Asetik asit

Asetik asit
Adlandırmalar
	IUPAC adı Asetik asit
	Sistematik IUPAC adı Etanoik asit
	Diğer adlar Sirke (seyrek olduğunda); Hidrojen asetat; Metankarboksilik asit
Tanımlayıcılar
CAS numarası	64-19-7;
3D model (JSmol)	Etkileşimli görüntü;
3DMet	B00009;
Kısaltmalar	AcOH
Beilstein Referansı	506007
ChEBI	CHEBI:15366;
ChemSpider	171;
DrugBank	DB03166;
ECHA InfoCard	100.000.528
EC Numarası	200-580-7;
E numaraları	E260 (koruyucular)
Gmelin Referansı	1380
KEGG	D00010;
MeSH	Acetic+acid
PubChem CID	176;
RTECS numarası	AF1225000;
UN numarası	2789
CompTox Bilgi Panosu (EPA)	DTXSID5024394 ;
	SMILES CC(O)=O;
Özellikler
Kimyasal formül	C2H4O2
Molekül kütlesi	60,05 g mol−1
Görünüm	Renksiz sıvı
Koku	Keskin, sirke gibi
Yoğunluk	1.049 g cm−3
Erime noktası	16-17 °C; 61-62 °F; 289-290 K
Kaynama noktası	118-119 °C; 244-246 °F; 391-392 K
Çözünürlük (su içinde)	Karışabilir.
log P	-0.322
Asitlik (pKa)	4.76
Baziklik (pKb)	9.24 (Asetat iyonunun bazikliği)
Tehlikeler
NFPA 704; (yangın karosu)	3 2 0
Parlama noktası	40 °C (104 °F; 313 K)
Kendiliğinden tutuşma; sıcaklığı	427 °C (801 °F; 700 K)
Patlama sınırları	4–16%
	Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC):
LD50 (medyan doz)	3.31 g kg−1, oral (sıçan)
	NIOSH ABD maruz kalma limitleri:
PEL (izin verilen)	TWA 10 ppm (25 mg/m³)
AB sınıflandırması	Hazchem C
	Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
	Bilgi kutusu kaynakları

Asetik asit veya etanoik asit CH₃COOH formüllü bir organik asittir, sirkeye ekşi tadını ve keskin kokusunu vermesiyle bilinir. Bu yüzden halk arasında sirke ruhu veya sirke asidi şeklinde de adlandırılır. Karboksilik asitlerin en küçüklerindendir (en küçük olan formik asittir). Doğada karbonhidratların yükseltgenmesiyle oluşur. Sanayide asetik asit hem biyolojik yolla hem de sentetik yolla imal edilir. Tuz ve esterine asetat denir. Suda tamamen çözünür.

Kullanımı

Sirke

Sirke genelde %4-5 oranında asetik asit içerir ama turşu kurmak için kullanılan sirkelerde bu oran %18'e varır. Sirkenin oluşturduğu asitli ortam gıdaların bozulmasına neden olacak çoğu mikroorganizmanın büyümesini engeller. Bu yüzden sebzelerin ömrünü uzatmak için turşu yapımında sirke tercih edilir.

Sanayi

Sanayide asetik asidin geniş bir kullanım alanı vardır, çoğu kimyasalın üretiminde hammadde olarak kullanılır. En önemli kullanımı vinil asetat üretimidir ve bundan elde edilen polivinil asetat tahta tutkalı olarak kullanılır. Bunu asetik anhidrit ve asetik ester üretimi izler. Sirke üretiminde kullanımı nispeten önemsizdir. Asetik asidin bir diğer önemli yanı çözücü olarak kullanılmasıdır. PET plastiklerin üretiminde kullanılan tereftalik asit üretiminde asetik asit çözücü olarak kullanılır, bu kullanım asetik asidin tüm kullanımının %5-10'unu oluşturur. Asetik asit gıda sanayisinden tampon özelliğinden dolayı E260 adıyla bir katkı maddesi olarak kullanılır.

Asetik asit türevlerinin de çeşitli kullanım alanları vardır. Örneğin, Sodyum asetat dokuma sanayinde ve gıda katkı maddesi olarak (E262) kullanılır. Selüloz asetat fotoğraf filmi üretiminde kullanılır.

Asetik asidin zayıf bir asit olması onun özellikle ev içinde temizleme amacıyla kullanılmasının nedenidir. Seyreltik asetik asit (sirke) çaydanlıkların kireçten arındırılmasında, cam ve diğer parlak yüzeylerdeki madenî birikmelerin temizlenmesinde kullanılabilir.

Etkileri

Yoğun asetik asit cildi yakar, göze kalıcı zarar verir ve ciltte kabarcıklar oluşmasına neden olur. Etkileri birkaç saat sonra hissedilir. Bu etkilerden korunmak için nitril koruma eldivenleri giyilir. Asetik asit 39 °C üzerinde tutuşabilir, havayla patlayıcı karışımlar oluşturabilir.

%25'ten daha yoğun asetik asit laboratuvarlarda çekerocak altında kullanılmalıdır. Seyreltik asetik asit zararsızdır ama, daha kuvvetli çözeltileri insan ve hayvanlar için zararlıdır. Sindirim sistemine ciddi hasar verebilir ve kan asitliğini ölümcül oranda değiştirebilir.

Asetik asit ilk yardım^[6]

Asetik asit yanlışlıkla yutulduğunda kusmaya izin verilmemeli, kişi bayılmış ise hiçbir şey verilmemeli, ayık ise yumurta ve süt karışımı bir içecek verilmeli, ağız bol su ile yıkanmalı ve içmesi için bol su verilmelidir.

