Ahmed el-Mansur
| Ahmed el-Mansur | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Fas Sultanı | |||||
| Hüküm süresi | 1578-1603(25 yıl) | ||||
| Önce gelen | Abdul Melik | ||||
| Sonra gelen | Zidan el Nasır (Marakeş) Ebu Faris Abdullah (Fes) | ||||
| Doğum | 1549 Fes | ||||
| Ölüm | 1603 Fes yakınları | ||||
| |||||
| Hanedan | Saadiler | ||||
| Babası | Muhammed es-Şeyh | ||||
| Annesi | Lala Mesuda | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
Ahmed el-Mansur(Arapça:أبو العباس أحمد المنصور), Ahmed Ebu Abbas El Mansur veya El Mansur Eddabi(Türkçe:Altın); 1549 Fes[1] - 25 Ağustos 1603, Fes yakınları[2][3]) 1578 ile 1603 yılları arasında Fas'ı yöneten altıncı ve en ünlü Saadi yöneticisidir. Ahmed el-Mansur, Avrupa ve Afrika'da güçlü ordusu ve stratejik önemi nedeniyle Geç Rönesans dönemi'nin ve 16. yüzyılın en önemli figürlerinden biri sayılmaktaydı. "Derin İslami bilgisi olan, kitapları seven, hattatçılıkla ve matematikle uğraşan ve mistik yazılar ile dini&bilimsel tartışmalarla ilgilenen" biri olarak biliniyordu.[4]
Sultan olmadan önceki hayatı (1549-1578)
[değiştir | kaynağı değiştir]Ahmed el-Mansur, ilk Saadi sultanı olan Muhammed es-Şeyh'ın beşinci oğluydu, Annesi Lala Mesuda isminde oldukça tanınmış biriydi. Babasının öldürülmesinden sonra kardeşler güç mücadelesine giriştiler ve 5 kardeşden ikisi, Ahmed el Mansur ile Abdullah el Galib ülkeden ayrılmak zorunda kaldılar. 1576 yılına kadar Fas dışında kaldılar. İki kardeş Cezayir Beylerbeyliği'ne sığındı ve 17 yıl boyunca Osmanlı İmparatorluğu ile Cezayir arasında gidip gelip Osmanlı kültürünü yakından tanıma fırsatı buldular ve Osmanlı İmparatorluğu içinde eğitim gördüler.[5] Daha genel olarak, "Ahmed el Mansur, İslam dini(Fıkıh) ve Bilim, Teoloji,Hukuk,Şiir,Dilbilgisi,Geometri, Aritmetik, Algebra ve Astronomi alanında kapsamlı bir eğitim gördü."[6]
18. yüzyılın başında Arap tarihçi El-Gufrani Fas Tarihinden bahsederken Ahmed el-Mansur'un "astronomi ve astroloji bilimine çok meraklı olduğunu, Ay ve Güneş'in hareketlerini izlemeye yarayan aletleri çok sevdiğini" yazmıştır.[7][8] Ahmed el-Mansur sadece bilime değil,bilim adamlarına da değer veriyordu. 1601 yılında John Rolliff adlı bir bilim adamı ile eczacı Richard Edwards, Kraliçe I.Elizabeth tarafından Ahmed el-Mansur'un sarayında Krala hizmet etmeleri için gönderilmiştir.[8][9]
Vadisseyl Muharebesi (1578)
[değiştir | kaynağı değiştir]1578 yılında Ahmed el-Mansur'un kardeşi Abdulmelik, Portekiz ordusuna karşı yapılan Vadisseyl Muharebesi'nde öldü ve Ahmed el-Mansur kardeşinin halefi olarak seçilerek tahta geçti. Savaşta esir alınan Portekizli esirleri fidye karşılığı satarak iyi gelirler elde etti.
Yönetim (1578-1603)
[değiştir | kaynağı değiştir]Ahmed el-Mansur hükümdarlığına 1578 yılında Vadisseyl Muharebesi'nde esir edilen Portekiz'li esirlerin fidyelerinden elde edilen ganimetle oldukça zengin ve güçlü bir şekilde başladı. Elde edilen büyük miktarda altınla Marakeş şehrinde Saadi hanedanlığının ve Fas Sultanlığı'nın gücünü işaret eden "El Badi Sarayı" (Türkçe:Olağanüstü Saray) isminde büyük bir saray inşa ettirdi.
