İçeriğe atla

Rusya-Gürcistan Savaşı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(2008 Güney Osetya Savaşı sayfasından yönlendirildi)
Rusya-Gürcistan Savaşı
Sovyetler Birliği'nin dağılması, Gürcistan - Güney Osetya Sorunu
ve Abhazya - Gürcistan Sorunu

Gürcistan (Gürcistan'dan tek yanlı olarak bağımsızlığını ilan eden Abhazya ve Güney Osetya) ve Kuzey Kafkasya'daki Rusya.
Tarih7 Ağustos[2][3] - 16 Ağustos 2008[4]
Bölge
Güney Osetya, Abhazya, Gürcistan, Kafkasya
Sonuç

Kesin Rus/Güney Osetya/Abhaz zaferi.

  • Gürcü kuvvetleri Güney Osetya bölgesinden çıkarılmış ve Abhaz güçleri Kodori Vadisi'ni ele geçirmiştir.
  • 16 Ağustos 2008 tarihinde ateşkes imzalanmış, antlaşma görüşmelerine başlanmıştır.
  • Rusya, Nikaragua ve Venezuela, Abhazya ve Güney Osetya'nın bağımsızlığını tanıdıklarını açıkladı.
  • Abhazya ve Güney Osetya'da Rus askeri üsleri kuruldu[5]
  • Gürcistan Rusya ile tüm diplomatik ilişkilerini kesti ve Bağımsız Devletler Topluluğu'ndan ayrıldı.[6]
Taraflar
Rusya Rusya
Güney Osetya Güney Osetya
Kuzey Osetya
Abhazya Abhazya[1]		 Gürcistan Gürcistan
MPRI askeri danışmanları
Komutanlar ve liderler
Güney Osetya Eduard Kokoity
Rusya Dmitri Medvedev
Rusya Vladimir Putin
Rusya Marat Kulakhmetov
Rusya Anatoliy Serdyukov
Rusya Vladimir Shamanov
Abhazya Sergey Bagapsh		 Gürcistan Mihail Saakaşvili
Gürcistan Lado Gurgenidze
Gürcistan Davit Kezerashvili
Gürcistan Zaza Gogava
Gürcistan Alexandre Lomaia
Güçler
Rusya: yaklaşık 70,000[7]
Güney Osetya: 3,000[8]
Abhazya yaklaşık 1,000[9]		 Gürcistan: 29,000[8]
Kayıplar

 Rusya

  • Düzenli kuvvetler:
    65–67 ölü[10]
    283 yaralı[11]
    1 kayıp[10]
    12 esir[12]
  • Kuzey Osetyalı ve Kozak gönüllüler:
    10–15 ölü[13]

 Güney Osetya

  • 27 esir[14]
  • Savunma Bakanlığı
    27 ölü[13]
    69 yaralı[15]
  • Rezerve militan
    50 ölü (yaklaşık)[13]
  • İçişleri Bakanlığı
    10 ölü[13]

 Abhazya

Toplam:
163–170 ölü
354 yaralı
1 kayıp
39 esir

 Gürcistan

Toplam:
180 ölü
1174 yaralı
4 kayıp
49 esir


Sivil kayıplar:
Güney Osetya: 162 ölü (Rusya'ya göre),[19] 365 ölü (Güney Osetya'ya göre),[20][21] 255 yaralı (Rusya'ya göre)[19]
Gürcistan: 224 ölü, 15 kayıp, 547 yaralı,[18] 1 yabancı sivil ölü, 3 yabancı sivil yaralı[22]

Mülteciler:
  • 192.000 sivil yerinden oldu (Rusya'ya göç eden 30,000 Güney Osetyalı; ve UNHCR'ye göre Güney Osetya'dan göç eden 15.000 Gürcü vatandaşı dahil olmak üzere)[23]
  • Gürcü yetkililerin tahmini: en az 230,000 sivil yerinden oldu[24]
Bu madde Güney Osetya adlı bölgedeki savaş hakkındadır. Başlığın diğer anlamları için Güney Osetya (anlam ayrımı) maddesine bakabilirsiniz.

Rusya-Gürcistan Savaşı, Ağustos 2008 tarihinde Güney Osetya - Rusya - Gürcistan ve son olarak Abhazya'nın katılımı ile aralarında gerçekleşen gerilim ve çatışmalarla başlayan savaştır.

Savaş sonunda, Güney Osetya ve başkenti Tshinvali çok ağır hasar görmüştür ve büyük can kaybına yol açmıştır ama Gürcistan, Güney Osetya ve Abhazya'daki kısıtlı kontrolünü de yitirip savaşı kaybetmiştir. Ayrıca Güney Osetya ve Gürcistan, milyonlarca Amerikan doları zarara uğramıştır ve sonuç olarak Rusya, tek yanlı olarak bağımsızlıklarını ilan eden Abhazya ve Güney Osetya'yı tanıdığını açıklamıştır. Gürcistan ise Rusya'yla tüm diplomatik ilişkilerini kesmiştir ve Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)'ndan ayrılmıştır.

Tarihsel geri plan

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Gürcistan - Güney Osetya Sorunu
Ana madde: Gürcistan - Abhazya Sorunu
J. H. Colton tarafından yapılan tarihi haritadan bir parça. Harita 1856 yılında Kafkasya bölgesini göstermektedir. Günümüzde sözde Güney Osetya Gürcistan ve İmereti'de bulunmakta. Günümüz Kuzey Osetya'sı yaklaşık olarak "Ossia"'ya karşılık gelmekte.
1922'de tarihi Gürcü bölgelerinde Güney Osetya Özerk Oblastı'nın oluşturulması

Güney Osetya, 1922'de özerk bölge olarak Sovyetler Birliği yönetimindeki Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlandı. Sovyetlerin dağılmasının ardından Rusya'ya bağlı Kuzey Osetya ile birleşmeyi isteyen Güney Osetya ve Gürcistan arasındaki gerginlik 1989 sonlarından itibaren artış gösterdi. Bölgenin, 1990'da kendisini Demokratik Güney Osetya Sovyet Cumhuriyeti ilan etmesi üzerine Tiflis bölgenin özerkliğini kaldırmıştır.[25][26]

1991'de Gürcülerin, Güney Osetya başkenti Tshinval'ye girmesiyle çatışmalar başladı. 14 Temmuz 1992'de Ruslar, Gürcüler ve Osetlerden oluşan barış gücü ateşkesi sağlamıştır.[25][27][28] Gürcü askerleri şiddetli çatışmaların ardından 1994 yılında imzalanan ateşkes anlaşması uyarınca Abhazya'yı terk etmek zorunda kalmıştı. Anlaşma uyarınca Rusya burada 3 bin barış gücü askeri bulundurma hakkına sahip olmuş, ancak Moskova bugüne kadar orada sadece 2 bin 500 asker bulundurmuştu.[25][26]

1992 yılının Ocak ayında yapılan referandumunda Güney Osetler bağımsızlık yönünde oy kullanmıştır. Gürcistan’ın idari yönetim birimleri, 9 bölge ve başkent Tiflis ile Abhazya Özerk Cumhuriyeti ve Acara Özerk Cumhuriyeti’nden oluşmaktadır. Güney Osetya’nın isteğini kabul etmesi halinde, diğer bölge/özerk cumhuriyetlerin de ayrılmak isteyebileceğinden korkan Tiflis, buna izin vermemiştir. Böylece toprak kaybetmekten çekinen Gürcistan, bu isteği dikkate almayan politikalar gütmeye devam etmiştir. Bu arada, Rusya’da iktidara gelen Putin, Güney Kafkasya’ya ve Gürcistan içindeki olaylara Rus çıkarları doğrultusunda müdahil olmaktan kaçınmamıştır.[29]

Ruslara karşı Batı dünyasına yanaşma eğilimi göstermeye başlayan Gürcistan’da iç politika da 2000’li yılların başında yeni gelişmeler yaşanmıştır. 2003 yılının Kasım ayında yaşanan Gül Devrimi sonucunda Batı yanlısı Mikail Saakaşvili’nin Ocak 2004’te Başkan seçilmesi, nihayetinde Gürcistan’ın giderek Batı eksenine kayması Rusya’yı rahatsız etmiştir. Yeni Başkan, Avrupa-Atlantik sınırları içinde yer almak ve ilk önce NATO’ya sonra AB’ye üye olmak için Batı’yla temaslarını sıklaştırmıştır. Şaakaşvili, Gürcistan’ı üniter bir yapıya taşıma yönünde de bir politika izlemeye başlamıştır . Bunun üzerine ekonomik ambargo veya doğalgaz politikaları yoluyla Gürcistan’ı sıkıştıran Rusya, bölgede kendi gücünü ve hâkimiyetini yeniden oluşturmak amacıyla Abhazya ve Güney Osetya gibi sorunlu bölgeleri Gürcistan’ın etkisinden kurtarmaya yönelik her türlü girişimi desteklemiştir. Rusya’nın esas hedefi giderek Batıya yaklaşan Gürcistan üzerinden Batı’nın bu bölgede kurmak istediği hâkimiyeti kırmak olduğu değerlendirilmiştir.[29]

1992'de fiilen ayrıldıktan sonra ilk referandumda Osetlerin yüzde 98'i, 2006'daki ikinci referandumda ise yüzde 90'ı bağımsızlığı seçti. Fakat, 2008 yılına kadar Güney Osetya'nın bağımsızlığı hiçbir ülke tarafından tanınmamıştır.[27][28][30] 26 Ağustos 2008 tarihinde Rusya devlet başkanı Dmitri Medvedev, Rusya'nın Güney Osetya Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını tanıdığını açıklamıştır.[25][31]

Gürcistan'ın savaş hazırlığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mihail Saakaşvili iktidara gelmesinden sonra NATO ülkeleri, İsrail ve Yuşçenko Ukrayna'sının desteği ile Abhazya ve Güney Osetya'ya karşı Gürcü saldırısı hazırlamaktaydı.[kaynak belirtilmeli][32]

Pentagon, saldırıdan kısa süre önce, Gürcistan silâhlı kuvvetlerine dövüş eğitimi verdi.[kaynak belirtilmeli] Bu eğitimler kısmen, MPRI'nin da aralarında bulunduğu özel askeri şirketler tarafından işe alınan eski ABD özel kuvvetleri mensupları tarafından veriliyordu.[33] MPRI (Askeri Profesyonel Kaynaklar Şirketi), 1995’te, Hırvat Ordusunu Krayina Sırp Cumhuriyeti'ni işgal etmeden önce eğitmek için Pentagon tarafından görevlendirilmişti; 250.000 insanın yerinden edilmesine yol açan bu işgal[kaynak belirtilmeli], Balkan savaşlarındaki en kötü etnik temizlik olaylarından biriydi. Böylelikle Gürcistan, Fırtına Harekâtı'nı taklit etmeye kalktı.[34]

Gelişmeler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Savaş sırasında taraflar arasında gerçekleşen askerî saldırılar.

