İçeriğe atla

Handan Sultan

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Handan Sultan
خندان سلطان
Handan Sultan Türbesi
Handan Valide Sultan'ın sandukası kocası III. Mehmed'in Ayasofya Camii'ndeki Türbesindedir.
Valide Sultan
Hüküm süresi21 Aralık 1603 – 9 Kasım 1605
Önce gelenSafiye Sultan
Sonra gelenHalime Altunşah Sultan
Ölüm9 Kasım 1605
İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Eş(ler)iIII. Mehmed
Çocuk(lar)ıI. Ahmed
Tam adı
Devletlu İsmetlu Handan Valide Sultan Aliyyetü'ş-Şân Hazretleri
HanedanOsmanlı Hanedanı
DiniDoğumunda Hristiyan daha sonra İslam

Handan Sultan (ö. 9 Kasım 1605;[1] İstanbul), Osmanlı padişahı Sultan III. Mehmet'in eşlerinden ve padişah Sultan I. Ahmet'in annesi, Valide Sultan'dır.[2][3][4][5]

Kocası III. Mehmed'in Türbesinde yer alan Handan Sultan'ın adı yazılı olan kitabe.

Kimliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Handan Sultan'ın doğum yılı ve milliyeti hakkında kesin bir bilgi yoktur.[3] Rum asıllı olduğu ve adının Helen olduğu tarihî verilere dayanmayan iddialardır.[3] 1603 yılında oğlu I. Ahmet 13 yaşında tahta çıkarılınca Valide Sultan oldu. İki yıl boyunca oğlu adına bizzat Osmanlı Devleti'ni yönetti. Kendisine ''Devletlu İsmetlu Handan Valide Sultan Aliyyetü'ş-Şân Hazretleri'' olarak hitap edilirdi. Son yapılan çalışmalar ile vakfiye belgeleri, Venedik doçe raporları incelendiğinde 1605 yılının sonlarında öldüğü belirlenmiştir.[6]

Hareme Girişi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Handan Sultan, son incelenen Balyos Raporları'na göre Boşnak asıllı ve Cerrah Mehmed Paşa'nın cariyelerinden olan bir kızdı.[7] Güzelliğinden dolayı o dönemde Manisa sancak beyi olan III. Mehmed'e hediye edilmiştir.Yani kısaca Handan Sultan 1583 yılının ikinci yarısında hareme girmiştir.[8] Hareme adım atmasından sonra Safiye Sultan'ın ilk gelini Halime Sultan'ın anlaşmazlıkları sonucu III. Mehmed'e bizzat Safiye Sultan tarafından sunulduğu anlaşılmaktadır. 1589 yılı civarında III. Mehmed'in 1589'da evlendiği Üçüncü eşidir.[9] Daha sonra kendisine ''güleç'' ya da ''neşeli'' manasına gelen ''Handan'' ismi verilmiştir. Temiz ahlakı ile kendini herkese sevdiren Handan Sultan yaşadığı müddet boyunca oğlu Şehzade Ahmed'in terbiyesi ile ilgilendi.[10]

Reşad Ekrem Koçu'nun kitabında geçen bir rivayete göre ise kendisinin Çatalca Kalfa köyünden olduğu ve bir imamın kızı olduğu belirtilmektedir.[11] Ancak son yapılan çalışmalar onun Bosna'dan geldiğini göstermektedir.

Ailesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Handan Sultan diğer Valide Sultan'lardan farklı olarak kendi ailesinden olanları saraya ve başkente toplayabilmişti. Kız kardeşlerini hareme almış, erkek kardeşi olan Geysudar Mustafa ise Mahmud Hüdayi'nin dergahına girmiştir.[11][12]

Haseki Sultanlık Dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

18 Nisan 1590 yılında oğlu I. Ahmed'i dünyaya getiren Handan Sultan baş haseki olmaması sebebiyle şanssız bir konumdaydı. Fakat tahtta gözü olduğu inancıyla Şehzade Mahmud aleyhinde yapılan pek çok faaliyet vardı. Şehzade Mahmud'un rakibi olabilecek tek erkek evlat da Şehzade Ahmed olduğundan annesi Handan Sultan ile babaanne Safiye Sultan'ın iş birliği yaptığı oldukça açıktır.[13]

Veliaht konumuna geçen Şehzade Ahmed oldukça sevildi ve aynı gün Safiye Sultan bir kayık ile denizden geçerek zaferini kutladı.[14] Aslında bunun aynısının oğlunun başına gelebileceğini sezen Handan Sultan III. Mehmed'in ani ölümüne kadar oğlunu korudu.

