İçeriğe atla

Kedilerin evcilleştirilmesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Evcilleştirilmiş bir ev kedisi.
Genç erkek bir tekir kedi

Evcil kedinin kökeni, Afrika yaban kedisinin (Felis sylvestris lybica) Yakın Doğu ve Mısır popülasyonlarına dayanmaktadır. Yaşayan tüm kedi türlerinin ait olduğu Felidae familyası yaklaşık on ila on bir milyon yıl önce ortaya çıkmıştır. Bu aile sekiz ana filogenetik soya ayrılmıştır. Evcil kedi Felis soyunun bir üyesidir.[1] Yapılan bir dizi araştırma, tüm evcil kedi çeşitlerinin Felis soyunun tek bir türü olan Felis catus'tan geldiğini göstermiştir. Bu soyun varyasyonları dünyanın her yerinde bulunur ve yakın zamana kadar bilim insanları, modern evcil kedi ırklarının tam olarak hangi bölgede ortaya çıktığını belirlemekte zorlanıyordu. Bilim insanları, evcil kedinin ortaya çıkmasının tek bir olaya bağlı olmadığına, bu ırkların ortaya çıkmasına farklı yerlerdeki çok sayıda, bağımsız olayın neden olduğuna inanıyordu. Yaban kedisi popülasyonunun bir bütün olarak çok yaygın ve birbirine çok benzer olması daha da karmaşık bir durum ortaya çıkarmıştır. Yaban kedisi varyasyonlarının, yakın temas halindeyken birbirleriyle serbestçe melezleşmesi taksonlar arasındaki çizgileri daha da belirsizleştirmektedir.[2] Son zamanlarda yapılan DNA çalışmaları, genetik teknolojilerdeki gelişmeler ve DNA ile genetiğin bir bütün olarak daha iyi anlaşılması, evcil kedinin evrimsel tarihinde keşifler yapılmasına yardımcı olmuştur. Arkeolojik kanıtlar, evcilleştirmenin inanılandan daha erken tarihlerde gerçekleştiğini belgelemiştir.

DNA ve filogenetik kanıtlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mevcut taksonomi F. silvestris, F. lybica, F. catus,[3] and F. bieti'yi farklı türler olarak ele alma eğilimindedir. Birçok farklı bölgeden (Afrika, Azerbaycan, Kazakistan, Moğolistan ve Orta Doğu dahil) yaklaşık 1.000 kedinin mitokondriyal DNA'sı ve mikrosatellitleri üzerinde 2007 yılında yapılan bir çalışma, yaban kedisi popülasyonunun 5 genetik soyunu göstermiştir.[4] Bu soylar arasında şunlar vardı:

  • Felis silvestris silvestris[5] (Avrupa)
  • Felis silvestris bieti[6] (Çin)
  • Felis silvestris ornata[7] (Orta Asya)
  • Felis silvestris cafra[8] (Güney Afrika)
  • Felis silvestris lybica[9] (Orta Doğu)

Bu çalışma, F. s. lybica'nın evcil kedileri içerdiğini ve bu gruptaki vahşi kedilerin evcil kedilerden neredeyse ayırt edilemez olduğunu göstermiştir.[4] DNA analizinin yanı sıra, evrimsel geçmişi daraltmak için filogenetik çalışmalar da yapılmıştır. Filogenetik ağaçlar mitokondriyal DNA analizine dayalı olarak oluşturulmuştur.