Olayların Gelişimi

[değiştir | kaynağı değiştir]

1 Ağustos 2008 - 7 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu tarihler arasında oluşan olaylar gerilim ve ön hazırlık dönemidir. 1-7 Ağustos 2008 tarihleri arasında olayların gerilimi had safhaya çıkmış ve 8 Ağustos 2008'de başlayan savaşı hazırlamıştır.

8 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]

8 Ağustos 2008 tarihinde Gürcü kuvvetler, bağımsızlığını ilan eden Güney Osetya topraklarına operasyon düzenlediler. Gece saatlerinden başlayarak devam eden topçu ateşi, şehrin ağır hasarına ve sivil ölümlerine yol açtı. Oset kaynaklara göre 2 bin, Rus kaynaklara göre 1600 kişi hayatını yitirdi. Gürcü birlikleri başkent Tshinval'nin çevresindeki 8 yerleşim birimini kontrol altına aldılar, iki Rus uçağı düşürdüklerini ve üç Rus askerini yaraladıklarını iddia ettiler. Rus kaynaklar ise, Barış Gücü bünyesinde görev yapan 12 askerin öldüğünü, 150'sinin yaralandığını öne sürdü. Rusya, 150 kadar tank ve zırhlı aracın bulunduğu güçlü bir birlikle Güney Osetya'ya girdi ve Gürcü ordusuyla savaşmaya başladı, bunun üzerine Gürcistan'da seferberlik ilan edildi.[35][36]

Aynı gün içinde, modernizasyonunu Türkiye'nin yapmış olduğu, Gürcistan'ın başkenti Tiflis'e 30 kilometre mesafedeki Marneuli Havaalanı'nı Rus savaş uçakları bombaladı.[37][38] Gürcistan'ın Tshinval'den çekildiğini açıklamasını müteakiben Rus ordusu Güney Osetya sınırındaki Gürcü kenti Gori'ye girdi. Ağır çatışmaların yaşandığı şehir, halk tarafından terkedildi.[39] Gürcistan TSİ 14:00 - 17:00 arası ateşkes ilan etmiştir.[40]

Gürcistan Başbakanı Lado Gurgenidze, yaptığı açıklamada, taraflar arasında ateşkes sağlandıktan birkaç saat sonra bölgedeki Gürcü köylerinin bombardımana tutulması üzerine askeri operasyona başlamak zorunda kaldıklarını söylemiştir.[41]

Rusya'ya ait Su-24 bombardıman uçakları, Gürcistan'ın çatışmaların devam ettiği Güney Osetya bölgesindeki Kareli kentindeki polis merkezini bombalamıştır. Uçaklar 2 bomba bırakmıştır.[42] Rusya'nın bölgedeki barış gücü birliklerinin komutanı Marat Kulakhmetov, Tkverneti köyündeki mevzilere karşı düzenlenen hava saldırısına 5 adet Rus yapımı Su-25 uçağının katıldığını söylemiştir.[43] 9 Ağustos 2008 tarihinde Rus savaş uçaklarının, bölgenin sınırındaki Gori kentinde attığı bombalardan biri, bir apartmana isabet etmiş, olayda 5 kişi ölmüş ve çok sayıda kişi yaralanmıştır.[44][45]

2004 yılındaki Gürcü - Oset çatışmalarındaki Gürcü keskin nişancılar

Gürcistan yönetimi, Irak'taki askerlerinden iki binini Güney Osetya'da çatışan birliklere yardımcı olma amacıyla geri çekme kararı almıştır.[46] Güney Osetyalı ayrılıkçı lider Eduard Kokoity ise 8 Ağustos 2008 tarihinde başlayan Gürcistan bombardımanı ve çatışmalar sonucu en az 1400 kişinin öldüğünü iddia etmiştir.[47]

Rusya'ya ait savaş uçaklarının yaptıkları bombardıman, Gürcistan'ın önemli limanlarından olan Poti limanını kullanılamaz hale gelmiştir. 8 Ağustos 2008 tarihinde gerçekleşen Rus bombardımanı sırasında ölen veya yaralanan olmamıştır.[39] Ayrıca Senaki üssünü de bombalamıştır. Rusya, Güney Osetya’ya 150 tanklık silahlı kuvvet göndermiş, Güney Osetya başkenti Tshinval’deki çatışmalar ise kentin güneyinde yoğunlaşmıştır.[48]

9 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya Başbakan Yardımcısı Sergey Sobyanin'in Moskova'da düzenlenen toplantıda yaptığı açıklamada, son 36 saat içinde 30 binden fazla insanın Rusya sınırını geçtiğini belirtmiştir.[49] Gürcistan Ekonomik Kalkınma Bakanı Ekaterina Sharashidze, Rusya'nın saldırı uçaklarının Bakü Tiflis Ceyhan Petrol Boru Hattı'na bomba attıklarını fakat isabetli olamadıklarını söylemiştir.[50]

Gürcistan'ın hukuken bir parçası olan ama tıpkı Güney Osetya gibi fiilen bağımsız olan diğer bölge Abhazya'da savaşa dahil olmuştur. Abhazya hava ve kara güçleri 9 Ağustos 2008 tarihinde Kodor Vadisini bombaladıklarını duyurmuştur.[51]

Gürcistan Parlamentosu, 9 Ağustos 2008 tarihinde Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili'nin istediği üzerine devletin 15 günlük savaş hali durumunda olduğunu onaylamıştır.[52]

Gürcü - Rus çatışmaları nedeni ile Gürcistan'da bulunan Rusya elçiliğinin önünde Gürcistan vatandaşlarının yapmış olduğu miting.

Rusya'nın 395 bin, Gürcistan'ın ise 32 bin askeri bulunmaktadır. Seferberlik halinde askerlik hizmeti verebilecek 16-49 yaş arası erkek sayısı Rusya'da 73 milyon, Gürcistan'da ise 2.3 milyondur.Rusya'nın muharebe kapasitesine sahip 23 bin tankı var. Gürcistan'ın ise 128 adettir. Askerleri taşıyacak zırhlı araç sayısı Rusya'da 9900, Gürcistan'da 44 adet bulunmaktadır. Rusya'nın 2400'den fazla savaş uçağı, 1932 helikopteri bulunmaktadır. Gürcistan'ın ise sadece 8 savaş uçağı, 37 helikoptere sahip durumdadır.[42]

9 Ağustos 2008 tarihinde Gürcistan devlet başkanı Mihail Saakaşvili, Rusya'ya ateşkes çağrısında bulunmuş[53][54] ve Gürcistan'ın Güney Osetya'nın Başkenti Tshinval'den çekileceklerini açıklanmıştır.[55][56]

Rusya'da ulusal yayın yapan İzvestiya Gazetesi; “Gürcistan'ın son dört yılda savunma bütçesinin 30 kat artmıştır. Türkiye’nin Gürcistan’ın savunma harcamaları için 45 milyon dolar yardımda bulunmuş, ABD’nin de 40.6 milyon dolar hibe etmiştir. Türkiye çok sayıda gelişmiş silah ve mühimmat sağladı. Türkiye'nin Gürcistan'a vereceği silahlar arasında 100 araç, 50 adet PZRK tipi füze rampası, Kılıç 2 ve Doğan savaş gemileri, SkyWatcher hava erken uyarı sistemi, 80 adet MP5 otomatik silah, 1800 M72 el bombası, 10 milyon adet mermi, 160 MP5A3 silahı var” diyerek savaşın sorumlusunun Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye olarak iddia etmiştir.[57]

Gürcistan'da bir televizyon kanalı, Gürcistan silahlı kuvvetleri tarafından vurulan 2 Rus uçağının[39] esir pilotlarının görüntülerini yayınlamıştır. Uçakları vurulduktan sonra paraşütle kurtulan pilotlar yaralı olarak önce bir bölge hastanesine oradan başkent Tiflis'e sevk edilmiştir.[58]

10 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]

9 Ağustos 2008 tarihinde Gürcistan başkanı Mihail Saakaşvili yaptığı Güney Osetya'dan çekilme açıklaması üzerine Gürcistan ordusu çekilmeye başladığını bildirmiş, ama bu çekilme Rusya tarafından yalanlanıp, Gürcistan'ın daha önce yapmış olduğu ateşkes önerisini reddetmiştir.[59][60] Rusya, Gürcistan'ın Karadeniz kıyılarını donanmayla abluka altına almaya başlamış, bu ablukanın nedeni olarak da bir Rus yetkilinin yaptığı açıklamaya göre:“Gürcistan'a silah ve askeri donanım girmesini engellemek olduğunu” ve buna bağlı olarak Rusya Batı ülkeleri ve Ukrayna'yı, Gürcistan'a silah sağlamakla suçlamıştır.[61]Türkiye'deki Gürcüler de savaşmak için ülkelerine dönmeye başlamış Sarp sınır kapısında yığılmalar başlamıştır.[62]

Rusya içinde kalan Kuzey Osetya, Gürcistan içinde kalan Güney Osetya.

