Pülümür
Pülümür, Tunceli iline bağlı bir ilçedir.
| Pülümür | |
|---|---|
 Türkiye'de bulunduğu yer | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Tunceli |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Mehmet Çağatay Çakal |
| • Belediye başkanı | Müslüm Tosun (CHP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 1143 km² |
| Rakım | 1535 m |
| Nüfus (2018, 2016, 2015, 2014) | |
| • Toplam | 3.760, 3,106, 3,258, 3,528 |
| • Kır | 2,008 |
| • Şehir | 1.343 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0428 |
| İl plaka kodu | 62 |
Resmî site www.pulumur.gov.tr | |
Tarihçe
değiştirPülümür'ün kuruluş tarihiyle ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır. İlçenin tarihçesi, Tunceli ve Erzincan dolaylarının tarihiyle benzerlik göstermektedir. Hurriler ve Hayasa-Azzi egemenliğinde olan bölge, Hititler ve akabinde MÖ 12. yüzyılda Urartuların hakimiyetine girmiştir. MÖ 7. yüzyılda Medler ve akabinde Ahameniş İmparatorluğu hakimiyetine giren bölge, Ermenistan Satraplığı sınırları içerisinde yer almaktaydı. Büyük İskender'in Ahamenişleri ortadan kaldırmasıyla bölgede Hellenistik devletlerin hakimiyeti başlamıştır. MÖ 2. yüzyılda Ahameniş satraplarının soyundan gelenler tarafından kurulan Antik Ermenistan Krallığı, MÖ 1. yüzyılda Romalılar ve Partların mücadelesi esnasında bölgeyi vasal olarak yönetmeye devam etmiştir. MS 5. yüzyılda Bizanslılar ve Sasaniler arasında paylaşılan bölge, çok sık el değiştirmiştir. Bölge, 639 yılında Arap’ların hakimiyetine girinceye kadar Bizans İmparatorluğu hâkimiyetinde kalmıştır. Arap akınlarından sonra bölge yeniden Bizans topraklarına katılmıştır. Selçuklu Hanedanı'nın 1071’de Anadolu’ya girmesinin ardından Süleyman Şah kumandasında Anadolu fethine katılan Mengücek Ahmet Gazi, Erzincan merkez olmak üzere Pülümür’ü içine alan Tunceli’nin kuzey bölgelerinde Mengüçlü Beyliği'ni kurdu. 1228’de Anadolu Selçuklu Devleti Sultanı Alaaddin Keykubat, Mengücekler’i kendisine bağladı.
Anadolu Selçukluları’nın 1243 yılında Moğollar’a yenilerek 1318 yılında ortadan kalkmasının ardından Anadolu’da İlhanlılar'a bağlı birçok beylik kurulmuştur. Kısa süreli Karakoyunlu hakimiyetinin akabinde 13. yüzyılda Doğu Anadolu’ya göçen Akkoyunlular, Tur Ali Bey ile birlik oluşturarak Diyarbakır merkez olmak üzere Erzincan’a kadar uzanan tüm Tunceli yöresini içine alan geniş bir alanda hâkimiyet kurmuştur. Bu Türkmen devleti, kültürel yaşamlarından miras kalan koyun figürünü sembol yapmış olup, günümüzde Tunceli’nin pek çok yöresinde olduğu gibi Pülümür'de de mezar başlarında figürler görülebilmektedir.[2][3]
