İçeriğe atla

Keçiboynuzu

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Keçiboynuzu
Korunma durumu

Asgari endişe altında (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Plantae
Şube: Tracheophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Fabales
Familya: Fabaceae
Cins: Ceratonia
Tür: C. siliqua
İkili adlandırma
Ceratonia siliqua
L., Sp. Pl.: 1026 (1753).

Keçiboynuzu (Ceratonia siliqua) veya harnup, baklagiller (Fabaceae) familyasından olup Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü yerlerde doğal olarak yetişen ve baklaları (meyveleri) yenen, her dem yeşil çalı ya da ağaç formunda olan bir bitki türü.

Morfolojik özellikler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Taze ve kurumuş Keçiboynuzu

Ağaçlar, 15–16 m boyundadır. Yapraklar 8–17 cm uzunluk ve genişliktedir. Yaprakçıklar 2-4 çiftli, parlak, tersyumurtamsı veya hemen hemen dairesel, 3.5-5.5 × 3-3.5 cm, derimsi, tüysüz, yanal damarlar belirgin şekilde kabarık, tabanı kamamsı veya geniş kamamsı, kenarı dümdüz, ucu yuvarlak, derin girintili veya belirgin yüreksi basıktır. Çiçek salkım ekseni yoğun sarımsı kahverengi havlıdır. Çiçekler kırmızımsıdır. Baklalar çarpık, 10-25 × 2.5 cm kadardır.[1]

IUCN Kırmızı listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ceratonia siliqua, Akdeniz Avrupa, Kuzey Afrika, Orta Doğu ve Türkiye'ye özgü geniş bir coğrafi alana sahip küçük bir ağaçtır. Nüfus büyüklüğü, yerleşim yerlerinin çoğunda küçükten büyüğe değişir, ancak çok sayıda düşük ila orta etkili tehdit nedeniyle nüfus azalmaktadır. Bu, türlerin ev içi kullanımlar ve ticaret, aşırı otlatma, ormansızlaşma, insan faaliyetleri ve iklim değişikliği için acımasızca toplanmasından kaynaklanan tehdidi içerir.[2]

Ceratonia siliqua'nın tahmini yayılış alanı (EOO) ve tahmini yaşam alanı (AOO) sırasıyla 20.000 km2 ve 2.000 km2'den fazladır. Ek olarak, türleri küresel olarak etkileyen tehditlerin, popülasyonların yakın gelecekte hızlı bir şekilde azalmasına neden olması, düşüşün tehdit altındaki bir kategori için eşikleri aşacağı ölçüde olası değildir. Düşüş oranındaki bir azalma, önerilen koruma önlemlerinin uygulanmasını da takip edecektir. Ceratonia siliqua küresel olarak Asgari Endişe (LC) olarak değerlendirilir.[2]

Coğrafi dağılım bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ceratonia siliqua'nın doğal dağılımı, muhtemelen binlerce yıl önce insan tarafından yayılmış ve ekilmiş olduğu için hala tam olarak anlaşılamamıştır.[3] Ceratonia siliqua, Akdeniz Avrupa, Kuzey Afrika, Türkiye ve Orta Doğu'ya özgü olarak kabul edilir.[4][5][6] Asya'da, vahşi doğada bulunan Ceratonia siliqua dağılımı şunları içerir; Türkiye, Suriye, Lübnan, Filistin, güney Ürdün, Yemen, Tunus ve Libya[3][7] Yunanlar tarafından İtalya'ya ve daha sonra Araplar tarafından kuzey Afrika kıyıları boyunca İspanya'nın güneyine ve doğusuna yayıldığı ve buradan Fransa'nın güneydoğusuna göç ettiği düşünülmektedir.[3][8]

Avrupa'da, Ceratonia siliqua, güney ve doğu İspanya'dan Akdeniz'i çevreleyen ülkelerde, Fransa'nın güneydoğusunda, İtalya'da, Yunanistan'da, Malta'da, Arnavutluk'ta ve Balear Adaları, Ege Adaları ve Kıbrıs gibi Akdeniz adalarında bulunur.[4][5][9][10][11][12]

Ceratonia siliqua'nın dağılımı düşük kış sıcaklıkları ile sınırlıdır, 1.600 m yüksekliğe kadar bulunabilir, ancak ortalama yükseklik aralığı deniz seviyesinden 600 m'ye kadardır.[3][13]