Valide Sultanlık Dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çocuk yaşta padişah olan I. Ahmed'in saltanatının ilk iki yılında en etkili kişi Sultan Ahmed'in annesi Valide Handan Sultan'dır. 1605 yılındaki ölümüne kadar hanedan içinde ve bilindiği üzere siyaset alanında üst düzey kişilerle bağlantılı olan ve önemli bir kişilik olarak tarihe geçti.[15] Leslie Pierce'e göre Handan Sultan, oğlu adına bizzat devleti yönetiyordu.[16]

Handan Sultan'ın oğlu tahta geçtiğinde Safiye Sultan hâlâ hayattaydı. Bu yüzden Sultan Ahmed'in sünneti ile birlikte ilk işlerin arasında Safiye Sultan'ın Eski Saray'a gönderilmesi de vardı.[17] Safiye Sultan 9 Ocak 1604'te büyük bir alay refakatinde Eski Saray'a gönderildi.[18] Böylece Safiye Sultan'a yakın isimler de haremden uzaklaştırılmış oldu.

Kasım 1604 tarihine gelindiğinde ise Safiye Sultan'ın Eski Saray'a gitmeden önce kaldığı ve Handan Sultan'ın yerleştiği Valide Sultan dairesinin eski kapı ağası ve kapı kethüdası boğduruldu ve mevcut paraları devlete müsadere ettirildi.[19] Böylece Safiye Sultan'ın saray ve haremdeki tüm etkinliği sona erdirildi. I. Ahmed sancağa çıkmadan tahta geçtiği ve Safiye Sultan da tüm alayıyla beraber gönderildiğinden saray neredeyse bomboş kalmıştı.[20]

Ağabeyi Şehzade Mahmud'un ölümünden dolayı derinden yaralanan Sultan Ahmed'i teselli etmek de Handan Sultan'a düştü. Birçok cariye getirterek Sultan Ahmed'in oğlunun olmasını isteyen Handan Sultan, Şehzade Mustafa'yı da herhangi bir duruma karşın yanından ayırmıyordu.[21] Sünnetinden birkaç hafta sonra iyileşen I. Ahmed dışarıda gezip av partilerine katılmayı severdi. Fakat bu alışkanlığı onu ölümden döndüren bir kızamık hastalığı geçirmesine neden oldu. Aynı hastalığa kardeşi Şehzade Mustafa da tutulunca kardeşinin öldürülmesi fikri de ertelendi. Bu tehlikeli durum tamamen atlatıldığı Nisan ayı sıralarda Şehzade Osman'ın ana rahmine düştüğü haberi de sarayı şenlendirdi.[22]

Handan Sultan, Valide Sultan'lığı boyunca Şehzade Mustafa'nın hayatını korumaya çalıştı.[23] Vefatından sonra şehzadenin öldürülme fikri yeniden canlandıysa da Kösem Sultan'ın hareme girişiyle, çocuk yaştaki padişah I. Ahmed tamamen bu fikirden vazgeçirildi. Tabii ki bu sebeplerin arasında Şehzade Mustafa'nın akıl sağlığının yerinde olmaması da çok önemli bir unsurdu.[24]

Saltanat Naibeliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlı Devlet sisteminde küçük yaşta çocuklar tahta geçtiğinde en güvenilir kişi olan anneleri onlar adına bizzat devleti yönetmekteydiler. İlk örneğinin Kösem Valide Sultan olduğu yaygın bilinen bir yanlıştır. Son yapılan çalışmalarla Handan Valide Sultan'ın oğlu adına iki yıl kadar bizzat devleti yönettiği birçok raporda ve evrakta görülmektedir.[1][8]

Devlet Yönetimine Olan Etkisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Handan Sultan'ın oluşturduğu yönetici kademe ilk yıllarda etkili bir siyaset yürüttü. Bu ekipte olan kişilerden birisi de harem ağalarından kuvvetli biri olan El-Hac Mustafa Ağa'ydı.[25][26][27] Padişahı tesiri altına alan devlet adamlarıyla gerektiğince devleti idare etmeye çalışıyorlardı.

