Halkett botu
Halkett botu, Teğmen Peter Halkett tarafından 1840'larda tasarlanan bir tür hafif şişme bottur. Halkett, Kuzey Kanada'da seyahat etmenin güçlükleri ve engebeli arazilerde taşınabilecek kadar hafif, ancak zorlu hava koşullarında kullanılabilecek kadar sağlam botlar tasarlamanın getirdiği sorunlarla uzun süredir ilgileniyordu.
Halkett'in ilk tasarımı, su geçirmez kauçuk kumaştan yapılmış katlanabilir ve şişirilebilir bir bottu. Havası indirildiğinde botun gövdesi pelerin olarak giyilebiliyor; küreği baston, yelkeni ise şemsiye olarak kullanılabiliyordu. Bu ilk tasarımı bir sırt çantasına sığacak kadar küçük olan ve havası indirildiğinde su geçirmez bir battaniye görevi gören iki kişilik bir bot izledi.
Kanadalı kaşifler tarafından övgüyle karşılanmasına rağmen Halkett'in tasarımları sınırlı bir pazara sahipti ve Kraliyet Donanması'nı genel deniz hizmetinde yararlı bir amaca hizmet edeceklerine ikna edemedi. Tasarımlarını balıkçılık ve ördek avlama ekipmanı olarak pazarlama çabaları sonuç vermedi ve ürünler ticari olarak başarısız oldular. Biri Orkadalı kâşif John Rae'ye ait olan diğeri ise Manitoba Müzesi'ndeki "Hudson's Bay Company Museum" koleksiyonunda bulunan olmak üzere sadece iki Halkett botunun günümüze ulaştığı bilinmektedir.
Peter Halkett
[değiştir | kaynağı değiştir]Peter Halkett 1840'larda Kraliyet Donanması'nda görev yapan bir teğmendi.[1] İngiltere'ye dönmeden önce uzun yıllar Kanada'da yaşayan ve Hudson's Bay Company'de yöneticilik yapan John Halkett'in oğlu olan Peter, uzun zamandır Kanada Arktik bölgesine yapılan keşif seferleriyle ilgileniyordu. John Franklin'in büyük bir hüsran ile sonuçlanan 1819-1822 yılları arasındaki Coppermine keşif gezisine ise özel bir ilgisi vardı.[2]
Franklin'in Kuzeybatı Geçidi'ni bulmak için Kanada'nın kuzey kıyılarına yaptığı üç yıllık keşif gezisi, cinayet ve yamyamlık suçlamalarının ortasında felaketle sonuçlanmış, 20 kişilik grup üyelerinden 11'i öldürülmüş ve hayatta kalanlar yosunları, kendi botlarını ve hatta kurtlar tarafından terk edilen çürümüş kadavraları yemek zorunda kalmıştı.[3] Grup, teknelerinin bir fırtınada tahrip olmasının ardından Coppermine Nehri'nin ters tarafında mahsur kalmıştı, John Richardson güvenli olan karşı kıyıya yüzmeye çalışmış ve şiddetli hipotermi geçirmişti.[4] Gruptan bir kişi kanvas ve söğüt ağacından küçük bir kano yapmış, hayatta kalanlar bu derme çatma kanoyu kullanarak nehri teker teker geçmek zorunda kalmışlardır.[5]
Halkett amatör bir mucitti, donanmada teğmenlik yaparken boş zamanlarında, vahşi doğada yürürken kolayca taşınabilecek kadar küçük ve hafif, ancak insanları geniş su kütleleri üzerinde güvenle taşıyabilecek kadar sağlam bir bot tasarımının nasıl olması gerektiği üzerinde çalışıyordu.[2] Bulduğu çözüm ise, katlandığında tüm bileşenlerin kıyafetler ya da Halkett'in kullanıcının her durumda taşıyacağını varsaydığı aksesuarlar haline dönüşeceği bir bot tasarımı oldu.[2]
Bot-pelerin
[değiştir | kaynağı değiştir]
Pelerinin astarı, delinmeye karşı önlem olarak dört ayrı bölmeye ayrılmış hava ve su geçirmez şişirilebilir bir oval kısmın yanı sıra, [6] bir kürek parçası ve küçük bir körük barındıran bir cep de içeriyordu.[2] Pelerini giyen kişi, kürek sapı görevi görecek bir baston ve yelken görevi görecek büyük bir şemsiye taşırdı.[2][7] Pelerin toplamda yaklaşık 7+1⁄2 pound (3,4 kg) ağırlığındaydı,[8] şişirilmesi üç ila dört dakika sürüyordu ve şişirildiğinde, altı ila sekiz kişinin ağırlığını taşıyabiliyordu.[9]