Ceratonia siliqua başka yerlerde başarılı bir şekilde tanıtıldı ve Amerika Birleşik Devletleri, Güney Afrika ve Avustralya gibi dünyanın Akdeniz iklimine sahip bölgelerinde bulunabilir.[3][14] Dünyada keçiboynuzu ağacının toplam alanı 87.485 hektar olarak tahmin edilmektedir ve bunun 74.174 hektarı (%84,81) İspanya, Fas, İtalya ve Portekiz arasında dağıtılmaktadır. Bu nedenle, tahmini EOO ve tahmini AOO, tehdit altındaki kategoriler eşiğini aşmıştır.

Nüfus Bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ceratonia siliqua, 500 m yüksekliğe kadar olan ovalarda, Akdeniz yaprak dökmeyen makinin en karakteristik ve baskın ağaçlarından biri olarak kabul edilir.[3] Türün popülasyon büyüklüğünün şu anda büyük olduğu varsayılmaktadır ve yerleşim yerlerinin çoğunda az ile bol arasında değişmektedir. Dünyada keçiboynuzu ağacının toplam alanı 87,485 hektar olarak tahmin edilmektedir ve bunun 74,174 hektarı (%84,81) İspanya, Fas, İtalya ve Portekiz arasında dağıtılmaktadır. Fas'ta Ceratonia siliqua, doğal veya yapay tarlalar şeklinde 30.000 hektarlık bir alanı kaplamaktadır.[15] Tunus'ta, birçok tehdit nedeniyle nüfus büyüklüğü önemli ölçüde azalmaktadır. Popülasyonlar parçalandı ve dağıldı ve kalan alt popülasyonlar hala daha fazla bozulma tehdidi altındadır.[16]

Ceratonia siliqua'nın popülasyon büyüklüğü büyük olmasına rağmen azalmakta olduğu anlaşılmaktadır.[17] Bunun nedeni, dünyadaki keçiboynuzu üretiminin son 60 yılda yoğun bir şekilde azalması ve 1945'te 650.000 tondan[18] 2011'de 205.589 tona[8] düşmesidir. Yalnızca İspanya'da, üretim 1945'te 420.000 tondan[19] 1987) 2011'de 56.000 tona düşerek 364.000 ton düştü. Cezayir'de, keçiboynuzu üretimi 1961 (24.000 ton) ile 2011 (4.000 ton) arasında %83 oranında azaldı).[20] Genel olarak, Ceratonia siliqua'nın nüfus eğiliminin azalmakta olduğu düşünülmektedir.[2]

Habitat ve Ekoloji bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ceratonia siliqua, "Akdeniz kıyısının makileri" ekosistemine ait küçük bir ağaçtır (10 m'ye kadar). Ceratonia siliqua ılıman Akdeniz iklimlerini, ılık ılıman ve subtropikal bölgeleri tercih eder.[3] Bu, uzun ömürlü, yaprak dökmeyen, kserofitik bir tür ve Akdeniz bölgesinin ekolojik koşullarına iyi uyum sağlayan, ancak sıcak ve nemli kıyı bölgelerini tolere eden termofilik bir ağaçtır.[3][13]Pistacia lentiscus L. ve Olea europea var. sylvestris, bu tür en düşük Akdeniz bitki örtüsü kuşağının en karakteristik birlikteliklerinden birini oluşturur ve bu nedenle bir doruk topluluğu (Olea-Ceratonion) olarak kabul edilir.[2]

Ceratonia siliqua, serin, soğuk olmayan kışlar, ılıman ila ılık aylar ve ılık ila sıcak, kuru yazlar ile subtropikal Akdeniz ikliminde iyi yetişir.[3][21] Donmaya karşı çok hassastır ancak derin sulara nüfuz eden geniş kök sistemi nedeniyle kuraklığa dayanıklılık gösterir. Yapraklar, mevsime göre farklı stratejiler kullanarak kuraklık durumlarında da turgoru koruyabilir.[3][21] Yıllık ortalama sıcaklık -4 ila 40°C arasında ve yıllık ortalama yağış miktarı 250-550 mm arasındadır.[2]

