Pumunta sa nilalaman

Avicenna

baguhin ang mga link
Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya
Avicenna
Ibn Sina
ابن سینا
Maginoong makabagong larawan (sa plorerang pilak, Mosoleo at Museo ni Avicenna, Hamadan)
Kapanganakan23 Agosto 980(980-08-23)[1]
Afshona, Bukhara, Iran (nasa Uzbekistan sa kasalukuyan)
Kamatayan22 Hunyo 1037(1037-06-22) (edad 56)[1]
Hamadān, Iran
Ibang pangalan
  • Sharaf al-Mulk
  • Hujjat al-Haq
  • Sheikh al-Rayees
  • Ibn-Sino (Abu Ali Abdulloh Ibn-Sino)
  • Bu Alī Sīnā (بو علی سینا)
Akademikong saligan
Mga impluwensya
Akademikong gawain
PanahonIslamikong Ginintuang Panahon
Paaralan o tradisyonAbisenismo
Pangunahing interes
Mga katangi-tanging akda
Inimpluwensyahan sina

Si Ibn Sina (Persa: ابن سینا‎), kilala rin bilang Abu Ali Sina (ابوعلی سینا), Pur Sina (پورسینا), at kilala sa kanluran bilang Avicenna ( /ˌævɪˈsɛnə,_ˌɑːvɪʔ/; 980 – Hunyo 1037) bilang Persyanong[7][8][9] polimata na itinuturing bilang isa sa mga pinakamahalagang manggagamot, dalubtala, palaisip at manunulat ng Islamikong Ginintuang Panahon,[10] at ang ama ng maagang makabagong medisina.[11][12][13] Tinatawag din si Avicenna bilang "pinakamaimpluwensiyang pilosopo bago ang modernong panahon".[14] Isa siyang peripatetikong pilosopo na naimpluwensyahan sa pilosopiya ni Aristoteles. Sa 450 na pinaniniwalaang isinulat niya, mga 240 ang natitira, kabilang ang 150 ukol sa pilosopiya at 40 ukol sa medisina.[15]

Ang kanyang mga pinakatanyag na akda ay Ang Aklat ng Paglunas, isang ensiklopedyang pilosopiko at siyentipiko, at Ang Kanon ng Medisina, isang ensiklopedyang panggamot[16][17][18] na naging pamantayan sa mga tekstong panggamot sa mararaming edad medyang pamantasan[19] at napanatili ang paggamit hanggang sa 1650.[20]

Maliban sa pilosopiya at medisina, kabilang sa korpus ni Avicenna ang mga sulat ukol sa astronomiya, alkimiya, heograpiya at heolohiya, sikolohiya, Islamikong teolohiya, lohika, sipnayan, pisika at mga tula.[21]

Pangalan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang Avicenna ay isinalating pangalan ng Arabeng patronimo ibn Sīnā (ابن سينا‎),[22] na nangangahulugang "Anak ni Sina". Gayunpaman, si Avicenna ay hindi anak ngunit ang apo sa sakong ng lalaking nagngangalang Sina.[23] Ang kanyang pormal na pangalang Arabe ay Abū ʿAlī al-Ḥusayn ibn ʿAbdillāh ibn al-Ḥasan ibn ʿAlī ibn Sīnā[24] (أبو علي الحسين بن عبد الله بن الحسن بن علي بن سينا).

Kalagayan

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Gumawa si Ibn Sina ng malawakang korpus ng gawain noong panahon na karaniwang kilala bilang Islamikong Ginintuang Panahon, kung kailan pinag-aralan nang malawakan ang mga salinwika ng tekstong Griego-Romano , Persyano, and Indyano. Ang mga tekstong Griego-Romanong tekstong isinalinwika ng paaralang Kindi ay kinomentuhan, niredakto at nilinang nang makabuluhan ng mga Islamikong intelektuwal, na nakasalig sa mga Persyanong at Indyanong sistemang matematika, dalubtala, alhebra, trigonometriya at medisina.[25] Naglaan ang dinastiyang Samanida sa silangang bahagi ng Persia, Dakilang Khorasan at Gitnang Asya pati na rin ang dinastiyang Buyid sa kanlurang bahagi ng Persia at Iraq ng maunlaring atmospera para sa pagsulong ukol sa pag-aaral at kultura. Sa ilalim ng mga Samanida, naging magkakaribal ang Bukhara at Baghdad sa kabiserang kultural sa mundong Islamiko.[26] Doon, lumago ang pag-aaral ng Qur'an at Hadith. Higit pang nilinang ang pilosopiya, Fiqh, at teolohiya (kalaam), lalo na nila Avicenna at kanyang mga katunggali. Nagbigay sina Al-Razi at Al-Farabi ng pamamaraan at karunungan sa medisina at pilosopiya. Nagkaroon ng akses si Avicenna sa mga dakilang aklatan ng Balkh, Khwarezm, Gorgan, Rey, Isfahan at Hamadan. Ipinapakita ng mga iba't ibang teksto (tulad ng 'Ahd na may Bahmanyar) na nakipagdebate siya sa mga pinakadakilang iskolar sa kasaysayan tungkol sa mga puntong pilosopikal. Inilalarawan ni Aruzi Samarqandi kung paano bago umalis si Avicenna sa Khwarezm nasalubong niya si Al-Biruni (isang tanyag na dalub-agham at dalubtala), Abu Nasr Iraqi (isang kilalang dalubbilang), Abu Sahl Masihi (isang respetadong pilosopo) at Abu al-Khayr Khammar (isang dakilang manggagamot).