Gürcistan'ın Acaristan bölgesinde bulunan Poti limanının bombalanması sonucu Gürcistan'a giden gemiler Trabzon'a yöneltilmeye başlanmıştır.[62]Ukrayna Dışişleri Bakanlığı, yönetimin, Rus gemilerinin geri dönüşüne izin vermeme hakkını elinde tuttuğu belirtmiş, Rus gemileri de Güney Osetya'daki çatışmalara müdahil olmamaları konusunda uyarmıştır. Açıklamada "Ukrayna, çatışmaya katılan gemi ve botların, sorun çözülmeden Ukrayna'ya dönmelerini yasaklama hakkını elinde bulundurmaktadır" denilmiştir.[63]

Gürcistan'ın başkentindeki Tiflis Uluslararası Havalimanı bombalanmış, Rus savaş uçaklarınca atılan 3 bombanın, havaalanı yakınındaki 31'inci uçak fabrikasını vurmuştur. Fabrikada SSCB döneminden beri Su-25 tipi askeri uçaklar üretilmekteydi.[64] Ayrıca Rus uçaklarının, Gürcistan'ın ayrılıkçı Güney Osetya bölgesinin sınırında bulunan, 600 Gürcü Askerin bulunduğu, Gori'deki askeri üssü bombalaması sonucu 20 Gürcü askeri ölmüştür. Yatakhane olarak kullanılan binanın yakınına 50 kilo ağırlığında bomba düşmüştür.[65]Rusya'nın Gürcistan'ı çeviren deniz donanması, füze taşıyan bir Gürcü savaş gemisini çıkan çatışma sonucunda batırmıştır.[66]

Rus uçaklarının bombaladığı Gürcistan'dan tek yanlı olarak ayrılan Abhazya'ya sınır Zugdidi kenti boşaltılmıştır. Abhazya lideri Sergey Bağapş, "Yukarı Kodori Deresi'nden Gürcü birliklerinin çıkmasını" istemiştir.[67] Gürcistan Dışişleri Bakanlığı, Güney Osetya'daki çatışmayı bitirdiklerini söylemiş ve ateşkes yapılmasını Rusya'nın Tiflis Büyükelçiliğine iletmiştir.[68] Gürcistan'ın ateşkes istemesinden sonra Rusya’nın Birleşmiş Milletler temsilcisi Büyükelçi Viktor Çurkin, ABD'nin New York kentinde yaptığı açıklamada, “Savaşa bir son vermeye hazır olduğumuzu, Güney Osetya’daki güçlerimizi geri çekeceğimizi ve güç kullanmama yönünde bağlayıcılığı olan bir anlaşmayı imzalamaya hazır olduğumuzu net bir şekilde belirtelim” demiştir.[69] Ayrıca Gürcü - Rus çatışması nedeni ile Gürcistan vatandaşları Rusya'nın Tiflis Büyükelçiliğinin önünde ve Tiflis sokaklarında mitingler yapmıştır.[67]

Savaş nedeni ile 10 Ağustos 2008 tarihindeki Türk Hava Yolları'nın İstanbul - Tiflis seferleri yapılamamış ve yolcular Trabzon üzerinden üzerinden Tiflis'e gidebilmişlerdir.[70] Güney Osetya’nın Gori kentinden başkent Tshinval'ye hareket eden 4 Türk gazeteci, Oset askerler tarafından saldırıya uğramış ve 2 Türk gazeteci yaralanmıştır.[71]

Savaşın üçüncü gününde Güney Osetya'nın başkenti Tshinval ile Güney Osetya’nın büyük bir kısmı Rus askerleri ile Oset güçlerin kontrolüne geçmiştir. Güney Osetya’da Rus askerleri ve askeri silahları giderek artmıştır. Abhazya, Gürcistan ile barış görüşmelerini kesmiştir.[72]

Güney Osetya'da görev yapan NTV ve Kanaltürk haber ekibine Tshinval yolunda Oset kuvvetleri tarafından ateş açıldı. Bu ateş sonucunda Türk basın aracında bulunan NTV ekibinden Hilmi Hacaloğlu yara almazken, Cumhur Çatkaya, Kanaltürk muhabiri Levent Öztürk ile kameraman Güray Ervin hafif şekilde yaralandı.[73][74] Olay anı kamera tarafından görüntülendi.[75]

11 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]
Gürcistan ve Abhazya. (Ayrıca komşu ülkeler; Türkiye, Rusya, Ermenistan ve Azerbaycan)

Rusya, Gürcistan'dan tek yanlı bağımsızlığını ilan eden Abhazya'daki Gürcü askerlerine Abhazya'dan çekilmeleri ve silahsızlanmaları için ültimatom vermiş, Rusya ordusuna bağlı 9 binden fazla paraşütçü asker ile 350 kadar silahlı kuvvetler, Gürcistan'ın diğer sorunlu bölgesi olan Abhazya'ya yönlendirilmiştir.[76] Rus birlikleri, öğle vakitlerine doğru Abhazya bölgesinin 40 kilometre kadar içerisine girmiş, esir alınan Gürcü askerlerinin görüntüleri Rus televizyonlarında yayınlanmaya başlamıştır.[77] Rus savaş uçaklarının Gürcistan'ın başkenti Tiflis yakınındaki Kocori askeri üssü ve diğeri de Makhata radar tesisi olmak üzere iki yeri bombalamıştır.[76]

Gürcistan güçleri sabah erken saatlerde Güney Osetya'nın başkenti Tshinval'ye silahlı saldırı düzenlemiş, saldırıda 3 Rus barış gücü askeri ölmüş, Gürcü güçlerinin saldırısında 18 Rus askeri de yaralanmıştır.[76] Rus savaş uçaklarının 11 Ağustos 2008 gecesi Tiflis uluslararası havaalanının radarlarını bombalamıştır. Radar tesislerinde hafif hasar meydana gelmiş, Havaalanındaki faaliyetler devam etmiştir. Ayrıca Rus savaş uçakları Gürcistan'ın iç kesimlerindeki Gori kentini de bombalamıştır.[76] Rus ve Oset birlikleri savaş boyunca 15 farklı şehri bombalamıştır.[78]

Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili, AB temsilcilerinin önerdiği ateşkes taahhütnamesini, Gürcistan Cumhuriyeti'nde bulunan Avrupa Birliği dönem başkanı Fransa'nın Dışişleri Bakanı Bernard Kouchner ve AGİT dönem başkanı Finlandiya'nın Dışişleri Bakanı Alexander Stubb'ın yanında imzalamıştır.[79]

Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice, Tiflis Merkez Hastahanesinde Rus birliklerinin silahlı ateşi sonucu yaralanan Gürcülere ziyareti.

Rusya'nın savaş uçakları, Güney Osetya bölgesindeki çatışmalar nedeniyle Acara Özerk Cumhuriyeti'ndeki Türkiye sınırına 14 kilometre mesafedeki Gürcü köyü Mahvilauri'yi bombalamış, Batum'un Helvaçauri ilçesine bağlı birçok belde zarar görmüştür.[26]

Rus tankları, Güney Osetya yakınındaki Gori kentine doğru ilerlemeye çalışmış, ancak Gürcü güçleri tarafından püskürtülmüştür.[79] Rus kuvvetleri yapılan çatışmalar sonucu akşama doğru Gori kentinin kontrolünü ele geçirmişler ve ilerlemeye devam etmişlerdir.[80] Rus güçleri Abhazya yakınındaki Zugdidi'ye ve Senaki'ye de girmiş ve polis karakolları ile Senaki'deki Gürcü askeri üssünü de ele geçirmişlerdir.[81] Gece vakitlerinde Rus askerleri, Gürcistan'ın Poti kenti ve limanını da ele geçirmişlerdir.[82] Gürcistan hükûmeti, çatışma bölgesindeki askeri birliklerini Tiflis’i korumak için geri çekmeye başlamıştır.[83]

12 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]
Gürcü - Rus ve Oset çatışmasının gerçekleştiği bölgeler ile Acaristan ve Abhazya.

12 Ağustos 2008 de Rusya devlet başkanı Dmitri Medvedev operasyonları durdurma kararı almış ve ilk olarak Rus askerleri, Senaki'deki Gürcü askeri üssünden çekilmeye başlamıştır.[84] Ayrıca Gürcistan, Rusya'nın karşısında savaşmayı 300 Spartalı'nın Thermopylae Muharebesi'nde savaşmasına benzetmiştir.[85]

Kodor vadisinin üst kısmını ele geçirmek için askerî harekât başlatan Abhazya ordusu sabah saatlerinde Ajara köyünü ele geçirmiş, Abhaz bayrağını köye dikmiştir.[86] Rus ordusu çekileceğini açıklamasına rağmen savaş uçakları, Güney Osetya dışında bulunan iki Gürcü köyünü bombalamıştır.[87] Bu sabah ayrıca Rus savaş uçakları, Gürcistan'ın ayrılıkçı bölge Güney Osetya sınırındaki Gori kentini bombalamış, 5 kişi ölmüş ve 4 kişi yaralanmıştır. Gori'den Gürcü birliklerinin çekilmesi nedeni ile Gürcülere ait zırhlı araç, tank ve benzeri teçhizatların terk edilmiş görüntüleri televizyon kanallarında yayınlanmıştır.[88]

Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili, Bağımsız Devletler Topluluğu'ndan ayrılacaklarını açıklamıştır.[89]

13 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa Birliği Dönem Başkanı ve Fransa Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy'nin Rusya Devlet Başkanı Dmitri Medvedev'le imzaladığı ateşkes anlaşmasını belirleyecek altı maddeden biri Gürcistan Devlet Başkanı Mihail Saakaşvili'nin itirazı üzerine çıkartılırken diğer beş madde üzerinde Rusya Federasyonu ve Gürcistan Cumhuriyeti anlaşmaya varmıştır.[90] Kabul edilen beş madde;

  • Tüm taraflar şiddeti bırakacaktır.
  • Askeri eylemler duracaktır.
  • İnsani yardıma sorunsuz erişim sağlanacaktır.
  • Gürcü güçleri, kalıcı konumlarına dönecektir.
  • Rus güçleri çatışma çıkmadan önceki konumlarına dönecek ve Rusya, Güney Osetya sınırları içinde ilave güvenlik tedbirleri alacaktır. şeklindedir.[90]

Rusya ateşkes imzalamayı kabul ettiğini bildirse de, sabah saatlerinde Gürcistan'ın Gori kentini bombalanmaya devam etmiş, Gori kentinden çıkan çok sayıda zırhlı araç ve tanklar Gürcistan'ın başkenti Tiflis'e doğru ilerlemeye başlamıştır.[91] Rus askerleri, Tiflis'i Güney Osetya'nın başkenti Tshinval'ye bağlayan ana yolu kapatmış, 2 insansız Gürcü uçağını düşürmüştür.[92] Abhazya kuvvetleri Kodor Vadisine havan topları ve uçaklarla saldırı düzenlemiş, Gürcistan kuvvetleri Kodor'dan çekildiklerini açıklamıştır.[93]

Oset güçleri, Gürcistan'ın Güney Osetya sınırındaki Gori kentinde bazı araç sürücülerini ve çevreyi yağmalayamaya başlamıştır.[94] Rusya Maliye Bakanı Aleksiy Kudrin, Güney Osetya'nın başkenti Tshinval'nin onarımı için 2009 yılı bütçesinden 400 milyon dolar ayıracaklarını, Güney Osetya'dan kaçan mülteciler içinde 20.5 milyon dolar para ayrıldığını söylemiştir.[95]