Bu ağaç, zayıf kumlu topraklar, kayalık yamaçlar ve derin topraklar dahil olmak üzere çok çeşitli topraklarda büyüyebilir ve adapte olabilir, ancak kumlu, iyi drene edilmiş tınlı ve kireçli toprakları tercih eder.[3][8] Türler tuzluluğu ve yüksek kireçli substratları tolere edebilir. Ceratonia siliqua çiçekleri temmuzdan kasım ayına kadar çiçek açar, ancak çiçeklenme döneminin zamanı ve uzunluğu yerel iklim koşullarına bağlıdır. Tozlaşma sağlayan böcekler arılar, sinekler, yaban arılarıdır.[3][13]

Tehdit bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ceratonia siliqua'nın dağılımı büyük olmasına rağmen, çok sayıda düşük ila orta etkili tehdit nedeniyle nüfus büyüklüğü azalmaktadır. Bu, ev içi kullanımlar için acımasız toplama tehdidini içerir; yerel halk ve koleksiyoncular tarafından odun, yem, gıda, tıbbi, evsel kullanımlar ve ticaret için yoğun bir şekilde toplanmaktadır (örneğin Fas'ta meyve için 7 dirhem/kg; H. Rankou ve M'sou pers. comm. 2017). Tür, toplama uygulamaları, aşırı otlatma, ormansızlaşma, habitat kaybı, Akdeniz bölgesinde turizmin genişlemesi, tarımsal yoğunlaştırma ve toprak erozyonu nedeniyle artan baskılar nedeniyle tehdit altındadır.[2]

Ceratonia siliqua ayrıca kamu ormanlarının yeni yönetimi, geleneksel sürdürülebilir orman yönetiminin yeterince tanınmaması, türlerin genetik çeşitliliğinin genetik erozyonu ve mevcut keçiboynuzunun daha yoğun mahsul çeşitleriyle değiştirilmesi tarafından tehdit edilmektedir.[22]

Ceratonia siliqua daha genel olarak uzun süreli kuraklık ve iklim değişikliği tehdidi altındadır. Türler ayrıca çeşitli zararlılar ve hastalıklar tarafından enfeksiyon ve ayrıca küçük kemirgenler tarafından keçiboynuzu bahçelerinin predasyonu da dahil olmak üzere küçük tehditlerden bir dereceye kadar etkilenir. İspanya'da leopar güvelerinin (Zeuzera pyrina) larvaları ağaç gövdelerine ve dallarına, özellikle de genç ağaçlara saldırır. Çeşitlerin baklaları da keçiboynuzu güvesi (Myelois ceratoniae) tarafından saldırıya uğrayabilir.[23] Bunun vahşi popülasyonlara katkıda bulunduğu kayıp bilinmemektedir.[2]

Kullanım ve Ticaret bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ceratonia siliqua, birçok sosyo-ekonomik, ekolojik avantaj ve kullanıma sahip bir agro-sylvo-pastoral türdür. Eski zamanlarda tohum ağırlık ölçüsü olarak kullanılırdı ve ölçme aracı olarak kullanılan "karat"ın da keçiboynuzu çekirdeğinin ağırlığından (200 miligram) geldiği düşünülürdü.[17]

Ağacın tüm kısımları (yaprak, çiçek, meyve, ağaç, ağaç kabuğu ve kök) faydalıdır ve yaprağın enerji değerinin 0.29 olduğu ilaç, kozmetik (sabun, krem ve diş bakım ürünleri) ve hayvan besleme gibi farklı endüstrilerde birçok değere sahiptir. UF/kg MS ve küspesi 0.6 ila 0.9 UF/kg MS'dir. Tür ayrıca keçiboynuzu şurubu, dondurma, çorbalar, soslar, peynir, meyveli turtalar, konserve etler şeklinde insan beslenmesi için de kullanılabilir. Ayrıca tıbbi ve tabakhane kullanımları vardır.[24]

Ana ticari kullanımı keçiboynuzu zamkı, gıdalarda, hayvan yemlerinde ve alkollü içeceklerin üretiminde kullanılan kıvam arttırıcı veya jelleştirici madde üretimidir. Fasulye, karbonhidratların yanı sıra birçok faydalı mineral açısından da zengindir ve sağlıklı ve dengeli beslenme için ideal bir besin kaynağıdır. Keçiboynuzu baklaları birçok ülkede antioksidan, kıvam arttırıcı, stabilizatör veya gıda uygulamalarında aroma verici olarak, çikolata yerine, etanol üretimi için, kozmetik üretiminde, hayvan beslemede, laktik asit üretiminde ve tıbbi uygulamalarda kullanılmıştır.[3][24]