Legasiya

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Klasikong Islamikong sibilisasyon

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sinasabi ni Robert Wisnovsky, isang iskolar ng Avicenna na konektado sa Pamantasang McGill, na "Naging panggitnang pigura si Avicenna sa mahabang kasaysayan ng mga makatwirang agham sa Islam, lalo na sa mga larangan ng metapisika, lohika at medisina" ngunit ang mga kanyang gawain ay hindi lamang naging maimpluwensya sa mga ganitong "sekular" na larangan ng karunungan mismo, dahil "ang mga ganitong gawain, o mga kabahagi ng mga ito ay binasa, itinuro, kinopya, kinomentuhan, sinipi, pinagpakahulugan at binanggit ng libu-libong iskolar pagkatapos ni Avicenna — hindi lamang mga pilosopo, lohiko, manggagamot at dalubhasa sa mga sipnayang o eksaktong agham, kundi gayundin ng mga espesyalista sa mga takdang-aral ng ʿilm al-kalām (makatwirang teolohiya, ngunit nauunawaan na kasama ang likas na pilosopiya, epistemolohiya at pilosopiya ng isipan) at usūl al-fiqh (palabatasan, ngunit nauunawaan na kasama ang pilosopiya ng batas, pangangatuwiran, at pilosopiya ng wika)."[27]

Edad medya at Renasimiyento

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Hitsura sa loob ng Mosoleo ni Avicenna, idinisenyo ni Hooshang Seyhoun noong 1945–1950

Kasing-aga ng ika-13 siglo kung kailan inilarawan siya ni Dante Alighieri sa Limbo sa tabi ng mga birtuosong di-Kristiyanong palaisip sa kanyang Divina Commedia tulad nina Virgil, Averroes, Homer, Horace, Ovid, Lucan, Socrates, Platon, at Saladin. Kilala si Avicenna sa Silangan at Kanluran bilang isa sa mga dakilang pigura sa kasaysayang intelektwal. Inilarawan ni George Sarton, ang may-akda ng The History of Science ("Ang Kasaysayan ng Agham"), si Ibn Sīnā bilang "isa sa mga pinakadakilang palaisip at iskolar-medikal sa kasaysayan"[28] at tinawag siya bilang "ang pinakakilalang dalub-agham ng Islam at isa sa mga pinakasikat ng lahat ng lahi, lugar, at panahon." Isa siya sa mga nangunang manunulat ng mundong Islamiko sa larangan ng medisina.

Kasama nina Rhazes, Abulcasis, Ibn al-Nafis, at al-Ibadi, itinuturing si Ibn Sina bilang mahalagang tagatala ng maagang medisinang Muslim. Kilala siya sa Kanluraning kasaysayan ng medisina bilang pangunahing makasaysayang tao na may mga mahalagang ambag sa medisina at Europeong Renasimiyento. Kakaiba ang kanyang mga tekstong panggamot dahil kung saan may kontrobersya sa mga pananaw nina Galen at Aristoteles ukol sa mga bagay na panggamot (tulad ng anatomiya), mas ginusto niyang tumabi kay Aristoteles, at kung kailangan isinapanahon niya ang posisyon ni Aristoteles upang isaalang-alang ang mga pagsusulong pagkatapos ni Aristoteles sa karunungan sa anatomiya.[29] Ibig sabihin ng pangingibaw ng intelektwal na impluwensya ni Aristoteles sa mga edad medyang Europeong iskolar ay pinataas ng pagkonekta ni Avicenna sa mga sulat-panggamot ni Galen at mga sulat-pilosopo ni Aristoteles sa Ang Kanon ng Medisina (kasama ng kanyang komprehensibong at lohikal na organisasyon ng karunungan) ang kahalagahan ni Avicenna sa edad medyang Europa kumpara sa mga ibang Islamikong manunulat ng medisina. Ang kanyang impluwensya kasunod ng pagsalinwika ng Kanon anupat mula noong unang bahagi ng ikalabing-apat hanggang gitnang ikalabing-anim na siglo niranggo siya kasama nina Hipokrates at Galen bilang isa sa mga kilalang awtoridad, princeps medicorum ("prinsipe ng manggagamot").[30]

Mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ 1.0 1.1 Encyclopedia of Islam: Vol 1, p. 562, Edition I, 1964, Lahore, Pakistan
  2. ↑ Sa Bukhara (19 taon) tapos sa Gurgānj, Khwārazm (13 taon).
  3. ↑ Sa Gorgān, 1012–14.
  4. ↑ Sa Ray (1 taon), Hamadān (9 taon) at Isfahān (13 taon). "D. Gutas, 1987, Avicenna ii. Biography, Encyclopædia Iranica". Iranicaonline.org. Nakuha noong 2012-01-07.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  5. ↑ The Sheed & Ward Anthology of Catholic Philosophy. Rowman & Littlefield. 2005. ISBN 9780742531987.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  6. ↑ Ramin Jahanbegloo, In Search of the Sacred : A Conversation with Seyyed Hossein Nasr on His Life and Thought, ABC-CLIO (2010), p. 59
  7. ↑ Avicenna and the Visionary Recital. 2016-04-19. ISBN 9780691630540. Nakuha noong 2018-08-12. In this work a distinguished scholar of Islamic religion examines the mysticism and psychological thought of the great eleventh-century Persian philosopher and physician Avicenna (Ibn Sina), author of over a hundred works on theology, logic, medicine, and mathematics. {{cite book}}: |website= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  8. ↑ Daly, Jonathan (2013-12-19). The Rise of Western Power: A Comparative History of Western Civilization (sa wikang Ingles). A&C Black. p. 18. ISBN 978-1-4411-1851-6.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  9. ↑ "Avicenna | Persian philosopher and scientist", Encyclopedia Britannica (sa wikang Ingles), nakuha noong 2018-08-04{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  10. ↑ * Bennison, Amira K. (2009). The great caliphs: the golden age of the 'Abbasid Empire. New Haven: Yale University Press. p. 195. ISBN 978-0-300-15227-2. Avicenna was a Persian whose father served the Samanids of Khurasan and Transoxania as the administrator of a rural district outside Bukhara.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
    • Paul Strathern (2005). A brief history of medicine: from Hippocrates to gene therapy. Running Press. p. 58. ISBN 978-0-7867-1525-1.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)[patay na link].
    • Brian Duignan (2010). Medieval Philosophy. The Rosen Publishing Group. p. 89. ISBN 978-1-61530-244-4.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link).
    • Michael Kort (2004). Central Asian republics. Infobase Publishing. p. 24. ISBN 978-0-8160-5074-1.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
    • "He was born in 370/980 in Afshana, his mother's home, near Bukhara. His native language was Persian" (from "Ibn Sina ("Avicenna")", Encyclopedia of Islam, Brill, second edition (2009). Accessed via Brill Online at www.encislam.brill.nl).
    • "Avicenna was the greatest of all Persian thinkers; as physician and metaphysician ..." (excerpt from A.J. Arberry, Avicenna on Theology, KAZI PUBN INC, 1995).
    • "Whereas the name of Avicenna (Ibn Sina, died 1037) is generally listed as chronologically first among noteworthy Iranian philosophers, recent evidence has revealed previous existence of Ismaili philosophical systems with a structure no less complete than of Avicenna" (from p. 74 of Henry Corbin, The Voyage and the messenger: Iran and philosophy, North Atlantic Books, 1998.
  11. ↑ Saffari, Mohsen; Pakpour, Amir (2012-12-01). "Avicenna's Canon of Medicine: A Look at Health, Public Health, and Environmental Sanitation". Archives of Iranian Medicine. 15 (12): 785–9. PMID 23199255. Avicenna was a well-known Persian and a Muslim scientist who was considered to be the father of early modern medicine.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  12. ↑ Colgan, Richard (2009-09-19). Advice to the Young Physician: On the Art of Medicine (sa wikang Ingles). Springer Science & Business Media. p. 33. ISBN 978-1-4419-1034-9. Avicenna is known as the father of early modern medicine.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  13. ↑ Roudgari, Hassan (2018-12-28). "Ibn Sina or Abu Ali Sina (ابن سینا‎ c. 980 –1037) is often known by his Latin name of Avicenna (ævɪˈsɛnə/)". Journal of Iranian Medical Council. 1 (2): 0. ISSN 2645-338X. Avicenna was a Persian polymath and one of the most famous physicians from the Islamic Golden Age. He is known as the father of early modern medicine and his most famous work in Medicine called "The Book of Healing", which became a standard medical textbook at many European universities and remained in use up to the recent centuries.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  14. ↑ "Avicenna (Ibn Sina) | Internet Encyclopedia of Philosophy".