12 Ağustos 2008 tarihindeki Rus uçaklarının düzenlediği bombardımanın ardından Gürcü askerlerinin bölgeyi terk etmesi, limanı koruyan 120 güvenlik görevlisinin işi bırakması ile 8 kadar Rus tankı ve zırhlı araçları, Gürcistan'ın batısındaki Poti limanını ablukaya almıştır.[96]

14 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Osetya cumhurbaşkanı Eduard Kokoity ve Abhazya cumhurbaşkanı Sergey Bagapsh, Avrupa Birliği ile Rusya arasında uzlaşılan ateşkeş anlaşmasını imzalamak için Rusya'ya gitmiş, iki başkan ateşkes bildirgesini imzaladıktan sonra “Uluslararası hukukun bütün kuralları çerçevesinde bağımsızlığa erişeceğiz” ve "Amaç bağımsızlık olarak ortaya konulmuştur, buna doğru birlikte adım atacağız” diye konuşmuştur.[97]

16 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]

Rusya ve Gürcistan arasında ateşkes görüşmeleri sonuçlanmış olup ateşkes imzalanmıştır.[98]

Diplomatik Gelişmeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

8 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]
8 Ağustos 2008 tarihindeki Rusya ve Gürcistan çatışmaları sırasında yanan Gürcü T-72 tankları.[99]

Çatışma nedeni ile Rusya, Gürcistan'ın elektriğini kesti. Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili, 8 Ağustos 2008 tarihinde Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ı arayarak Türkiye'den elektrik istemiştir. Türk tarafı öğle saatlerinden itibaren Gürcistan'a elektrik vermeye başlamıştır.[100]

Gürcistan Başbakanı Lado Gurgenidze ve Güvenlik Sekreteri Alexandre Lomaia, 8 Ağustos 2008 tarihinde Gürcistan'ın başkent Tiflis yakınlarındaki Vaziani askeri üssüne gitmişlerdir. Vaziani üssünde Gürcistan'daki genel seferberlik ilanından sonra silah altına alınan yedek askerlerin toplanması ve benzeri durumlarıyla ilgili incelemelerde bulunduklarını söylemiştir[101]

9 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]

2008 Yaz Olimpiyatları sebebi ile Çin'in başkenti Pekin'de bulunan Rusya Başbakanı Vladimir Putin, 9 Ağustos 2008 tarihinde ABD Devlet Başkanı George W. Bush ile görüşmesinin hemen ardından Kuzey Osetya'nın başkenti ve Rusların Güney Ordusu'nun karargahı Vladikavkaz'a inmiştir. Savaşla ilgili brifing almıştır.[51]

Rusya Devlet Başkanı Dimitri Medvedev, 9 Ağustos 2008 tarihinde öğle saatlerinde ABD Başkanı George W. Bush ile bir telefon görüşmesi yapmıştır. Dmitri Medvedev, Güney Osetya krizinin tek çözümünün Gürcistan askerlerinin çatışma bölgesinden tamamen ayrılması olduğunu belirtmiştir.[51]

8 Ağustos 2008'de başlayan Tshinvali çatışmalarında taarruz yerleri. Mavi renkli Gürcü saldırıları, kırmızı renkli Rus kuvvetleri.

Türk Kızılayı, 9 Ağustos 2008 tarihinde bölgeye insani yardım götürüleceğini belirtmiştir. Şu açıklamayı yapmıştır; Türk Kızılayı Kafkasya Krizi İnsani Yardım Operasyonu kapsamında bölgeye sağlık ve uzman afet personelinden oluşan 37 kişilik ekiple 130 çadır, 2100 battaniye, 150 kampet, gıda ve su ulaştırdı. Türk Kızılayı yardım ekiplerinin bir kısmı Sarp Sınır Kapısı’na ulaşmış ve insani yardım çalışmalarını yürütmek için hazırlıklarına devam etmektedir. Yardım ekipleri tarafından sınırda Kafkasya Krizi İnsani Yardım Operasyonu Alan Koordinatörlüğü kurulmuştur. Türk Kızılayı Afet Operasyon Merkezinde kurulan Kriz Masası da bölgedeki gelişmeleri Dışişleri Bakanlığı ile koordineli şekilde takip etmektedir denilmiştir.[102] Türk Kızılayı, Gürcistan sınır bölgesine yığınak yapmıştır.[103]

10 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, Rusya Devlet Başkanı Dimitri Medvedev'in acil çağrısı üzerine toplanmış, ABD ve birçok konsey üyesi ülke de Rusya'ya toplantıda ateşkesi kabul etmesi yönünde baskı yapmasına karşın Rusya bunu reddetmiştir. Toplantıda ateşkes kararı alınamamıştır.[104]

Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Ali Babacan, Gürcistan Dışişleri Bakanı Eka Tkeşelaşvili ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ile telefonda görüşmüştür. "Gürcistan'ın Güney Osetya bölgesinde süregiden çatışmanın tırmanmasından duyulan endişeyi" dile getirmiştir.[105]

11 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]
25 Ağustos 2008 tarihinde Rus uçaklarından atılan bir füzenin Gürcistan'ın Gori kentindeki bir eve düşüp, büyük ölçüde bozulmamış hali.

Avrupa Birliği dönem başkanı Fransa’nın Dışişleri Bakanı Bernard Kouchner, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın dönem başkanı Finlandiya’nın Dışişleri Bakanı Alexander Stubb ile birlikte bölgeye giderek Gürcistan ve Rusya'da temaslarda bulunmuşlardır.[69]

Amerika Birleşik Devletleri Başkan Yardımcısı Dick Cheney, Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili'yi arayarak Rusya'nın saldırganlığı cevapsız bırakılmamak zorundadır ve buna devam etmesinin ABD ve daha geniş çerçevede uluslararası toplumla ilişkilerinde ciddi sonuçları olacaktır demiştir.[76]

Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili, ayrılıkçı Güney Osetya bölgesine sınır Gori kentine Avrupa Birliği dönem başkanı Fransa’nın Dışişleri Bakanı Bernard Kouchner, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın dönem başkanı Finlandiya’nın Dışişleri Bakanı Alexander Stubb ile birlikte gitti. Gori kentinde incelemelerde bulunmuştur.[106]

Gürcistan'ın Ankara Büyükelçisi Irakli Koplatadze, Ankara Büyükelçiliği'nde düzenlediği basın toplantısında; Gürcistan Dışişleri Bakanlığı'nın, tüm dost ve kardeş ülkeler ile uluslararası örgütlere çağrı yaparak, askeri yardım konusunda talepte bulunmaktadır demiş, Askeri yardım çağrısı Türk yetkililere notayla iletildi diye bildirmiştir.[107]

12 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]
Gürcistan ve özerk bölgesi Acaristan, tek yanlı olarak bağımsızlıklarını ilan eden Abhazya ve Güney Osetya.

Fransa Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy, Gürcü - Rus çatışmaları nedeni ile Rusya'ya gitmiş, Rusya Devlet Başkanı Dmitri Medvedev ile yaptıkları basın toplantısında Rusya'nın savaş öncesindeki duruma döneceğini ve ayrılıkçı bölgelerde askeri varlığını devam ettireceğini, ayrıca şu anda barışın sağlanamadığı sadece geçici ateşkes durumundadır demiştir.[108]

Rusya Genelkurmay Başkan Yardımcısı Anatoliy Nogovitsin, Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) boru hattının Rus uçakları tarafından bombalandığı iddialarının, "Türkiye’yi etkilemeye çalışan Gürcü tarafının provokasyonu olduğunu söylemiş, Irak’ta petrol yatakları ve boru hatlarının ABD işgali sırasında vurulduğunu, bunların hiçbir sonuç vermediğini kaydeden Nogovitsin, Gürcü tarafının çatışmanın boyutunu genişleterek Türkiye’yi de dahil etmek için bu tür iddiaları ortaya attığına inanıyorum" diye belirtmiştir.[109]

ABD Başkanı George W. Bush, "Rusya'nın, bağımsız bir komşu ülkeyi işgal ettiğini ve bu ülkenin demokratik olarak seçilmiş hükûmetiyle halkını tehdit ettiğini belirtti. Böyle bir girişimin 21. yüzyılda kabul edilemez" diye söylemiş ve "Gürcistan hükûmeti, bir barış anlaşmasının unsurlarını kabul etti. Rus hükûmetine daha önce bu anlaşmayı kabul etme istekliliğini ifade etmişti. Hemen ateşkesin ardından Rusya, çatışma bölgesinden güçlerini çekmeli, askeri statükoyu 6 Ağustos’tan önceki duruma çevirmeli ve güç kullanmaktan kaçınacağı sözü vermeli" diye konuşmuştur.[110]

Amerika Birleşik Devletleri'nin Deniz donanması ile Gürcülere gönderilen yiyecek ve tıbbi malzemeler.

Polonya Devlet Başkanı Lech Kaczynski ve Dışişleri Bakanı Radoslaw Sikorski, Estonya Devlet Başkanı Toomas Hendrik Ilves, Litvanya Devlet Başkanı Valdas Adamkus ve Başbakanı Ivars Godmanis, Letonya Devlet Başkanı Valdis Zatlers, Ukrayna Devlet Başkanı Viktor Yuşçenko gibi liderlerler birlikte Gürcistan'a gelmişler ve Gürcistan Cumhurbaşkanı Mikhail Sakaaşvili ile birlikte Gürcistan parlamentosu önüne gelerek halkı selamlamışlardır. Ukrayna, Polonya ve Baltık ülkelerinin liderleri konuşmalar yapmış ve genel olarak konuşmalarında Gürcistan'ın yanında olduklarını belirtmişlerdir.[111]

14 Ağustos 2008 ve 16 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa Birliği, Gürcistan'a 1 milyon avro ayırmış ve Avrupa ülkeleri de ardı ardına Gürcü mülteciler için yapacakları yardım miktarlarını ilan etmiştir. Almanya 1 milyon avro, Hollanda 500 bin avro yardım yapacağını açıklamış ve Avustralya da Gürcüler için 1 milyon Avustralya Doları ayırmıştır.[112]

ABD, İtalya ve Yunanistan'ın insani yardımları Tiflis'e ateşkes anlaşmasından sonra yollanmış, yardım malzemesiyle dolu beş gemisini yola çıkaran Kızılhaç iki uçak kaldırmıştır. Dünya Gıda Programı ve BM Mülteciler Yüksek Komiserliği de Gürcistan'a ikişer uçak gönderdi.[112]

Türk Kızılayı da Tiflis'e 150 çadır, 2500 battaniye ve 1000 içme suyu yolladı. Yardımların tamamı Güney Osetya'dan kaçan Gürcü mültecilere dağıtılmıştır.[112]

16 Ağustos 2008 tarihinde Rusya ve Gürcistan arasında imzalanan ateşkes görüşmelerine Fransa cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy aracılık etmiş olup barış antlaşmasına önayak olmuştur.[113]

26 Ağustos 2008: Rusya'nın Abhazya ve Güney Osetya'yı tanıması

[değiştir | kaynağı değiştir]
Gürcü ve Rus kuvvetlerinin hareket yönleri. Ayrıca Gürcistan ve tek yanlı bağımsızlık ilan eden Güney Osetya ile Abhazya.