Asetik asit cilde temas ettiğinde bol su ile yıkanmalı, asit bulaşan elbise çıkarılmalı, asidin temas ettiği yere karbonat veya sodyum karbonat (hamur kabartma tozu) uygulanmalıdır (ki, bu yöntem asidin etkisini azaltacaktır).

Asetik asit eğer göze temas ettiyse ılık suyla 15 dakika boyunca göz yıkanmalıdır.

Kaynakça

^ IUPAC, Commission on Nomenclature of Organic Chemistry (1993). "Table 28(a) Carboxylic acids and related groups. Unsubstituted parent structures". A Guide to IUPAC Nomenclature of Organic Compounds (Recommendations 1993). Blackwell Scientific publications. ISBN 0-632-03488-2. 25 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2016.
^ "Acetic Acid – PubChem Public Chemical Database". The PubChem Project. ABD: National Center for Biotechnology Information. 14 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2016.
^ Scientific literature reviews on generally recognised as safe (GRAS) food ingredients. National Technical Information Service. 1974. s. 1.
^ "Chemistry", volume 5, Encyclopedia Britannica, 1961, page 374
^ Ripin, D. H.; Evans, D. A. (4 Kasım 2005). "pKa Table" (PDF). 22 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2015.
^ "Kimyaevi: İlk Yardım". www.kimyaevi.org. 27 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023.

[1] IUPAC, Commission on Nomenclature of Organic Chemistry (1993). "Table 28(a) Carboxylic acids and related groups. Unsubstituted parent structures". A Guide to IUPAC Nomenclature of Organic Compounds (Recommendations 1993). Blackwell Scientific publications. ISBN 0-632-03488-2. 25 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2016.

[2] "Acetic Acid – PubChem Public Chemical Database". The PubChem Project. ABD: National Center for Biotechnology Information. 14 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2016.

[3] Scientific literature reviews on generally recognised as safe (GRAS) food ingredients. National Technical Information Service. 1974. s. 1.

[4] "Chemistry", volume 5, Encyclopedia Britannica, 1961, page 374

[5] Ripin, D. H.; Evans, D. A. (4 Kasım 2005). "pKa Table" (PDF). 22 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2015.

[6] "Kimyaevi: İlk Yardım". www.kimyaevi.org. 27 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

g t d Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAİİ) (asıl M01A ve M02A, ayrıca N02BA)
Pirazolonlar / ve pirozilodinler	Aminofenazon Ampiron Azapropazon Klofezon Difenamizol Famprofazon Feprazon Kebuzon Metamizol Mofebutazon Morazon Nifenazon Oksifenbutazon Fenazon Fenilbutazon Propifenazon Sülfinpirazon Suksibuzon^‡
Salisilatlar	Aspirin (asetisalisilik asit)^# Aloksiprin Benorilat Karbasalat kalsiyum Diflunisal Dipirosetil Etenzamid Guaketisal Magnezyum salisilat Metil salisilat Salsalat Salisin Salisilamid Sodyum salisilat
Asetik asit türevleri ve ilgili maddeler	Aseklofenak Asemetasin Alklofenak Amfenak Bendazak Bromfenak Bufeksamak Bumadizon Diklofenak Difenpiramid Etodolak Felbinak Fenklozik asit Fentiazak İndometazin İndometazin farnesil Ketorolak Lonazolak Mofezolak Oksametazin Proglumetazin Sulindak Tolmetin Zomepirak^†
Oksikamlar	Ampiroksikam Droksikam İzoksikam Lornoksikam Meloksikam Piroksikam Tenoksikam
Propiyonik asit türevleri (profenler)	Alminoprofen Benoksaprofen^† Karprofen^‡ Deksibuprofen Deksketoprofen Fenbufen Fenoprofen Flunoksaprofen Flurbiprofen İbuprofen^# İbuproksam İndoprofen^† Ketoprofen Loksoprofen Miroprofen Naproksen Oksaprozin Pelubiprofen Piketoprofen Pirprofen Suprofen Tarenflurbil Tepoksalin^‡ Tiaprofenic asid Vedaprofen^‡ Zaltoprofen COX inhibe edici nitrik oksit vericisi: Naprokskinod
n-arilantranilik asitler (fenamatlar)	Azapropazon Kloniksin Etofenamat Floktafenin Flufenamik asit Fluniksin Flutiazin Glafenin^† Meklofenamik asit Mefenamik asit Morniflumat Niflumik asit Tolfenamik asit
COX-2 inhibitörleri (koksibler)	Aprikoksib Selekoksib (+tramadol) Cimikoksib^‡ Derakoksib^‡ Etorikoksib Firokoksib^‡ Lumirakoksib^† Mavakoksib^‡ Parekoksib Robenakoksib^‡ Rofekoksib^† Valdekoksib^†
Diğer	Aminopropiyonitril Benzidamin Kondroitin sülfat Diaserein Fluprokuazon Glukozamin Glikozaminoglikan Hiperforin Nabumeton Nimesulid Oksaseprol Prokuazon Süperoksit dismutaz / orgotein Tenidap
NSAİİ kombinasyonları	İbuprofen/famotidin İbuprofen/hidrokodon İbuprofen/oksikodon İbuprofen/parasetamol Bupivakain/meloksikam Naproksen/difenhidramin Naproksen/esomeprazol
altı çizili belirli bir grubun ilk geliştirilen sınıfının ilk bileşiğini gösterir; ^#DSÖ Temel İlaçları; ^†geri çekilen ilaçlar; ^‡veteriner kullanımı.
kategori görseller