Halkett 1844'ün başlarında, Thames Nehri üzerinde tasarımının prototipini başarıyla test etti ve 15 kilometre (9,3 mi) su almadan kürek çekti,[2] buna rağmen kendi sözleriyle "çeşitli işler için nehrin bulanık sularında küçük bir kargaşaya neden olmadan ileri geri dolaşan çeşitli Metropolitan Vapurları'yla karşılaştı, onlar tarafından geçildi ve neredeyse batırılıyordu".[10] Bu başarıdan cesaret alarak, prototipini donanma hizmetine giderken yanında götürdü ve çeşitli deniz koşullarında test etmek için fırsat buldukça kullandı.[11] Kasım 1844'te, prototipi Biskay Körfezi'nin dalgalı denizi ve kötü hava koşullarında test etmeyi umuyordu, ancak hava alışılmadık derecede sakindi. Bu durum onu şemsiyesini indirmeye ve kürek çekmeye zorladı; daha sonra o günü anımsarken "o gün rüzgarların çok yumuşak olduğunu ve uykusuz körfezin neredeyse tamamen hareketsiz olduğunu" söyledi.[11][a] Tasarım, kaşifler tarafından olumlu karşılandı; 1819–1822 Coppermine seferi sırasında ölüme çok yaklaşan John Richardson "İlk seferimizde böyle bir düzeneğe sahip olsaydık, tüm grubu sağ salim geri getiremeyeceğimize dair çok az şüphem var." diye yazdı.[11]
Halkett'in Kuzey Kanada'daki botları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bot-pelerin testlerinin başarısından cesaret alan Halkett, katlanarak sırt çantasına dönüşen daha büyük bir versiyon tasarladı. Şişirildiğinde iki kişiyi taşıyabiliyor, her iki tarafta da birer kürek kullanılabiliyor, havası indirildiğinde kullanıcıların ıslak zeminde kamp yapabilmeleri için su geçirmez bir battaniye görevi görüyordu.[12] Amirallik, Halkett'in tasarımlarının potansiyel kullanım alanları konusunda şüpheciydi; 8 Mayıs 1845'te Amirallik Birinci Sekreteri Lord Herbert, Halkett'e "Lordlarım, icadınızın son derece zekice ve dahiyane olduğu ve Keşif ve Araştırma Seferlerinde faydalı olabileceği görüşündeler, ancak Donanma Hizmetinde genel amaçlar için uygulanabileceğini düşünmüyorlar" diye yazdı.[10]
Amiralliğin Halkett'in tasarımlarının genel donanma hizmetinde kullanılabileceğini düşünmemesine karşın, bu daha büyük tasarım kaşifler tarafından son derece iyi karşılandı. John Franklin, 1845'te 129 kişi ve iki gemiden oluşan keşif ekibinin tamamının kaybolduğu talihsiz seferde kullanmak üzere bir adet satın almıştı.[12] Franklin, Halkett botlarını Kanada'da seyahat etmek için o kadar gerekli gördü ki, keşif gezisi için tasarlanan botu bölgedeki seyahatlerinde kullanması için Rupert Toprakları Baş Valisi Sir George Simpson'a verdi.[13] Halkett'ten yeni bir bot sipariş etti ve Halkett de son seferine çıkmadan önce botu kendisine zamanında teslim etti.[13]
İnuitler tarafından Aglooka (Doğu Kanada İnuitçesi: ᐊᒡᓘᑲ; çev. 'Uzun adımlarla ilerleyen') olarak bilinen Orkneyman John Rae, Hudson's Bay Company'deki bir cerrahtı ve Kanada Arktik Bölgesi'nde araştırmacı olarak görev yaptı. Dönemin çoğu Avrupalısının aksine Rae, yerel halkın zorlu hava koşullarıyla nasıl başa çıkılacağını en iyi şekilde bildiğine inanıyordu. Kızak ve kar ayakkabısı kullanarak ve kar iglolarında uyuyarak İnuit tarzı seyahat etti.[12] Rae 1846'daki ilk seferinde bir Halkett botu almış ve "Naujaat'daki nehri geçip karşıya tekrar dönerken çok faydalı olduğunu", "kayalık bir kıyıda altı hafta boyunca sürekli kullanılmasına rağmen en ufak bir tadilat gerektirmediğini" ve "her seferin teçhizatının bir parçasını oluşturması gerektiğini" rapor etmiştir.[12]
Franklin'in seferindeki gemilere ve adamlara ne olduğunu öğrenmek isteyen Kraliyet Donanması, 1848 yılında John Richardson ve John Rae liderliğinde ve hükûmet tarafından temin edilen bir Halkett botu ile donatılmış bir arama ekibini kayıp seferi aramak üzere gönderdi.[12] Ekip Franklin'in yerini tespit edememiş, ancak Halkett botunu çok değerli bulmuş ve bir keresinde tek bir botla tüm ekibi 14 seferde bir nehirden karşıya geçirmişlerdir.[12] Rae, botun lastik kısmının soğuktan sertleşmesine rağmen, gerektiğinde malzemeyi yumuşatmak için ısıtmakta zorluk çekmediklerini belirtmiştir.[13] Halkett botları daha sonra Franklin'i aramak üzere gönderilen HMS Enterprise seferinde de almış ve sefer sırasında bot balıkçılıkta başarıyla kullanılmıştır.[14]