Türler ayrıca tıbbi olarak kullanılmıştır ve tohum kabuğundan elde edilen küspe, hazırlamaya bağlı olarak, müshil olarak veya ishali tedavi etmek ve ayrıca öksürükleri yatıştırmak için kullanılabilir.[24] Tohum kabuklarından üretilen un, pişirmede ve ayrıca kozmetik endüstrisinde ve hap üretiminde yüz paketleri için bir baz olarak kullanılır.[3][25] Ceratonia siliqua'nın ek faydaları, koroner kalp hastalıklarının önlenmesi, kanserin önlenmesi, anti-alerji etkilerinin teşvik edilmesi ve kan kolesterol seviyelerinin düşürülmesi olarak bilinir. Bu küçük ağacın odunu yakacak ve odun kömürü yapımında, sert ve parlak olması nedeniyle tornalama ve baston gibi ürünlerde kullanılmaktadır. Ağacın kabuğu, tabakhanede, özellikle derilerin tamamlanması ve emaye edilmesinde kullanılır.[3]

Koruma işlemleri bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu ağaç, örneğin İtalya'daki Giara di Siddi gibi en az 16 Natura 2000 sahasında bulunur ve dünya çapında 115 botanik bahçesinde yetiştirilir.[26] Tohum, İspanya'nın Cordoba kentinde olduğu gibi tohum bankalarında ex situ depolanır.[27] Reddedilen bazı bölgelerde, örneğin Kıbrıs'ta son yıllarda Orman Mevzuatı'na dahil edilmiş ve kesilmesi için Orman Dairesi'nden izin alınması gerektiği gibi, koruyucu mevzuat başlatılmıştır.[17] Türlerin in vitro çoğaltılması konusunda devam eden araştırmalar vardır.[22] ancak türleri ve habitatlarını daha fazla düşüşten korumak için başka koruma eylemleri tavsiye edilir.[2]

Üretim

[değiştir | kaynağı değiştir]

2017 yılında dünya keçiboynuzu üretimi, dünya toplamının %30'u ile Portekiz liderliğinde 136,540 ton idi. İtalya, Fas, Türkiye, Yunanistan ve İspanya sonraki büyük üreticilerdi (tabloya bakınız).[28]