  15. ↑ O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Avicenna", Arkibo ng Kasaysayan ng Matematika ng MacTutor, Pamantasan ng San Andres.
  16. ↑ Nasr, Seyyed Hossein (2007). "Avicenna". Encyclopædia Britannica Online. Inarkibo mula sa orihinal noong 31 Oktubre 2007. Nakuha noong 2007-11-05.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  17. ↑ Edwin Clarke, Charles Donald O'Malley (1996), The human brain and spinal cord: a historical study illustrated by writings from antiquity to the twentieth century, Norman Publishing, p. 20 (ISBN 0-930405-25-0).
  18. ↑ Iris Bruijn (2009), Ship's Surgeons of the Dutch East India Company: Commerce and the progress of medicine in the eighteenth century, Amsterdam University Press, p. 26 (ISBN 90-8728-051-3).
  19. ↑ "Avicenna 980–1037". Hcs.osu.edu. Inarkibo mula sa orihinal noong Oktubre 7, 2008. Nakuha noong 2010-01-19.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  20. ↑ e.g. at the universities of Montpellier and Leuven (see "Medicine: an exhibition of books relating to medicine and surgery from the collection formed by J.K. Lilly". Indiana.edu. 2004-08-31. Inarkibo mula sa orihinal noong 14 Disyembre 2009. Nakuha noong 2010-01-19.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)).
  21. ↑ "Avicenna", in Encyclopædia Iranica, Online Version 2006". Iranica.com. Nakuha noong 2010-01-19.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  22. ↑ Byrne, Joseph Patrick (2012), "Avicenna", Encyclopedia of the Black Death, Vol. I, Santa Barbara, CA: ABC-CLIO, ISBN 978-1-59884-253-1{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link).
  23. ↑ Van Gelder, Geert Jan, pat. (2013), "Introduction", Classical Arabic Literature, Library of Arabic Literature, New York: New York University Press, p. xxii, ISBN 978-0-8147-7120-4{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  24. ↑ (Goichon 1999)
  25. ↑ "Major periods of Muslim education and learning". Encyclopædia Britannica Online. 2007. Inarkibo mula sa orihinal noong 12 Disyembre 2007. Nakuha noong 2007-12-16.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  26. ↑ Afary, Janet (2007). "Iran". Encyclopædia Britannica Online. Inarkibo mula sa orihinal noong 2013-08-13. Nakuha noong 2007-12-16.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  27. ↑ Robert Wisnovsky, "Indirect Evidence for Establishing the Text of the Shifā" in Oriens, volume 40, issue 2 (2012), pp. 257-258
  28. ↑ George Sarton, Introduction to the History of Science. (cf. Dr. A. Zahoor and Dr. Z. Haq (1997). Quotations From Famous Historians of Science, Cyberistan.)
  29. ↑ Musallam, B. (2011). "Avicenna Medicine and Biology". Encyclopædia Iranica. Nakuha noong 2011-11-09.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  30. ↑ Weisser, U. (2011). "Avicenna The influence of Avicenna on medical studies in the West". Encyclopædia Iranica. Nakuha noong 2011-11-09.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

Karagdagang pagbabasa

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  • "Avicenna," Goodman, Lenn E. (Cornell University Press: 1992, isinapanahon ang edisyon noong 2006), isang mabuting pagpapakilala sa buhay at kaisipang pampilosopiya ni Avicenna

Mga kawing na panlabas

[baguhin | baguhin ang wikitext]
May kaugnay na midya ang Wikimedia Commons tungkol sa artikulong:
Wikiquote
Wikiquote
Ang Wikiquote ay mayroong isang kalipunan ng mga sipi na may kaugnayan kay:
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Avicenna&oldid=2087941"