1851 yılında Fransız kaşif Joseph René Bellot, Franklin'in eşinin sponsorluğunda Franklin'i bulmak amacıyla bir keşif gezisi daha düzenledi. Bellot yolculuğa bir Halkett bot-pelerin götürdü ve günlüğünde bunun "odun yokluğunun herhangi bir tür sal oluşturmayı imkânsız kıldığı bir ülkede çok kıymetli" olduğunu belirtti. Bellot'un keşif gezisi Franklin'in yerini tespit edemedi ve 1853 yılında Rae liderliğinde bir keşif gezisi yapılana kadar, dört yıl önce bir botu sürükleyen adamları gördüklerini ve daha sonra cesetlerini bulduklarını anlatan İnuit grubuna rastlanamamamıştı.[11]
Ticari başarısızlık
[değiştir | kaynağı değiştir]Halkett'in bot tasarımları, göl balıkçılığı ve ördek avcılığı için ideal olarak tanıtılıp 1851 Büyük Sergisinde sergilenmesine rağmen, ticari olarak başarılı olamadı ve Kanada'daki araştırmalar dışında genel kullanıma hiç girmedi. İleriki zamanlarda kaptanlığa terfi eden Halkett, 23 Mart 1885'te 65 yaşında öldü ve bot tasarımlarının üretiminden vazgeçildi.[12] John Rae, 1853 seferinden kalma botunu Kirkwall'lı bir kadın olan Peace'e verdi ve bot Kirkwall'daki bir odun deposunun kirişlerinde unutulup gitti. Yıllar sonra tespit edilip bulundu; ardından Orkney'deki Stromness Müzesi'nde sergilenmeye başladı. İkinci sağlam örnek ise Manitoba Müzesi'ndeki "Hudson's Bay Company Museum" koleksiyonunda yer almaktadır.[12]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Notlar
- ^ Halkett'in deniz testlerine karşın, tasarımın iç su yollarının ve körfezlerin araştırılması dışında bir amaç için kullanılması amaçlanmamıştı.
- Dipnotlar
- ^ National Maritime Museum 2019.
- ^ a b c d e f Pain 2009, s. 42.
- ^ Fleming 2001, ss. 139-140.
- ^ Fleming 2001, ss. 141-142.
- ^ Fleming 2001, s. 143.
- ^ Exhibition 1851, s. 783.
- ^ Dickens 1850, s. 162.
- ^ Natlib 1851.
- ^ Harper's Magazine 1850, s. 567.
- ^ a b The Beaver 1955, ss. 47.
- ^ a b c d Pain 2009, s. 43.
- ^ a b c d e f g h Pain 2009.
- ^ a b c The Beaver 1955, ss. 48.
- ^ Barr 2007, ss. 10-11, 137, 140.
- Kullanılan kaynaklar
- Fleming, Fergus (2001). Barrow's boys. Londra: Granta Books. ISBN 1-86207-502-6. OCLC 47192119. 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2022.
- Barr, William (2007). Arctic hell-ship : the voyage of HMS Enterprise, 1850-1855. Edmonton: University of Alberta Press. ISBN 978-0-88864-472-5. OCLC 79255574.
- Pain, Stephanie (2009). "Don't forget your umbrella". New Scientist. Londra: Reed Business Information. 202 (2710): 42. ISSN 0262-4079. 6 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022.
- "Footnotes to the Franklin Search" (PDF). The Beaver. Hudson's Bay Company. 34 (4). 1955. 25 Nisan 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- Dickens, Charles (July 1850). "Social, Sanitary and Municipal Progress". The Household Narrative of Current Events. Londra: Household Words: 162.
- "Monthly Record of Current Events". Harper's Magazine. 1 (4): 567. September 1850.
- "A boat, a cloak, an umbrella and a walking stick". Nelson Examiner and New Zealand Chronicle. 20 Aralık 1851. 30 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2010.
- "Boat-cloak or cloak-boat". Greenwich: National Maritime Museum. 16 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2019.
- London. Great exhibition of the works of industry of all nations, 1851 (1851). Official descriptive and illustrated catalogue of the Great exhibition of the works of industry of all nations, 1851 . Harvard University. London, Spicer brothers.