Keçiboynuzu üretimi – 2017
Ülke (ton)
 Portekiz 41,909
 İtalya 28,910
 Fas 21,983
 Türkiye 15,016
 Yunanistan 12,528
Dünya 136,540
– FAO tahmini
Kaynak: (BM Gıda ve Tarım Örgütü)[28]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Chen, D., Zhang, D., Larsen, K. & Larsen, S.S. 2010. Ceratonia siliqua. Pp. 35 in Wu, Zh.Y., Raven, P.H. & Hong, D.Y. (eds.), Flora of China. Volume 10: Fabaceae. Science Press, Beijing & Missouri Botanical Garden Press, St. Louis, ISBN 978-1-930723-91-7.
  2. ^ a b c d e f g h Rankou, H.; M'SOU, S.; Chadburn, H.; Rivers, M.C.; Ouhammou, A.; Martin, G. (2017). "Ceratonia siliqua". he IUCN Red List of Threatened Species. doi:10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T202951A112823254.en. 8 Ağustos 2018 tarihinde |arşiv-url= kullanmak için |url= gerekiyor (yardım) arşivlendi. 
  3. ^ a b c d e f g h i j k l m n o Batlle, I. and Tous, J. 1997. Carob tree. Ceratonia siliqua L. Institute of Plant Genetics and Crop Plant Research, Rome.
  4. ^ a b Euro+Med. 2015. Euro+Med PlantBase. Berlin-Dahlem. Available at: http://ww2.bgbm.org/EuroPlusMed/query.asp 9 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  5. ^ a b WCSP. 2015. World Checklist of Selected Plant Families. Published on the Internet. Available at: http://apps.kew.org/wcsp/ 30 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  6. ^ GBIF. 2017. Global Biodiversity Information Facility. Available at: http://data.gbif.org/species/ 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  7. ^ Boulos, L. 1999. Flora of Egypt. Al Harara Publishing, Cairo.
  8. ^ a b c Mahdad, MY. 2013. Situation et perspectives d’amélioration du caroubier (Ceratonia siliqua L.) dans le Nord-ouest de l’Algérie Présenté. Faculté des Sciences de la Nature et de la Vie et des Sciences de la Terre et de l’Univers, Universite Abou Bekr Belkaid.
  9. ^ Tutin, T.G. et al. (eds) 1964. Flora Europaea. Volumes 1964-1980. Cambridge University Press, Cambridge.
  10. ^ Valdés, B., Talavera, S. and Fernandez-Galiano, E. (eds). 1987. Flora Vascular de Andalucía Occidental. Ketrès Editoria, Barcelona.
  11. ^ ILDIS. 2010. International Legume Database & Information Service. University of Reading, UK. Available at: http://www.ildis.org/LegumeWeb 9 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  12. ^ GRIN. 2014. Germplasm Resources Information Network (GRIN). Beltsville Available at: http://www.ars-grin.gov/ 14 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (Accessed: 2014).
  13. ^ a b c Charco, J. 2001. Guia de los arboles y arbustos del Norte de Africa: claves de determinacion, descripciones, ilustraciones y mapas de distribucion. Agencia Espanola de Cooperacion Internacional, Madrid.
  14. ^ Yousif, A.K and Alghzawi, H.M. 2000. Processing and characterization of carob powder. Food Chemistry 69: 283-287.
  15. ^ Ait Chitt, M., Belmir, M., and Lazrak, A. 2007. Production des plantes sélectionnées et greffées du caroubier. Transfert de technologie en Agriculture. Rabat 153: 1-4.
  16. ^ Afif, M., Messaoud, C., Boulila, A., Chograni, H., Bejaoui, A., Rejeb, M.N., Boussaid, M. 2008. Genetic structure of Tunisian natural carob tree (Ceratonia siliqua L.) populations inferred from RAPD markers. Annals of Forest Science 65(7): 710.
  17. ^ a b c Cyprus Center of Environmental Research and Education. 2013. Τhe species of September Carob Tree Ceratonia siliqua L. Limmasol Available at: http://www.kykpee.org/istoselides/istoselides_agglika/eidos_tou_mina_to_eidos_tou_septemvri_en.html[ölü/kırık bağlantı]. (Accessed: 8-2-2014).
  18. ^ Orphanos, P.I. and Papaconstantinou, J. 1969. The carob varieties of Cyprus. Technical Bulletin. Cyprus Agricultural Research Institute, Ministry of Agriculture and Natural Resources, Nicosia.
  19. ^ AEA. 1987. Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación. España. AEA: Anuario de Estadística Agraria.
  20. ^ FAOSTAT. 2013. The Statistics division of the Food and Agriculture Organization of the United Nations.
  21. ^ a b Evreinoff, V.A. 1955. Le pistachier, J. d’Agric. Trop. et de Bot. Appliquée . 2 (7, 8, 9): 389-414.
  22. ^ a b Vinterhalter, D., Grubisic, D., Bojovic-Cvetic, D. and Budimir, S. 1992. Lentical hypertrophy in shoot cultures of Ceratonia siliqua L. Plant Cell, Tissue and Organ Culture 31: 111-114.
  23. ^ Sbay, H. 2008. Le caroubier au Maroc un arbre d' avenir. Collection Maroc Nature; Centre de Recherche Foretière.
  24. ^ a b c Bellakhdar. J. 1997. La pharmacopée marocaine traditionnelle Médecine arabe ancienne et savoirs populaires. Ibis Press, Paris.
  25. ^ Plants for a Future. 2014. Species database. Available at: http://www.pfaf.org/ 18 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (Accessed: 2014).
  26. ^ BGCI. 2017. Botanic Gardens Conservation International: Plant Search. Richmond Available at: http://www.bgci.org/plant_search.php 31 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (Accessed: November 2017).
  27. ^ ENSCO. 2014. ENSCOBASE: the ENSCONET Virtual Seed Bank. Available at: http://enscobase.maich.gr/ 30 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (Accessed: 2014).
  28. ^ a b "Carob production in 2017; Crops/World Regions/Production Quantity from pick lists". UN Food and Agriculture Organization, Statistics Division. 2019. 12 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2019. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Keçiboynuzu&oldid=34198297" sayfasından alınmıştır