Ahmed el-Mansur halifelik iddiasında bulunuyordu ve bu iddiasını desteklemek için ordusunu güçlendirdi ve saraylar inşa etmeye başladı. Sonunda bu askeri harcalamalar, casusluk faaliyetleri, inşa edilen yapılar ve müsrif saray hayatı yüzünden Ahmed El Mansur'un hazinesi azalmaya başladı.[10]
Avrupa ile ilişkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Fas'ın Hristiyan Avrupa devletleriyle ilişkileri dengesiz biçimde sürekli değişiyordu ve kuzey komşuları olan Portekiz ve İspanyol İmparatorlukları Fas'ı kafir olarak tanımlamaktaydı. Fakat Ahmed el-Mansur, ülkesinin güçlenmesi için Hristiyanlarla ilişkiyi kesmemek gerektiğini biliyordu. Bunu yapmak için Fas'ın Avrupadaki zengin devletlerin gücüne ulaşması gerektiğini düşündü ve bu sorunu çözmek için Trans-Sahra Ticareti'ni ve kontrol ettiği bölgelerdeki altın ticaretini canlandırmak zorundaydı.
Kraliçe I.Elizabeth, Fas Sultanı Ahmed el-Mansur'dan defalarca diplomatik ve askeri alanlarda yardım talep etmiştir.[11][12]
Ahmed el-Mansur, İngiltere'yle iyi ilişkiler geliştirdi ve 1600 yılında Abdul el-Vahid bin Mesud isminde elçisini İspanyollara karşı ittifak yapmak için I.Elizabeth'e yolladı.[13] 1 Mayıs 1601 yılında gönderdiği mektupta Endülüs'ü yeniden fethedederek bölgeye yeniden İslam dinini yerleştirme emellerinin olduğundan bahsetti.[13] Aynı mektupta Yeni Dünya'yı kolonileştirme düşüncesinin olduğunu yazdı ve İslam'ın Amerika kıtasında da hakim olacağını, Mehdi'nin geldiğinde okyanusun iki tarafından mehdilik iddiasını ilan edeceğini yazdı.
"...Ve bu sebepten dolayı buraların kendi askerlerlerimizin yerleştirilmesi gerekecektir, isterseniz sizin ve bizim askerlerimizden oluşan bir güç yerleştirelim ya da biz buralara, sizin askerleriniz olmaksızın, sadece kendi askerlerimizi yerleştirelim. Bunu bu bölgenin çok sıcak iklimi olması ve sizin ırkın insanlarının bu sıcaklara dayanamayacağını, buna karşın bizim askerlerimizin sıcağa karşı dayanıklı olmalarını göz önünde bulundurarak söylüyorum."[14][15][16]
Ahmed el-Mansur'un sarayında Fransız kökenli doktorlar vardı. Arnoult de Lisle(1588-1598) ve Étienne Hubert d'Orléans(1598-1600) bunlara örnek verilebilir. Bu doktorlar görevleri bittikten sonra Fransa'ya geri döndüler ve Collège de France'de Arapça profesörleri olarak görev aldılar. Ayrıca Fas'la olan diplomatik ilişkilere devam ettiler.[17]
Songay Seferi (1591)
[değiştir | kaynağı değiştir]
Songay İmparatorluğu merkezi Mali olan Batı Afrika'da kurulmuş bir devletti ve 15. ve geç 16. yüzyılda hüküm süren kurulmuş en büyük Afrika devletlerinden biriydi. 16 Ekim 1590 tarihinde Ahmed el-Mansur Songay devletindeki iç çatışmalardan yararlanarak Sahra çölüne Müslüman olmuş İspanyol bir komutan olan Cudar Paşa komutasında 4.000 kişilik askeri kuvvet yolladı.[18] Songay devleti'nin 40.000 kişilik gücü vardı ve sayıca üstündüler ancak Fas ordusundaki barutlu silah teknolojisine sahip değildiler. Tondibi Muharebesi gerçekleşti ve Songay ordusu çabucak yenildi. Fas ordusu ilerleyerek Timbuktu, Cenne ve Songay'ın başkenti olan Gao'yu yağmaladılar. Bu zafere rağmen bölgeyi kontrol etmek lojistik açıdan çok zordu ve Saadiler(Fas) bu toprakları ellerinde tutamadılar. 1620 yılında tüm şehirlerin kontrolü kaybedeceklerdi.[18]
Miras
[değiştir | kaynağı değiştir]Ahmed el-Mansur 1603 yılında vebadan öldü ve yerine oğulları geçti. Marakeş bölgesinde güçlü olan oğlu Zidan el-Nasır ve Fes bölgesinde güçlü olan oğlu Ebu Faris Abdullah, ülkenin taht kavgasıyla 2'ye bölünmesine yol açtı.