I. Ahmed tahta çıktıktan sonraki ilk problem cülus bahşişi idi. Fakat bu da Mısır'dan gelen Malkoç Yavuz Ali Paşa sayesinde bu durum da aşıldı.[28] Böylece yönetim ittifakına bir kişi daha katılmış ve iktidar kanadı giderek güçlenmiştir. Bunun yanında da Sokolluzade Lala Mehmed Paşa'nın sadrazam olmasının en büyük sebebi Handan Sultan'ın oğluna olan telkinleridir.[29]

Bunlara ek olarak doçe raporlarının bir kısmında padişaha ve emrinde yer alan birçok paşaya olan ulaşımın da Handan Sultan aracılığıyla gerçekleştiği bilinmektedir.[30][31] Bu da Handan Sultan'ın güçlü bir Valide Sultan olduğunu gösterir niteliktedir. Bu da kendisine yıllardır tarihçiler tarafından biçilen zayıf bir karakter yerine, I. Ahmed'in erken döneminde kritik ve güçlü bir siyasi rol oynadığını gösterir.[32] Valide Sultan öldükten sonra da Boşnak Derviş Mehmed Paşa ve El-Hac Mustafa Ağa'nın padişahın kararları üzerinde etkili olmaya devam etti.

1604 yılının yaz aylarında bahçıvan Bayran Ağa'ın yerine Derviş Ağa getirildi. Bu kararda Handan Sultan'ın etkili olduğu açıktır.[33] Bunun dışında hünkarın emrinde bulunan Derviş Ağa da, Handan Valide Sultan'ın vefatından sonra daha fazla güç kazandı.[25]

Veziriazam oluşunun ardından boşlukta kalan Derviş Paşa da ilk hengamede kurban olmuştur.[34] Handan Sultan'ın çok geçen bilgiye göre 1605 yılının sonlarında genç yaşta ölümüne kadar devlet yönetiminde fazlasıyla etkili olan kişilerin yönetim kademesine gelmesinde telkinlerde bulunabilmesi oldukça mümkündür.[29][35]

Buna örnek olarak da Celali ayaklanmalarında pasif kalan Sinanpaşaoğlu Mehmed Paşa'nın, Handan Sultan'ın oğluna olan talebi ya da telkiniyle affının sağlanması ve başkente dönmesi verilebilir.

Ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Handan Sultan oğlunun saltanatı sırasında fazla yaşamadı. Celali isyanlarının yoğun olduğu bir dönemde iktidara denk gelmesinden dolayı yeterince yorgundu. İki yıl sonra Osmanlı kaynaklarında hicri takvime göre 1 Recep 1014, hesaplama yapıldığında miladi takvime göre 9 Kasım 1605 yılında, yabancı kaynaklara göre mide hastalığından genç yaşta öldü.[36] Yabancı kaynakların dışında Valide Sultan'ın vefat nedeni ile ilgili bilgi bulunmamaktadır. Birkaç ay hasta yattığı ardından da beklendiği şekilde öldüğü bildirilmektedir.[37]

Ölümünden Sonra

[değiştir | kaynağı değiştir]

Valide Sultan'ın cenazesi Ayasofya Camii'nde tüm devlet erkanının katılımıyla kılınan namazının ardından III. Mehmed'in türbesine defnedildi.[38] Handan Sultan'ın ölümü I. Ahmed'i çok etkiledi. Sultan Ahmed Han validesinin vefatından sarayda duramaz hale geldi ve yedi gün sonra oldukça soğuk bir zamanda fırtınaya rağmen üç parça kadırga ile Bursa'ya gitti.[39] Sadrazam kaymakamı olarak Derviş Paşa, İstanbul'da bırakıldı.

Vefatından sonra salalar verildi ve halka sadakalar dağıtıldı.[38] Valide Sultan'ın ardından harem ağası El-Hac Mustafa Ağa 1608 yılındaki ölümüne kadar devlet yönetiminde etkili olmaya devam etti.