Ayrıntılı bilgi için Güney Osetya ve Abhazya'nın bağımsızlıklarının uluslararası tanınması maddesine bakınız...

Gürcistan'dan tek yanlı olarak bağımsızlıkları ilan eden Güney Osetya ve Abhazya, Güney Osetya Savaşı'nın ateşkeş ile bitmesinden sonra Rusya'ya kendilerini tanıması için başvurmuştu. 25 Ağustos 2008 tarihinde Rus parlamentosunun alt kanadı Duma ve üst kanadı Federasyon Konseyi'ndeki siyasetçilerinin hepsinin tanınması yönündeki oyları ile tasarı, Rusya Federasyonu devlet başkanı Dmitri Medvedev'e sunuldu. 26 Ağustos 2008 tarihinde Rusya Federasyonu devlet başkanı Dmitri Medvedev, "Bu konuda artık bizim de bir karar almamız gerekiyor. İlgili bütün uluslararası hukuku göz önünde bulundurarak bu cumhuriyetlerin bağımsızlıklarını tanıyoruz" diyerek tasarıyı onayladı ve Güney Osetya ve Abhazya Cumhuriyeti'ni tanıdıklarını ilan etti.[31]

Güney Osetya Cumhuriyeti devlet başkanı Eduard Kokoity, "Rusya bizi soykırımdan kurtardı. Kendi topraklarımızda yaşamamız ve kalkınmamız için bize imkân sundu. Biz yüzyıllardır Rusya ile birlikteyiz." dedi.[31] Abhazya Cumhuriyeti devlet başkanı Sergey Bagapş ise "Abhazya'nın bağımsızlığının tanınması yönünde atılan bu adımdan dolayı Rusya yönetimi ve Rus halkına minnettarım. Biz uzun zamandır bağımsızlık yolunda ilerliyoruz. Biz her zaman Rusya ile beraberiz." diye konuşmuştur.[31]

Gürcistan Dışişleri Bakan Yardımcısı Giga Bokeria, "Rusya'nın bu davranışı ile Gürcistan'ın topraklarının ilhak ettiğini ifade etti. Bu, Gürcistan'ın parçası olan bölgelerin açık bir şekilde ilhakıdır." demiştir.[31]

27 Ağustos 2008: Rusya'nın Abhazya ve Güney Osetya'yı tanımasına tepkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

ABD’de Cumhuriyetçi Parti’nin başkan adayı John McCain, Rusya'nın Güney Osetya ve Abhazya'yı tanımasından sonra “Batı ülkeleri, Rusya tarafından kanlı şiddete maruz kalan Kuzey Kafkasya ve Çeçenya'nın bağımsızlığını düşünmeli. Rusya Batı'yı iki yüzlülükle suçluyor. Bu suçlamayı Kremlin'e iade ediyoruz ve Çeçenya ile Kuzey Kafkasya konusundaki iki yüzlülüğüne işaret ediyoruz.” demiş ve Kuzey Osetya ile Çeçenya'nında bağımsızlıklarını tanıma konusunda çalışma yürüteceklerini söylemiştir.[114].

Rusya'nın tanımasına olumlu yaklaşan ilk ülkelerden olan Belarus'un Liberal Demokrat Parti lideri Sergey Gaydukeviç, "Beyaz Rusya’nın da Abhazya ve Güney Osetya'nın bağımsızlığını tanıması gerekmektedir. Rusya ile çok sayıda işbirliği belgesi imzaladık, müttefik devlet oluşturduk, bundan dolayı bana göre, Belarus'un, Rusya'nın bu tür adımlarını desteklememesi mümkün değil" diye konuşmuş[115] ama Belarus Birleşik Vatandaşlık Partisi lideri Anatoli Lebedko başta olmak üzere "Post-Sovyet coğrafyada olduğu gibi dünyanın diğer yerlerinde de egemenlik geçidine iyi gözle bakmıyorum. Bu konuda risk ve tehlikelerin derecesi her zaman artıyor ve biz de defalarca buna şahit olduk. Şu anda tüm post-sovyet coğrafyada gerginliğinin tırmanışına şahit oluyoruz" diyerek tanımaya olumlu yaklaşmamışlardır [116].

Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü Genel Sekreteri Jaap de Hoop Scheffer, “Rusya’nın Güney Osetya ve Abhazya’yı bağımsız ülke olarak tanıması, Rusya’nın başta BM Güvenlik Konseyi kararlarındaki imzalarının ihlalidir” demiş[117] ve Rusya'dan tanımayı geri çekmesini istemiştir[118]. ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Robert Wood, gazetecilere açıklamasında, “Rusya Devlet Başkanı Dimitriy Medvedev’in, Abhazya ve Güney Osetya’yı tanıma kararı bizim için kabul edilemez” diye belirtmiş, Almanya Dışişleri Bakanı Frank-Walter Steinmeier, “Bu adım egemen bir komşu ülkenin toprak bütünlüğünü ihlal etmektedir. Bu bizim için kabul edilemez bir durum. Abhazya ve Güney Osetya’daki krizlerin çözümü böylece daha da zor bir hal almıştır” diyerek Rusya'ya sert çıkışmıştır[117]. Ayrıca ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice da bu konuda açıklama yaparak, "Üzücü bir karardır. Amerika Birleşik Devletleri, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin daimi bir üyesidir ve bu kararın Güvenlik Konseyi'ne gelmesine bile gerek yok. Rusya bu kararla kendisinin de üye olduğu BM Güvenlik Konseyi'ne karşı koydu" diye konuşmuştur[117].

Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, "Türkiye, Gürcistan’ın bağımsızlığına, egemenliğine ve toprak bütünlüğüne önem atfetmekte ve son gelişmelerden büyük endişe duymaktadır. Türkiye, mevcut sorunun barışçı yollarla çözümlenmesinden yanadır. " açıklaması yaparak Gürcistan'ın toprak bütünlüğüne saygı duyduğunu söylemiştir[119]. Ayrıca Rusya, NATO'nun bağımsızlıkları tanımayı geri al uyarısı üzerine Şangay İşbirliği Örgütü'nün 28 Ağustos 2008 günü Tacikistan'da toplanması için Çin, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan'a ile örgütün gözlemci üyeleri Moğolistan, Pakistan, Hindistan ve İran'ın yanı sıra Türkmenistan ve Afganistan devlet başkanlarına çağrıda bulunmuştur[120].

28 Ağustos 2008 ve 29 Ağustos 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]

28 Ağustos 2008 tarihinde Tacikistan'ın başkenti Duşanbe'de gerçekleşen Şanghay İşbirliği Örgütü toplantısında Rusya, Güney Osetya ve Abhazya'nın tanınması konusunda destek alamadı. Rusya devlet başkanı Dimitri Medvedev, örgüt üyesi ülke başkanları ile de ikili görüşmeler yaptı. Çin Devlet Başkanı Hu Jintau ile bir araya gelmiş, ikili görüşmede bağımsızlıkların tanınması konusunda destek alamamıştır.Tayvan ve Tibet gibi sorunlu bölgelerin bulunması nedeni ile Moskova'ya resmî destek vermemiştir. Diğer örgüt üyesi Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan da Abhazya ve Güney Osetya'yı tanımaya yanaşmamıştır.[121]

Rusya'nın Gürcistan'ın özerk bölgeleri Abhazya ve Güney Osetya'nın bağımsızlıklarını tanımasına karşı Avrupa Birliği ülkeleri tepkilerini sürdürmüştür. Avrupa Birliği Dönem Başkanı Fransa'nın Dışişleri Bakanı Bernard Kouchner, Rusya'ya yaptırım uygulamayı değerlendirdiklerini duyurmuştur. Fransa Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy'nin çağrısı üzerine AB liderleri, Gürcistan'a yapılacak yardım ve Rusya'ya uygulanacak yaptırımları görüşmek üzere 1 Eylül 2008'de toplanmaya karar vermiştir.[121]

Gürcistan Parlamentosu 29 Ağustos 2008 tarihinde Rusya ile diplomatik ilişkilerin kesilmesine yönelik karar tasarısını 106 milletvekilinin onayıyla kabul etmiştir. Gürcistan Devlet Başkanı Mihail Saakaşvili'ye de Rus güçlerinin Gürcistan'da bulunmalarının yasa dışı olduğunu, Abhazya ile Güney Osetya'nın işgal edildiğini beyan etmesi çağrısında bulunmuştur.[121]

Rusya Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Karadeniz'de NATO'nun 10 savaş gemisi bulunduğunu açıklamıştır. Bunlardan 3'ü ABD, 4'ü Türkiye ve birer de İspanya, Almanya ve Polonya'ya ait olduğunu belirtmiş ve NATO'nun daha 8 savaş gemisinin daha Karadeniz'e geleceğini iddia etmiştir.[121][122]

29 Ağustos 2008 ve 11 Eylül 2008

[değiştir | kaynağı değiştir]

Belarus devlet başkanı, Rusya'yı desteklediklerini söyledi. Devlet başkanı Sergei Kostian, "Tümüyle doğru karar olarak düşünüyorum. Ülkelerin tek taraflı bağımsızlıklarına son verdikleri için Batı ve tüm Dünya, Rusya'ya destek vermeli. Nasıl onlar Afganistan'ı, Irak'ı bombaladıklarında ve Sırbistan'dan Kosova'nın tek yanlı bağımsızlığına destek verdikleri unutulmamalı!" diye açıklama yapmıştır[123]