Ahmed el-Mansur döneminde Fas bağımsızlığını koruyarak Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı bir devlet olmaktan kurtuldu.[kaynak belirtilmeli] Ahmed el-Mansur, Avrupa ve Osmanlı arasında dengeli bir politika izledi. Bütün inşaat, askeri ve diplomatik çabalar kazandığından fazla harcamasına neden oldu ve güneydeki Songay İmparatorluğu'na saldırarak zenginlik kazanmaya çalıştı. Ancak ele geçirilen toprakları kontrol etmek çok zordu ve Fas Sultanlığı topraklarını gittikçe kaybetmeye başladı. Ayrıca Faslıların Müslüman Songay'lılarla mücadelesi özellikle İslam dünyasında saygınlıklarını kaybetmelerine neden oldu.[10]
Popüler Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]- Civilization V: Cesur Yeni Dünya oyununda Fas Medeniyetinin lideri Ahmed el-Mansur'dur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Rake, Alan (1994). 100 great Africans. Metuchen, N.J.: Scarecrow Press. p. 48. ISBN 0-8108-2929-0.
- ^ Barroll, J. Leeds. Shakespeare studies. Columbia, S.C. [etc.] University of South Carolina Press [etc.] p. 121. ISBN 0-8386-3999-2.
- ^ García-Arenal, Mercedes. Ahmad al-Mansur (Makers of the Muslim World). Oneworld Publications. p. 137. ISBN 978-1-85168-610-0.
- ^ García-Arenal, Mercedes. Ahmad al-Mansur (Makers of the Muslim World). Oneworld Publications. p. 23. ISBN 978-1-85168-610-0.
- ^ Bagley, Frank Ronald Charles; Kissling, Hans Joachim. The last great Muslim empires: history of the Muslim world. sayfa: 103
- ^ García-Arenal, Mercedes. Ahmad al-Mansur (Makers of the Muslim World). Oneworld Publications. p. 35. ISBN 978-1-85168-610-0
- ^ Purchas His Pilgrimes, 6:5-7.
- ^ a b Keşifler Çağında Türkler, Mağripliler ve İngilizler, Nabil Matar, s.101
- ^ Acts of "The Privy Council, 1600-1601, s.31.
- ^ a b Smith, Richard L. (2006), Ahmad al-Mansur: Islamic Visionary, New York: Pearson Longman, ISBN 0-321-25044-3
- ^ Keşifler Çağında Türkler, Mağripliler ve İngilizler, Nabil Matar, s.31
- ^ Dahiru Yahya,Morocco in the Sixteenth Century,Bölüm 8, s.187
- ^ a b MacLean, Gerald; Nabil Matar (2011). Britain and the Islamic World: 1558-1713.
- ^ Keşifler Çağında Türkler, Mağripliler ve İngilizler, Nabil Matar, s.32
- ^ De Castries, Les Sources inedites de l'histoire du Maroc... d'Angleterre, 2:208.
- ^ Bovill, The Battle of Alcazar, Bölüm 17.
- ^ Toomer G. J. Eastern wisedome and learning: the study of Arabic in seventeenth-century England. sayfa 28.
- ^ a b Kaba, Lansiné (1981), "Archers, musketeers, and mosquitoes: The Moroccan invasion of the Sudan and the Songhay resistance (1591–1612)", Journal of African History, 22: 457–475,