Ahmed Han annesinin ölümüne fazlasıyla üzüldü. Günlerce gözyaşı döken padişah, validesinin ölümünden sonra daha şiddetli bir hükümdar oldu.[40] Kuyucu Murat Paşa'nın sert politikalarına destek vermesinden de bu durum rahatça anlaşılabilir.

Vakfiyesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Handan Sultan'ın Menemen ve Kilizman (Kilis) mevkiilerinde vakfiyesi olduğu bilinmektedir. Kendisinin vefatını takip eden 1606-1607 yılları arasında vakfiye gelirlerinin fazla kısmı da aktarılmaya devam edilmiştir.[5]

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Popüler kültürdeki yeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

2010 yılında Mahpeyker filminde Ayten Soykök canlandırmıştır.

Vefatının 410. yılına denk gelen ve 12 kasım 2015'te yayınlanmaya başlayan Muhteşem Yüzyıl Kösem adlı Türk dizisinde kendisini Tülin Özen canlandırmıştır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b "A Queen Mother at Work: On Handan Sultan and Her Regency During the Early Reign of Ahmed I". Faal Bir Valide Sultan: Handan Sultan ve I. Ahmed’in Hükümdarlığının Başlarındaki Naibeliği Üzerine. Günhan Börekçi. 2020. 1 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2021. 
  2. ^ Öztuna, Yilmaz (2005), Devletler ve Hanedanlar, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Sayfa: 176
  3. ^ a b c Necdet Sakaoğlu, (2008) Bu Mülkün Kadın Sultanları(Vâlide Sultanlar, Hâtunlar, Hasekiler, Kadınefendiler, Sultanefendiler)', Oğlak Yayıncılık, ISBN 9789753297172 Sayfa:219
  4. ^ Peirce, Leslie P. (Tr. çev. Ayşe Berktay) (1996) Harem-i Hümayun, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 9789753330480. İngilizce aslı: Peirce, Leslie P. (1994) The Imperial Harem - Women and Sovereignty in the Ottoman Oxford University Press ISBN 9780195086775 (İngilizce).
  5. ^ a b Leslie P. Pierce, The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire, Sayfa: 332 ve 333
  6. ^ TSMA, D, 1830, 17 numaralı doküman
  7. ^ ASVe, SDC, filza 58, fol. 269v (17 Ocak 1604 tarihli rapor)
  8. ^ a b Börekçi, Günhan, İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Siyasî Krizi, Ohio State Üniversitesi Ph.D. Doktora tezi Türkçe özeti makale Sayfa:80 [1] 9 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  9. ^ "The Imperial House of Osman - 5". 2 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2006. 
  10. ^ Şapolyo, Enver Behnan (1961) Osmanlı Sultanları Tarihi, İstanbul:Rafet Zaimler Yayınevi, Say.: 221
  11. ^ a b Aşık ve Şair Padişahlar, Reşad Ekrem Koçu, Doğan Kitap, sayfa: 46
  12. ^ İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Siyasî Krizi, Günhan BÖREKÇİ, 2009, sayfa: 90,
  13. ^ Günhan Börekçi, İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Siyasî Krizi, Sayfa:85
  14. ^ ASVe, SDC, filza 57, fol. 314v (14 Haziran 1603 tarihli rapor)
  15. ^ Günhan Börekçi, İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Siyasî Krizi, Sayfa:81
  16. ^ Imperial Harem : Women and Sovereignty in the Ottoman Empire 1993 6 Temmuz 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Oxford University Press, ISBN 0-19-508677-5
  17. ^ Sâ-fî, Zübdetü’t-Tevârîh, Cilt II, Sayfa 7-21
  18. ^ Günhan Börekçi, FACTIONS AND FAVORITES AT THE COURTS OF SULTAN AHMED I (r. 1603-17) AND HIS IMMEDIATE PREDECESSORS, Sayfa:126
  19. ^ Joseph V. Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi 4, (Yedinci Cilt), 2013, Çevirmen: Vecdi Bürün, Üçdal Neşriyat, ISBN 9789752904712 Sayfa: 370
