ.ศ. 2544]
• สมมอมรพันธุ์, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๑. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2545. 428 หน้า. หน้า 218-222. ISBN 974-417-530-3

ก่อนหน้า		สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ (ยัง เขมาภิรโต)		ถัดไป
สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ฤทธิ์ ธมฺมสิริ)		เจ้าคณะใหญ่หนเหนือ (พ.ศ. 2456-2471)		สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ ญาณวโร)
พระพิมลธรรม (ฑิต อุทโย)		เจ้าคณะรองฝ่ายเหนือ ที่ พระพิมลธรรม (พ.ศ. 2443-2453)		พระพิมลธรรม (หม่อมราชวงศ์เจริญ ญาณฉนฺโท)
พระราชพงษ์ปฏิพัทธ (หม่อมราชวงศ์ล้น ญาณวโร)		เจ้าอาวาสวัดโสมนัสราชวรวิหาร (26 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2445 – 24 กันยายน พ.ศ. 2474)		พระพุทธวิริยากร (จันทร์ จนฺทกนฺโต)