Venezuela Cumhurbaşkanı Hugo Chavez, Rusya'nın Abhazya ve Güney Osetya'nın bağımsızlıklarını tanımasında haklı olduğunu söyledi. Hugo Chavez, "Rusya, Abhazya ve Güney Osetya'nın bağımsızlıklarını tanıdı. Biz Rusya'yı destekliyoruz. Rusya haklı. Kendi çıkarlarını savunuyor." diye konuşma yaparak tanıyabilecekleri söylemiştir.[124]

5 Eylül 2008 tarihinde Nikaragua Devlet Başkanı Daniel Ortega,Nikaragua devletinin Abhazya ve Güney Osetya'nın bağımsızlığını tanıdığını bildirmiştir.[125][126] 11 Eylül 2008 tarihinde de facto Güney Osetya Cumhuriyeti cumhurbaşkanı olan Eduard Kokoeti, Rusya'nın içinde bulunan Kuzey Osetya ile birleşerek Rusya'nın bir toprak parçası olmak istediklerini söylemiştir.[127]

Askeri Durumlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
İkinci Çeçenistan Savaşı sonrasında Gürcistan askerlerinin 2002 yılındaki eğitimi
Bosna Savaşı'nın ardından 1996 yılında Bosna'daki bir görevde Rus askerleri.
Bir Alman müzesinde T-72 tankları ve BMP-2 piyade savaş araçları. İki araç tipi de Rusya tarafından 2008 Güney Osetya Savaşı'nda kullanılmıştır.[128][129] Gürcistan da 82 T-72'ye sahiptir.[130]

Kuvvetler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Gürcistan Güney Osetya Rusya
Ordu 30,000[131] 3,000[132] Bölgede 100,000[131]
Tank 200[131] 87[132] Bölgede 620[131]
Hava Aracı 82[kaynak belirtilmeli] 0[132] Bölgede 320[131]

Ordular

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Gürcistan ordusu kara ve hava kuvvetlerinden oluşmaktadır. Deniz kuvveti bulunmamaktadır. Bu yüzden askeri yönden Rusya'nın hayli gerisindedir. Gürcü subayları Türk subaylar eğitmektedir. Türk otokar yapımı 100 adet Otokar Kobra ve belirsiz sayıda yavuz tipi 8x8 zırhlı personel taşıyıcıya sahiptir.Amerika ise Gürcü ordusuna cephane ve teknoloji yardımı yapmaktadır. Gürcistan ordusunun piyadeler harici en büyük gücü T-55 ve T-72 tanklarıdır. Bu tanklar SSCB döneminden kalmadır. Asker sayısı 30 000 civarındadır. Seferberlik ilan edildiğinden asker sayısında artma beklenmektedir. Seferberlik ile birlikte 18-55 yaş arası eli silah tutan tüm erkekler ile birlikte ordu mevcudu 30.000'den 37.000'i bulacaktır.[42][133]
  • Güney Osetya'da Rus etkisi fazladır.[133] Rusya, Osetyalılar Rus pasaportlu kişiler olduğu için bölgeye bu neden üzerine girdiklerini belirtmiştir.[51] Böylece Güney Osetya ordusu Rusya destekli bir ordu olmuştur. Güney Osetya ordusunun askerî personeli nüfusu az olduğundan kaynaklı olarak azdır. Hava kuvvetleri bulunmamaktadır. Denizlere kıyısı olmadığından deniz kuvvetleri de yoktur. Savaşın geçtiği bölgede yer almaktadır. Böylece Osetyalı askerler tecrübe kazanmaktadır. Güney Osetya ordusunun mevcudu 3000'dir. Ordu sayısında artma beklenmemektedir.[42][133]
  • Abhazya, Gürcistan'ın 2005'te işgal ettiği alanları geri alabilmek için durumdan faydalanarak savaşa girmiştir. Abhaz askerler, Abhazya-Gürcistan sınırına yığınak yapmaya başlamışlardır. Gürcistan'ın Osetya'da Rus ve Osetya ordusu ile mücadelesinden faydalanmıştır. Bu şekilde topraklarını genişletmeyi hedeflemektedir. Abhazya'nın Gürcülere göre üstünlüğü hava ve deniz kuvvetleri olmasıdır. Abhaz hava kuvvetleri sınırlarındaki Gürcü birimlere saldırdığı öne sürülmüştür. Asker sayısı yaklaşık 1000 kişidir. Seferberlik ilan etmediğinden asker sayısında artma beklenmemektedir.[42][133]
  • Rusya ordusu dünyadaki en modern ordularından biridir.Ülkenin büyüklüğünden kaynaklı sınır ordularında daha fazla asker mevcuttur. Rus Ordusu, Kafkasyanın kuzeyinde konuşlanmış olan 58. Ordu ile bu operasyonu gerçekleştirmiştir. Ordunun toplam mevcudu 300 000'dir.[42][133] Rus ordusunun kafkas kolunun tüm uçak mevcudu 1800'dür. Bu uçakların tümü operasyona katılmıştır. Ayrıca bu uçaklar tarafından korunan bombardıman uçaklarıda vardır. Bu uçaklar stratejik bir kent olan Gori'yi ve Tshinval'yi bombalamıştır. Ayrıca Rus ordusu Tiflis kuşatması esnasında 25 tonluk füzeleri şehir merkezine atmıştır. Rus ordusu bu takviyelerle beraber az kayıpla çok toprak işgal etmiştir.[42][133]

Tepkiler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Abhazya ve Güney Osetya'nın bağımsızlıklarının uluslararası tanınması

Uluslararası örgütler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Avrupa Birliği Avrupa Birliği dönem başkanı Fransa, Gürcistan'dan tek yanlı bağımsızlığını ilan eden Güney Osetya'da "düşmanlığın hemen sona erdirilmesi" çağrısında bulunarak, krizin çözümlenebilmesi amacıyla temasların artırılacağını bildirmiştir.[134]
  • NATO NATO Genel Sekreteri Jaap de Hoop Scheffer, Gürcistan ile Güney Osetya arasındaki çatışmalardan "büyük endişe duyulduğunu" açıkladı. Taraflara silahlı kuvvet kullanmamaları ve uzlaşma arayışı için doğrudan görüşmeler başlatmaları çağrısında bulunmuştur. Genel Sekreter, NATO'nun gelişmeleri yakından izlediğini bildirmiştir.[135]
  • Birleşmiş Milletler Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiseri Antonio Guterres, Kafkasya'daki çatışmanın bütün taraflarını, sivillerin güvenliğini sağlamaya çağırmıştır. Çatışmalardan kaçan sivillerin güvenliğinden kaygı duyduğunu belirterek, çatışan taraflardan sivillere zarar vermemelerini ve serbest geçişlerine izin vermelerini istemiştir.[136]
  • Avrupa Birliği Avrupa Konseyi Genel Sekreteri Terry Davis, yaptığı yazılı açıklamada, Güney Osetya'daki çatışmalarda sivillerin ölmesinden endişe duyulduğunu, önceliğin "hemen ve koşulsuz" ateşkesin ilan edilmesi olduğunu belirtmiştir. Açıklamada, ateşkesi, barışçı ve daimi bir çözüme varılması için doğrudan görüşmelerin izlemesi gerektiği vurgulanarak, ülkenin bölge halkı için çok kötü sonuçlar doğurabilecek bir savaşın eşiğinde olduğu ifade edilmiştir.[137]
  • Şablon:Ülke veri Kızılhaç - Şablon:Ülke veri the Red Crescent Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi, Güney Osetya'daki yaralılar için insani yardım koridoru açılmasını istemiştir. Kızılhaç sözcüsü Anna Nelson, gazetecilere yaptığı açıklamada, ambulansların olay yerine ulaşması ve yaralı sivillerin tahliye edilmesi için insani yardım koridoru açılması gerektiğini belirtmiştir.[101]

Ülkeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tanınan Ülkeler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Amerika Birleşik Devletleri ABD başkanı George W.Bush olayı endişe ile izlediğini ve Rusya'nın bir an önce bombardımanı durdurmasını istediğini bildirmiştir.[138] Ayrıca Avrupalı müttefikleri ile uluslararası bir arabuluculuk girişiminin başlatılması için görüştüklerini belirterek, ABD'nin diyaloğu başlatmak için ayrıca çatışmanın bütün tarafları ile ilişki içinde olduğunu söylemiştir.[139] ABD Dışişleri Bakanı Condoleezza Rice, "Rusya'yı, Gürcistan'a yönelik savaş uçakları ve füzelerle yürütülen saldırıları durdurmaya, Gürcistan'ın toprak bütünlüğüne saygı göstermeye ve Gürcü topraklarından muharip güçlerini geri çekmeye çağırıyoruz." demiştir.[140]
  • Rusya Rusya Devlet Başkanı Dimitri Medvedev ise "Vatandaşlarımızın ölümlerinin cezasız kalmasına izin vermeyeceğiz." diye konuşmuştur.[140] Güney Osetya krizinin tek çözümünün Gürcistan askerlerinin çatışma bölgesinden tamamen ayrılması olduğunu belirtmiştir.[51]Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Moskova'daki konuşmasında Gürcistan'ın etnik temizlik yaptığını söylemiştir.[141]
  • Türkiye Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, "Bölgede bulunan bir ülke olarak bu tabi öncelikle bizi rahatsız eden bir durumdur. Özellikle barışa yönelik öncelikleri olan bir ülke olmamız sebebi ile çevremizde böyle bir durumun olması bir diğer taraftan Gürcistan'ın toprak bütünlüğü konusunda bir sıkıntı yaşamasını da istemeyiz. Temennimiz o ki ateşkes bir an önce temin edilir ve diplomatik yollara başvurulur" demiştir.[142] Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığından; "Ülkemiz, komşusu ve dostça ilişkiler sürdürdüğü Gürcistan’ın sorunlarının barışçıl yollardan çözümlenmesi gerektiği görüşündedir. Bu görüşlerimizi hem ikili düzeyde, hem uluslararası forumlarda dile getirmekteyiz. Bu çerçevede ülkemiz, bölgesel barış ve güvenliği tehdit edebilecek bu çatışma ortamının itidal, sağduyu ve diyalog yoluyla aşılması ve yeni gerginliklere yol açabilecek adımlardan kaçınılması gerektiğine inanmakta ve taraflara çatışma ve askeri eylemleri durdurarak birbirleriyle doğrudan görüşmeleri yönünde çağrıda bulunmaktadır." denilmiştir.[143] Başbakan Erdoğan, ayrıca, Kafkas İttifakı önerisinde bulunmuştur.
  • Almanya Almanya Başbakanı Angela Merkel, Kafkasya'daki şiddete derhal son verilmesini isterken, ABD devlet başkanı George W.Bush, Rusya'dan bombardımanı derhal durdurmasını isteğini tekrarladı ve konuyla ilgili Rusya Devlet Başkanı Dimitri Medvedev ve Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili ile telefon görüşmesi yapmıştır.[136] Almanya Dışişleri Bakanı Frank-Walter Steinmeier, Rusya ve Gürcistan yetkilileri ile yaptığı telefon görüşmelerinde, "Rus ve Gürcü hükûmetlerinin bu krize siyasi çözüm bulmaları için doğrudan görüşmeleri başlatmaları gerektiğini" söylemiştir.[144]
  • Fransa Fransa, Gürcistan'dan tek yanlı bağımsızlığını ilan eden Güney Osetya'da "düşmanlığın hemen sona erdirilmesi" çağrısında bulunarak, krizin çözümlenebilmesi amacıyla temasların artırılacağını bildirmiştir.[134]
  • Çin Çin devlet haber ajansı Xinhua, "Pekin Olimpiyat Oyunları'nın açılmasıyla, dünya bir Olimpiyat dönemine girdi. Bu özel günlerde, Güney Osetya'da silahlı çatışmaların çıkması dünya halklarının görmek istediği bir şey değil." demiştir.[145]
  • Letonya Letonya, Litvanya Litvanya, Estonya Estonya ve Polonya Polonya devlet başkanlarının yaptığı ortak açıklamada, "AB ve NATO inisiyatif almak ve Avrupa'nın doğusunda, emperyalist ve revizyonist politikaların yayılmasına karşı çıkmak zorunda." denilmiştir. Açıklamada, ayrıca Polonya ve Baltık ülkelerinin, "Moskova'nın, Avrupa'daki küçük bir devlete saldırısının, sessizce ya da kurbanlarla failleri bir tutan anlamsız açıklamalarla geçiştirilmemesi için ellerinden gelen her şeyi yapacakları" belirtilmiştir.[103]
  • İngiltere İngiltere'nin daimi temsilci yardımcısı Büyükelçi Karen Pierce, Rusya'nın bu tutumunu, "Rusya'nın bu isteklerle, çatışmaları uzatmanın yolunu aramakta olduğu çok net biçimde ortada. Ne ateşkesi kabul ediyor ne de birliklerini çekmeyi" diye konuşmuştur.[104] İngiltere Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, Gürcistan'daki İngiliz vatandaşlarına, "eğer kalmalarını gerektiren acil bir durum yoksa" en kısa zamanda ülkeyi terk etmelerini istemiştir. Vatandaşların "bazı uçak seferleri sürüyorken ve henüz sınırlar açıkken" ülkeyi terk etmeleri önerilmiştir.[146]
  • İran İran Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Hasan Gaşghavi, "İran, masum insanların ölümüne sebep olan krizden oldukça endişelidir. İran ihtilafa derhal son verilmesini istemektedir" demiştir.[147]

Belli oranda tanınan Ülkeler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Abhazya Abhazya yönetimi Dışişleri Bakanı Sergey Şamba, "Abhaz silahlı kuvvetleri Gürcüleri Yukarı Kodori bölgesinden çıkartmak için operasyon düzenlemiştir" demiştir. Kodori Vadisi bölgesinin bombalaması için savaş uçakları gönderdiklerini belirtmiştir.[148] Ayrıca 15 Ağustos'ta Gürcistan'la yapılacak görüşmelere katılmayacağını açıklamıştır. Abhaz lider Sergey Bağaşbili, Almanya'nın arabuluculuğunda Berlin'de yapılması öngörülen barış görüşmelerine katılmama gerekçesi olarak, 9 Ağustos 2008 - 10 Ağustos 2008 tarihinde yaşanan çatışmaları göstermiştir.[149]