  20. ^ Günhan Börekçi, İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Siyasî Krizi, Sayfa:90
  21. ^ ASVe, SDC, filza 60, fol. 11r (18 Eylül 1604 tarihli rapor)
  22. ^ ASVe, SDC, filza 59, fol. 69v (27 Mart 1604 tarihli rapor)
  23. ^ Enver Behnan Şapolyo, Osmanlı Sultanları Tarihi, Rafet Zaimler Yayınevi, Basım Tarihi: 1961, Sayfa: 226
  24. ^ Bakınız I. Mustafa
  25. ^ a b Ga ́bor A ́goston,Bruce Alan Masters, Encyclopedia of The Ottoman Empire, Sayfa:23
  26. ^ https://etd.ohiolink.edu/rws_etd/document/get/osu1278971259/inline 9 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., PDF formunda, sayfa 129.
  27. ^ Tezcan, “The Question of Regency,” sayfa. 187
  28. ^ Bakınız Malkoç Yavuz Ali Paşa
  29. ^ a b Bõrekci, Günhan (2010)Factions and Favorites at the Courts of Sultan Ahmet I (r. 1603-17) and his Immediate Predecessors. Ohio State Üniversitesi Ph.D. doktora tezi, Say:126
  30. ^ ASVe, SDC, filza 60, fols. 240v-241r (24 Aralık 1604 tarihli rapor)
  31. ^ Börekçi Günhan, 2010, Factions and Favorites At The Courts of Sultan Ahmed I (r. 1603-17) And His Immediate Predexessors
  32. ^ Günhan Börekçi, FACTIONS AND FAVORITES AT THE COURTS OF SULTAN AHMED I (r. 1603-17) AND HIS IMMEDIATE PREDECESSORS, The Ohio State University, 2010, sayfa 138
  33. ^ Peirce Leslie, Women and Sovereignty in the Ottoman Empire, Oxford University Press, sayfa: 237
  34. ^ Bakınız Boşnak Derviş Mehmed Paşa
  35. ^ Peirce, Leslie P. (1993), The Imperial Harem : Women and Sovereignty in the Ottoman Empire Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-508677-5. (İngilizce) [2]
  36. ^ "Joseph von Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi, 8. Cilt, Sayfa: 74" (PDF). 24 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2016. 
  37. ^ Mehmed bin Mehmed, Nuhbe, 643-644; ve Hasan Bey-zâde Târîhi, 3: 873.
  38. ^ a b Naima Mustafa Efendi, Tarih-i Naima: Ravzat el-Hüseyin fi hulasat ahbar el-hafikayn, cild-i evvel, Sayfa:452
  39. ^ Naima Mustafa Efendi, Tarih-i Naima: Ravzat el-Hüseyin fi hulasat ahbar el-hafikayn, cild-i evvel, Sayfa:453
  40. ^ Enver Behnan Şapolyo, Osmanlı Sultanları Tarihi, Rafet Zaimler Yayınevi, Basım Tarihi: 1961, Sayfa: 222

Bibliyografya

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Peirce, Leslie P. (1993), The Imperial Harem : Women and Sovereignty in the Ottoman Empire Oxford: Oxford University Press, ISBN 0-19-508677-5. (İngilizce) [3]
  • Uluçay, M. Çağatay (2011 5.bas.). Padişahların kadınları ve kızları' Ankara: Ötüken. ISBN 9789754378405.
  • Bahadıroğlu, Yavuz, (2009 2.bas.) Resimli Osmanlı Tarihi, İstanbul: Nesil Yayınları, ISBN 978-975-269-299-2.
  • Peirce, Leslie P. (Tr. çev. Ayşe Berktay) (1996) Harem-i Hümayun, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 9789753330480. ** İngilizce: Peirce, Leslie P. (1994) The Imperial Harem - Women and Sovereignty in the Ottoman Oxford University Press ISBN 9780195086775 (İngilizce).
  • Peirce, Leslie (1993) The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire (Studies in Middle Eastern History), Oxford University Press ISBN 978-0195076738 (İngilizce)
Önce gelen:
Safiye Sultan 		Valide Sultan
1603 – 1605 		Sonra gelen:
Halime Sultan
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Handan_Sultan&oldid=33512703" sayfasından alınmıştır