1473 yılındaki Otlukbeli Muharebesi'nden sonra Pülümür'ün içerisinde yer alan bölge Osmanlı hakimiyetine girse de, kısa süre sonra bölgede Safeviler'in egemenliği başlamıştır. Ancak bu durumda kısa sürmüş ve 1514 yılında gerçekleşen Çaldıran Muharebesi neticesinde bölge kesin olarak Osmanlı hakimiyetine katılmıştır. Pülümür yerleşiminden ilk olarak 1518 yılından gerçekleşen tahrirde bahsedilmiştir. Bu tarihte yerleşim "Plümuri" adıyla Kızuçan nahiyesinin bir köyü olarak görülmektedir. 1569 yılında köyde sadece Müslümanlardan oluşan 15 hane bulunurken, 1642 yılında köydeki sadece Müslümanlardan oluşan hane sayısı 45'e yükselmiştir. Geçmiş yıllarda Kızuçan nahiyesinin merkezi Ribat yerleşimiyken, cuma namazı kılınan camisinin olması ve nüfusunun fazlalığı nedeniyle 1642 yılında nahiye merkezi konumuna gelmiştir.[4] Merkez köy olması nedeniyle Kızuçan adı yerine Plümür adıyla anılan kazada, 1872 yılı Erzurum Vilayeti Salnâmesi'ne göre 113 köy bulunurken, kazanın genelinde de toplam 6064 kişi yaşamaktadır. 1880-1886 yılları arasında Dersim sancağına bağlı olsa da sonrasında yeniden Erzincan sancağına bağlanmıştır. 1914 yılında Pülümür kazasında nüfus 12266'ya yükselmiştir. Ruslar 1916 yılında Pülümür'ü ele geçirmiş ancak 17 Aralık 1917'de şehirden çekilmişlerdir. Rus işgali sırasında nüfus azalsa da 1935 sayımına göre Erzincan iline bağlı görülen kazada, 1004'ü kaza merkezinde olmak üzere 14606 kişi yaşamaktaydı. Nüfus sayımı akabinde 1935 yılında Tunceli ilinin kurulması sonrasında 1938'de Tunceli'nin bir ilçesi oldu. 1937-38 yılında yaşanan Dersim İsyanı ve 1939 Erzincan depremi sonrasında 1940 yılı nüfus sayımında kaza merkezi iki katına çıkarken köy nüfusunda azalma yaşanmıştır.[5]
Coğrafya
değiştirPülümür, Tunceli ilinin kuzeydoğusunda yer alan 1650 rakımlı bir ilçedir. Tunceli il merkezinin 67 km kuzeydoğusunda yer alan Pülümür'ün; doğusunda Bingöl ilinin Yayladere ve Kiğı ilçeleri, kuzeyinde Erzincan ilinin Erzincan, Tercan ve Üzümlü ilçeleri, güneyinde Tunceli ilinin Nazimiye ve batısında Tunceli ilinin Ovacık ilçesi bulunmaktadır. İlçe, Erzurum-Elazığ devlet karayolu üzerinde yer almaktadır. İlçe 1505 km2'lik yüzölçümüne sahiptir. İlçe Pülümür Vadisi ve Pülümür Çayı boyunca uzanan ve aynı zamanda doğuyu batıya güneyi kuzeye bağlantısını sağlayan önemli bir noktadır.
Pülümür'e bağlı 50 köy bulunmaktadır. 1990'lı yıllarda bu köylerden bazıları güvenlik güçleri tarafından PKK'ya yönelik başlatılan operasyonlar kapsamında tamamen boşaltılmışsa da 2000'li yıllardan itibaren bu köylerde yeniden yerleşim başlamıştır. Günümüzde ilçeye bağlı bucak bulunmamaktadır.
İklim
değiştirPülümür iklim bakımından karasal iklimin özelliklerini gösterir. Yazları sıcak ve kurak, kışları bol kar yağışlı ve çok soğuktur. Karın yerde kalma süresi ortalama 5 aydır.
Nüfus
değiştirİlçenin nüfusu, 2020 yılı TÜİK nüfus verilerine göre 3.351 kişidir. İlçe merkezi nüfusu ise 1.343 kişidir. Pülümür merkezi ve köylerin nüfusu sürekli azalmakta olup, 66 köyü bulunan Pülümür ilçesinin 1993 yılında 17 köyünün tüzel kişiliği nüfus azalması nedeniyle kaldırılmış ve sadece 49 köyün tüzel kişiliği kalmıştır.
Pülümür'de sırasıyla 13 Mart 1992-Erzincan, 15 Aralık 1995 ve en son 27 Ocak 2003'te meydana gelen deprem sonrası, önemli ölçüde nüfus azalmasına yol açan dış göç olayı meydana gelmiştir.