Ayrıntılar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Kafkaslar'da savaş 11 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Milliyet İnternet
  2. ^ Osetya'nın gürcistan denetimine girmesi 28 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber7
  3. ^ Rus uçaklarının buna karşılık vermesi 28 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber7
  4. ^ Ateşkes imzalandı 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'Türkçe.Haberturk
  5. ^ Harding, Luke; Percival, Jenny (9 Eylül 2008). "Russian troops to stay in Abkhazia and South Ossetia". The Guardian. 19 October 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 April 2019. 
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2008. 
  7. ^ Война в Южной Осетии: вооруженные силы конфликтующих сторон (ДОСЬЕ) 14 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça). Top.rbc.ru
  8. ^ a b Вооруженные силы Грузии-Gürcistan Silahlı Kuvvetleri 14 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça). Lenta.ru.
  9. ^ Абхазия отправляет в Южную Осетию тысячу добровольцев 11 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça). Российская Газета(Rus Gazetesi)
  10. ^ a b {url=https://www.worldcat.org/oclc/701244500.
  11. ^ "Russia lost 64 troops in Georgia war, 283 wounded" (İngilizce). Reuters. 21 Şubat 2009. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021. 
  12. ^ The tanks of August. Ruslan Pukhov, David M. Glantz, T︠S︡entr analiza strategiĭ i tekhnologiĭ. Moskova: Centre for Analysis of Strategies and Technologies. 2010. ISBN 978-5-9902320-1-3. OCLC 701244500. .
  13. ^ a b c d e {url=https://www.worldcat.org/oclc/701244500}.
  14. ^ a b c "Human Rights Watch – Appendix" (PDF) (İngilizce). Human Rights Watch. 2008. 7 Mart 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021. 
  15. ^ "Юрий ТАНАЕВ: "Грузинская сторона по моральному духу и боеготовности не готова к активным действиям" (Rusça). Osetia.ru. 11 Nisan 2009. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021. 
  16. ^ "Abkhaz Open 'Second Front'" (İngilizce). Institute for War and Peace Reporting. 14 Ağustos 2008. 14 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021. 
  17. ^ a b "List of Casualties among the Georgian Military Servicemen" (İngilizce). Gürcistan Savunma Bakanlığı. 7 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021. 
  18. ^ a b c d e "BASIC FACTS: CONSEQUENCES OF RUSSIAN AGGRESSION IN GEORGIA" (İngilizce). Gürcistan Dışişleri Bakanlığı. 2 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021. 
  19. ^ a b "Мы полагаем, что мы в полной мере доказали состав преступления" (Rusça). Interfax. 3 Temmuz 2009. 16 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021. 
  20. ^ "Deceased victims list" (İngilizce). Ossetia-war.com. 11 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021. 
  21. ^ "Список погибших граждан Южной Осетии на 04.09.08" (Rusça). osetinfo.ru. 4 Eylül 2008. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021. 
  22. ^ "A Summary of Russian Attack" (İngilizce). Gürcistan Dışişleri Bakanlığı. 2 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021. 
  23. ^ "UNHCR secures safe passage for Georgians fearing further fighting". UNHCR. 15 Ağustos 2008. 15 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 April 2019. 
  24. ^ Fawkes, Helen (20 Ağustos 2008). "Despair among Georgia's displaced". BBC News. 20 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2008. 
  25. ^ a b c d Za miesiąc Rosja zaatakuje Gruzję? 28 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Lehçe). Dziennik.pl
  26. ^ a b c Rus birlikleri Gürcistan'da 12 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). CNN Türk
  27. ^ a b Güney Osetya neresi? Orada neler oluyor? 5 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Ntvmsnbc.com
  28. ^ a b Güney Osetya ve Abhazya’da silah çözümü zorlaştırır 6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Amerika
  29. ^ a b strasam.org. "2008 Gürcistan Krizi olmasaydı, Ukrayna Krizi olur muydu? | Stratejik Araştırma ve Analiz Merkezi | strasam.org". strasam.org. 23 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2022. 
  30. ^ Bryza’nın ‘Karabağ için referandum’ açıklaması bölgeyi hareketlendirdi 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Avrupa
  31. ^ a b c d e Rusya, kritik 'bağımsızlık' imzasını attı; Gürcistan 'bu bir ilhaktır' dedi 28 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..'Türkçe.Zaman Gazetesi.
  32. ^ 'NATO Gürcistan'ı silahlandırıyor' 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Sol gazetesi
  33. ^ The Destiny of Croatian Serbs Awaited Ossetians 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce). Strategic Culture Foundation
  34. ^ Kafkasya’daki Balkanlar:Gürcistan’daki Çatışmalara Balkan Odaklı Bir Yaklaşım[ölü/kırık bağlantı] (Türkçe). asam.org.tr
  35. ^ Gürcistan'dan Osetya'ya büyük operasyon 13 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Gazetesi
  36. ^ Gürcistan seferberlik ilan etti 12 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Gazetesi
  37. ^ Rus uçakları Türkiye'nin modernize ettiği Gürcü askeri üssü bombaladı 12 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). İşte Osetya'ya giren Rus tankları 13 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Gazetesi
  38. ^ NTV-MSNBC (9 Ağustos 2008). "Rus ordusu da Gürcistan'ı bombalıyor". NTVMSNBC.com. 11 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2008. 
  39. ^ a b c Rus-Gürcü savaşı 10 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Deutsche Welle
  40. ^ Savaş başladı, 2 Rus uçağı düşürüldü 11 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Mynet Haber
  41. ^ Gürcistan: Daimi barışa kadar savaş! 17 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Porttakal.com
  42. ^ a b c d e f g Rus ordusu Osetya'ya girdi 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). İnternet Haber
  43. ^ Yüzlerce sivil hayatını kaybetti 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Sabah Gazetesi
  44. ^ Zaman Gazetesi: Rus savaş uçakları bombalarını apartmanın üzerine bıraktı 10 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Gazetesi
  45. ^ In pictures: Georgian town attacked 10 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce). BBC News
  46. ^ Haberturk:Gürcistan askerlerinin geri çekilmesi 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). HaberTürk
  47. ^ Kafkaslar'da savaş korkusu (Türkçe). BBC Türkçe Servisi
  48. ^ Oset başkentinde çatışmalar yoğunlaştı 16 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Ajans Kafkas
  49. ^ Savaşta ikinci gün 26 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Hürriyet
  50. ^ Gürcü bakandan şok iddia: Rus jetleri BTC'yi bombaladı 12 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Gazetesi
  51. ^ a b c d e Stratejik üstünlük Ruslara geçti 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Dünya Bülteni
  52. ^ Ölü sayısı 2 bini aştı 10 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). CNN Türk
  53. ^ Gürcistandan ateşkes çağrısı 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). HaberTürk
  54. ^ Russian jets attack Georgian town 12 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce). BBC News
  55. ^ Gürcistan Güney Osetya'dan çekilecek 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). HaberTürk
  56. ^ Gürcü birlikler Güney Osetya'dan çekiliyor! 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber Aktüel
  57. ^ İzvestiya: Savaştan ABD ve Türkiye de sorumlu 16 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Ajans Kafkas
  58. ^ Esir alınan Rus pilotların görüntüleri yayınlandı 10 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). CNN Türk
  59. ^ Haberturk:Gürcüler hala Güney Osetya'da 11 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Habertürk
  60. ^ Gürcistanın çekilmesi 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..(Türkçe).İnternethaber
  61. ^ Rus gemileri Karadenizde 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Habertürk
  62. ^ a b Gürcüler savaşmaya gidiyor 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Vatan Gazetesi
  63. ^ Ukrayna, Rus savaş gemilerini uyardı 13 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe). Zaman Gazetesi
  64. ^ Gürcistan, G. Osetya'dan çekildi 28 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Haber7.com
  65. ^ 20 Gürcü askeri öldü 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Haber Türk
  66. ^ Gürcistan ve Rusya müzakerelere hazır(Türkçe).CNN Türk
  67. ^ a b Rus savaş gemileri sınırda 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Haber Türk
  68. ^ Gürcistan'dan Açıklama 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Haber Türk
  69. ^ a b Gürcistan’dan geri adım, Rusya’nın şartı var 11 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Ntvmsnbc.com
  70. ^ THY, İstanbul-Tiflis seferlerini iptal etti 11 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Ntvmsnbc.com
  71. ^ Gazeteciler ateş altında kaldı 11 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Ntvmsnbc.com
  72. ^ Gürcistan’da çatışmaların 3 günlük hikâyesi 11 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Ntvmsnbc.com
  73. ^ "Türk gazetecilerin vurulduğu an". 26 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008. 
  74. ^ Gürcistan'daki Türkiyeli Haberciler Yakınlarına Kavuştu[ölü/kırık bağlantı]
  75. ^ "NTVMSNBC.com Olay anı videosu". 16 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2008. 
  76. ^ a b c d e Cheney: Rusya'nın saldırganlığı cevapsız bırakılmamalı 11 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Zaman Gazetesi
  77. ^ Esir Gürcü askerlerin görüntüleri 28 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber7.com
  78. ^ Pes etti 11 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Yeni Şafak
  79. ^ a b Rusya hem vuruyor, hem de suçluyor 12 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Gazetesi
  80. ^ Rus askerleri Gori'yi ele geçirdi 13 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Gazetesi
  81. ^ Rus askerleri Gürcistan'a girdi 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber Türk
  82. ^ Ruslar Poti Kentine girdi 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber Türk
  83. ^ Tiflis’te 'Ruslar geliyor' paniği 27 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Ajans Kafkas
  84. ^ Operasyon durdu 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe).Haberturk.
  85. ^ Gürcistan'dan 300 Spartalı mesajı 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Haberturk.
  86. ^ Kodor'da Abhaz bayrağı dikildi 27 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Ajans Kafkas
  87. ^ Rus uçakları 2 Gürcü köyünü bombaladı 25 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber Aktüel
  88. ^ Rusya operasyonları durdurma kararı aldı 16 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). CNN Türk
  89. ^ Saakasvili'den Rusya'a rest! 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber Aktüel
  90. ^ a b Ateşkes için mutabakat sağlandı 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Ajans Kafkas
  91. ^ Rus zırhlısı Tiflis'e ilerliyor 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber Türk
  92. ^ Rus askeri araçları Tiflis'te anayolu kapattı 25 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber Aktüel
  93. ^ Tiflis: Kodor’dan çekiliyoruz 27 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Ajans Kafkas
  94. ^ Oset milisler, Gori'de yağmaya başladı[ölü/kırık bağlantı] (Türkçe). Zaman Gazetesi
  95. ^ Rusya bombaladığı şehri onaracak 8 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber Türk
  96. ^ Rus tankları Poti limanını ablukaya aldı 24 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Gazetesi
  97. ^ Bagapş ve Kokoyti'den söz birliği: Tek yol bağımsızlık 27 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Ajans Kafkas
  98. ^ Ateşkes imzalandı 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Haberturk
  99. ^ "Der Spiegel URL Erişim tarihi: 10 Ağustos 2008". 6 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2008. 
  100. ^ Türkiye'den Gürcistan'a yardım! 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. İnternet Haber
  101. ^ a b 2 uçağı düşürülen Rusya'nın tankları Osetya'da 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Dünya Gazetesi
  102. ^ Kızılay sınırda beklemede (Türkçe). Ntvmsnbc.com
  103. ^ a b İşte savaşın gerçek yüzü 10 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Gazetesi
  104. ^ a b Rusya, ateşkes önerisini reddetti 11 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Gazetesi
  105. ^ Gürcistan ve Rusya dışişleri bakanlarıyla görüşme 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe). Haber Türk
  106. ^ Gürcü liderin korku dolu anları 13 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Mynet Haber
  107. ^ Gürcistan, Türkiye'den askeri yardım istiyor! 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Haber Aktüel
  108. ^ Rusya ayrılıkçı bölgelerde kalabilecek 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Haber Türk
  109. ^ Ruslar BTC'yi bombaladı! 25 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber X
  110. ^ ABD Başkanı Bush Açıklaması 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Ulusal Kanal
  111. ^ Saakaşviliye liderlerden destek 13 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Zaman Gazetesi
  112. ^ a b c Dünya Gürcü'ye bonkör, Oset'e kör 27 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Türkçe).Ajans Kafkas
  113. ^ Sarko Devrede 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..'Türkçe.Haberturk.
  114. ^ McCain: Abhazya’ya karşılık Kuzey Kafkasya 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..'Türkçe, Ajans Kafkas.
  115. ^ Beyaz Rusya’da “tanıma”ya destek sesleri 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..'Türkçe, Ajans Kafkas.
  116. ^ “Rusya önce Çeçenya’yı tanısın” 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..'Türkçe, Ajans Kafkas.
  117. ^ a b c Rusya'nın kararına tepkiler 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..'Türkçe, Haberrus.
  118. ^ Abhazya'nın Bağımsızlığı 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..'Türkçe, Haber Türk.
  119. ^ NO:158 - 26 Ağustos 2008, Gürcistan'ın Bağımsızlığı Hk. 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..'Türkçe, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı.
  120. ^ Rusya'dan NATO'ya karşı atak 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..'Türkçe, Dünya Bülteni.
  121. ^ a b c d Batı, Rusya'ya yaptırım uygulayabilir mi? 29 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..'Türkçe, Zaman Gazetesi.
  122. ^ 'Karadeniz'deki NATO gemileri tehdit değil, 20 dakikada yok ederiz' 1 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..'Türkçe, Zaman Gazetesi.
  123. ^ "Belarus MPs support Russia recognition of breakaway regions". 25 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2008. 
  124. ^ Chavez: "Rusya, Güney Osetya ve Abhazya'nın Bağımsızlığını Tanımada Haklı" 23 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe), Sondakika.com
  125. ^ "Nicaragua joins Russia in recognizing South Ossetia, Abkhazia". 16 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2008. 
  126. ^ (İspanyolca) Nicaragua reconoce independencia de Abjasia y Osetia del Sur 7 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  127. ^ G. Osetya Rusya'ya katılmak istiyor 11 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe), Haber7.com
  128. ^ "Russian tanks enter South Ossetia". BBC. 8 Ağustos 2008. 28 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2008. 
  129. ^ "Large-Scale Fighting Erupts In South Ossetia". Radio Free Europe/Radio Liberty. 8 Ağustos 2008. 13 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2008. 
  130. ^ "BBC NEWS - Europe - Georgia 'pulls out of S Ossetia'". BBC Online. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020. 
  131. ^ a b c d e (Lehçe) Kościński, Piotr (9 Ağustos 2008). "W ewentualnej wojnie z Rosją Gruzini nie są na straconej pozycji". Rzeczpospolita. 17 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2008. 
  132. ^ a b c Krasnogir, Sergey (8 Ağustos 2008). "Расстановка сил". Lenta.Ru. 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2008. 
  133. ^ a b c d e f Güney Osetya'da sular durulmuyor! 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Diplomatik Gözlem
  134. ^ a b Kafkaslar Savaşa Doğru 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber Dokuz
  135. ^ Dış Tepkiler 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber Dokuz
  136. ^ a b Gürcistan savaş hali ilan etti 8 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Gazetesi
  137. ^ Savaşta ikinci gün 12 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Vatan Gazetesi
  138. ^ Açıklamalar 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). HaberTürk
  139. ^ Durumdan çok endişeliyim. 23 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Haber Türk
  140. ^ a b Rusya ve Gürcistan Osetya için silaha sarıldı 9 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Gazetesi
  141. ^ Sergey Labrov Açıklaması 28 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce). BBC News
  142. ^ Türkiye'nin gözü çatışmalarda[ölü/kırık bağlantı] (Türkçe). CNN Türk
  143. ^ Gürcistan Güney Osetya'ya, Rusya da Gürcülere saldırdı" 13 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Radikal Gazetesi
  144. ^ Osetya krizinde Almanya devrede 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Zaman Gazetesi
  145. ^ Osetya'yadaki savaşa Çin tepkisi 22 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Dünya Bülteni
  146. ^ Rusya Gürcistan'ın batısına saldıracak 16 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Yeni Şafak
  147. ^ Rusya'nın güç gösterisi 11 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe). Yeni Şafak
  148. ^ Abhazya: "Operasyon düzenledik"[ölü/kırık bağlantı] (Türkçe). CNN Türk
  149. ^ Güney Osetya çocukları Rusya'ya gönderiyor 12 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Türkçe) Deutsche Welle
  150. ^ "Tom Clancy's Ghost Recon resmî İngiltere sayfası, İngilizce". 14 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2008. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikihaber'de bu konuyla ilgili haber var:
Wikimedia Commons'ta Rusya-Gürcistan Savaşı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Abhazya

Gürcistan

Rusya

Güney Osetya

Uluslararası

Bölge Haritası

Galeri

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Rusya-Gürcistan_Savaşı&oldid=33590675" sayfasından alınmıştır