Agnostik teizm
| Makale serilerinden |
| Dinsizlik |
|---|
Agnostik teizm, tanrı veya tanrısal varlıklara inanan ama tanrının olup olmadığına dair bilgiye ulaşmanın mümkün olmadığını, tanrının varlığının bilinemez olduğunu savunan bir felsefi görüştür. Agnostik teizm, agnostisizm ve teizmi belli özellikleriyle birleştirdiği için bu ismi almıştır. Akıl ve mantığın tanrısal bilgiye ulaşmakta yetersiz kaldığını savunarak deizmden ayrılır.
Bu düşünce "bilmek" ve "inanmak" kavramlarının arasındaki farka vurgu yapar. "Bir insanın tanrının varlığını bilemeyiz demesi ama var olduğuna inanması" manasına gelmektedir. Agnostisizm esasen tanrının varlığına dair bilinmezcilik üzerine kurulu olup bir şeye inanmayı veya inanmamayı katı olarak reddetmediği için agnostisizm bazı teistik inanışlarla uyumlu olabilir.
Agnostik teizm, monoteist veya politeist değildir. Tek tanrının veya çok tanrının var olduğu yorumundan kaçınır. En azından bir yaratıcı olduğunu inanılır ama bunun tekil mi yoksa çoğul mu olduğu konusunda genellikle agnostik bakış açısı bulunmaktadır.
İsimlendirme (Agnostik teizm ve agnostik deizm)
[değiştir | kaynağı değiştir]Teist sözcüğü agnostik teizm içerisinde kapsayıcı bir tanım olarak "yaratıcıya inanan" olarak ele alınır. Agnostik teizm farklı biçimde "agnostik deizm" olarak da isimlendirilebilmektedir. Deizm esasen Aydınlanma Çağı veya Akıl Çağı olarak da tarif edilen ve insan aklının yüceltildiği bir dönemin filozoflarının etkisinde ortaya çıkan felsefi düşüncedir. Deizm, akıl ve gözlem tanrının varlığını anlamak da yeterlidir derken, agnostisizm insan aklını yüceltmeye gitmeden tanrının varlığının veya yokluğunun bilinemez olduğunu savunan öğretidir. Agnostisizmin ve deizmin felsefi öğretileri, insan aklının tanrının varlığını kavrayıp kavrayamaması konusunda çelişir. Teizm ise daha kapsayıcı bir tanım olarak felsefi derinliklere girmeden sadece tanrıya inanan olarak bir tanımla agnostik teizm isimlendirmesine gidilir.
Agnostik teizm ile Deizm Arasındaki Farklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Agnostik teistlerin çoğu dinleri kabul etmemelerine rağmen yaratıcının var olduğu inancında oldukları için bu düşünce deizm ile karıştırılabilmektedir. Agnostik teizm ile deizm kıyaslandığında agnostik teizm net yorumlarda bulunmaya karşı daha çekingen bir pozisyondadır.
Akıl ve Mantık Yoluyla Tanrıyı Bulma
[değiştir | kaynağı değiştir]Deizm esasen akıl, mantık veya doğa ile birlikte evrene dair gözlemlerle tanrının varlığına dair delilleri fark ederek tanrının varlığına ulaşabileceğimizi söyler. Deizme göre insanın aklı ve mantığı doğru gözlemlerle doğru mantık yürütüldüğünde buna yeterlidir.
Agnostik teizm ise akıl, mantık veya gözlemlerin tanrıyı bulma konusunda hiçbir işe yaramayacağını ve insanın aklının mantığının tanrıyı kavrama konusunda yetersiz olduğu görüşündedir. Agnostik teizme göre tanrı vardır ancak bunu hiçbir akıl yürütme veya gözlem yoluyla bilemeyeceğimiz fikrindedir.
Tanrının Dünya'ya Müdahale Edip Etmediği Konusu
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk deist düşünürler tanrının Dünya'nın işleyişine müdahale etmediği görüşüne sahiptirler ve günümüz deizm felsefesinde de Tanrı'nın Dünya'nın işleyişine müdahale etmediği veya canlılara karışmadığı fikri baskındır.
Agnostik teizm ise tanrının Dünya'nın işleyişine müdahale edip etmediğine dair yorumda bulunmaz ve bunun bilinemeyeceği görüşündedir. Müdahale etme ihtimali ile müdahale etmeme ihtimalini eşit görür. Agnostik teist düşünce tanrının Dünya'ya müdahale ettiği fikrine karşı deist felsefenin aksine yorumda bulunmadığı için de bu düşünceye agnostik deizm değil agnostik teizm isimlendirmesi yapılmıştır.