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| Plümür ilçesi (Erzincan) | |||
| 1927[6] | 10.573 | 628 | 9.945 |
| 1935[7] | 14.606 | 1.004 | 13.602 |
| Pülümür ilçesi (Tunceli) | |||
| 1940[8] | 12.096 | 1.912 | 10.184 |
| 1945[9] | 12.429 | 1.566 | 10.863 |
| 1950[10] | 16.298 | 1.548 | 14.750 |
| 1955[11] | 18.168 | 1.775 | 16.393 |
| 1960[12] | 20.595 | 2.277 | 18.318 |
| 1965[13] | 21.002 | 2.320 | 18.682 |
| 1970[14] | 20.622 | 2.752 | 17.870 |
| 1975[15] | 19.963 | 3.442 | 16.521 |
| 1980[16] | 16.463 | 3.388 | 13.075 |
| 1985[17] | 14.338 | 3.737 | 10.601 |
| 1990[18] | 8.704 | 3.056 | 5.648 |
| 2000[19] | 4.063 | 1.893 | 2.170 |
| 2007[20] | 3.340 | 2.082 | 1.258 |
| 2008[21] | 3.457 | 1.883 | 1.574 |
| 2009[22] | 3.153 | 1.656 | 1.497 |
| 2010[23] | 3.125 | 1.629 | 1.496 |
| 2011[24] | 2.945 | 1.408 | 1.537 |
| 2012[25] | 3.307 | 1.766 | 1.541 |
| 2013[26] | 3.580 | 1.483 | 2.097 |
| 2014[27] | 3.528 | 1.508 | 2.020 |
| 2015[28] | 3.258 | 1.388 | 1.870 |
| 2016[28] | 3.104 | 1.277 | 1.827 |
| 2017[28] | 3.065 | 1.270 | 1.795 |
| 2018[28] | 3.760 | 1.464 | 2.296 |
| 2019[28] | 3.375 | 1.343 | 2.032 |
| 2020[28] | 3.351 | 1.343 | 2.008 |
Tabloda yer alan nüfus rakamlarından da anlaşıldığı gibi ilçe genelinde doğal ölümlerin çok üzerinde bir dış göç yaşandığı 1975 yılında 20 bin düzeyinde olan ilçe toplam nüfusunun günümüzde ortalama bir belde nüfusu düzeyi olan 4.000'lere düşmüş olduğu görülmektedir.
Ekonomi
değiştirPülümür ekonomisi tarım, hayvancılık ve arıcılık üzerine kuruludur. İlçe organik arıcılıkta Türkiye ortalaması üstünde bal ve ürünlerini üretmektedir. İlçede kooperatif bulunmamakta olup; banka şubesi olarak yalnızca Ziraat Bankası ekonomik faaliyetlerinin içerisinde bulunmak üzere ilçede hizmet vermektedir. Ayrıca ilçede büyükbaş hayvancılık gelişmiştir.
Kültür ve sanat
değiştirPülümür, eski Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlarından ve aynı zamanda Dedesi Pülümürlü olan Süleymaniye müderrissi Mustafa Efendi'nin torunu şair ve gazeteci Bülent Ecevit'in Pülümürün Yaşsız Kadını adlı bir şiirine de konu edinilmiştir.[29]
İdari yapı
değiştirBelediye
değiştirPülümür ilçesinde belediye teşkilatı 1910 yılında kurulmuştur. Belediye başkanlık seçimleri de düzenli olarak yapılmakta olup;
Seçildikleri yıllara göre belediye başkanları, siyasi partileri ve oy yüzdeleri:
Altyapı bilgileri
değiştirİlçede, 1 adet ilköğretim okulu, 1 adet orta öğretim bir adet Lise ve Anaokulu vardır. Ayrıca ilçe merkezine 3 km mesafede bulunan YİBO ile Kırmızıköprü mezrasında bulunan YİBO faaliyetine son verilmiştir. İlçe merkezinde içme suyu şebekesi ve kanalizasyon şebekesi vardır. PTT şubesi vardır. Sağlık ocağı vardır.
Kaynakça
değiştir- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2012.
- ^ "Pülümür Tarihçe". 8 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Koç-Koyun Biçimli Mezar Taşları - Tunceli". 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2021.
- ^ Alanoğlu, Murat (2016). "1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Kızuçan (Pülümür) Kazâsı" (PDF). Tarih Okulu Dergisi (TOD), 28. johschool. ss. 117,119,122,123,127,128,129,130,131. 24 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Nisan 2021.
- ^ Yazıcı, Hakkı (2005). "Doğu Anadolu Bölgesi'nde Hızla Nüfus Kaybeden Tipik Bir İlçe Merkezi: Pülümür". Doğu Coğrafya Dergisi. 10 (13). DergiPark. ss. 7-30. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2021.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Pülümür Nüfusu - Tunceli". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Tunceli Pülümür Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "Bülent Ecevit: 'Pülümürün Yaşsız Kadını, Pülümür Kaymakamlığı". 26 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2009.
Dış bağlantılar
değiştir- Pülümür Kaymakamlığı22 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.