Modern evcil kedinin olası atalarından biri olan bir Avrupa yaban kedisi

Her çalışmada Bayesian, maksimum olabilirlik ve parsimoni maksimum olabilirlik ağaçlarının hepsi aynı sonuçları vermiştir. Her biri F. s. ornata, F. s. cafra, ve F. s. lybica'nın ortak bir atayla çok yakından ilişkili olduğunu göstermektedir. Ayrıca bu varyasyon grubunun monofiletik olduğunu, yani diğer gruplar tarafından paylaşılmayan ortak bir atayı paylaştıklarını göstermiştir. Ağaçlar ayrıca F. s. lybicanın günümüzün evcil kedilerinin ortaya çıkmasına neden olduğunu göstermiştir. F. s. silvestris diğer gruplardan çok erken bir dallanma göstermiştir, ancak yine de diğer türlerle çok erken bir ortak atayı paylaşmaktadır.[4]

Evcil kediler, F. s. lybica'nın yakın doğu ve Mısır popülasyonlarından türemiştir.[10] Neolitik dönemde yayılmaya başlamış, ancak klasik antik döneme kadar Eski Dünya'da yaygınlaşmamışlardır.[11] 2018'de yapılan daha yeni bir çalışma, daha önceki kökeni Güneybatı Asya'ya taşımaktadır.[12]

Özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

2014 yılında yapılan bir çalışma, birçok kedi genomunu kaplan ve köpek genomlarıyla karşılaştırmaktadır. Evcil kedilerde seçilim altındaki genomik bölgeler arasında nöronal süreçlerde (korku ve ödül davranışı) ve homolog rekombinasyonda (artan rekombinasyon frekansı) yer alanlar bulunmaktadır. Ayrıca, beyaz benekli fenotipten sorumlu KIT mutasyonları da tanımlanmıştır.[13]

Benekli tekir kedi özelliği (Aminopeptidase Q mutasyonu) Orta Çağ'da ortaya çıkmıştır. Vahşi tip kediler uskumru desenine sahiptir.[11]

Arkeolojik kanıtlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilim insanları ayrıca, F.s. lybica'nın evcil kedilerin ortak atası olduğu keşfini daha da sağlamlaştırmak için arkeolojik ve davranışsal çalışmaları da kullandı. Dünyanın dört bir yanındaki mezarlıklarda bulunan, bazıları 7.000-8.000 yıl öncesine kadar tarihlenen diş ve kemik parçalarının tümü DNA analiziyle F.s. lybica ile ilişkilendirildi. Başlangıçta kedilerin yaklaşık 3.600 yıl önce Mısırlılar tarafından evcilleştirildiği düşünülüyordu ancak arkeolojik kanıtlar da 2004 yılında bu hipotezi çürüttü.[2] Kıbrıs'ta çalışan arkeologlar, yaklaşık 9.500 yıllık Neolitik döneme ait, yetişkin bir insanın kedisiyle birlikte gömüldüğü daha da eski bir mezarlık alanı buldular.[14] Kedilerin bu bölgenin yerlisi olmaması sebebiyle, kabilenin adaya yerleştiklerinde kedileri de beraberlerinde getirmiş oldukları düşünülmektedir. Bu bulgu, Eski Dünya'nın Orta Doğu bölgesinden insanların Mısırlılardan binlerce yıl önce kedi beslemeye başladığını göstermektedir.[2]

Davranışsal kanıtlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Evcilleştirilmiş kedilerin de ortak atası olduğu düşünülen F.s. silvestris (Avrupa yaban kedisi) üzerinde yapılan davranış analizi, ikisi arasında önemli farklılıklar olduğunu göstermiştir. F.s. silvestris, insan popülasyonunun etrafında yavru kedi olarak yetiştirilmeye başlandığında bile çok çekingen ve saldırgan olma eğilimindedir. Bu grup aynı zamanda çok bölgeciydi ve kendi türleri içinde de agresif davranışlar sergiliyordu. Evcilleştirilmiş kediler ve silvestrisler arasındaki melezler daha az saldırgan davranış ve daha uysal mizaç göstermiş, bu da bilim insanlarının davranışsal farklılığın genetik olduğuna ve büyük olasılıkla türler arasındaki farklılıktan kaynaklandığına inanmasına yol açmıştır.[1] Bu kanıtlar, F.s. lybica'nın günümüzde evcilleştirilen tüm kedilerin ortak atası olabileceğini düşündürmektedir.

Modern ırklar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir Sphynx kedisi, son bir buçuk yüzyılda insanların üretim uygulamaları sonucu ortaya çıkan kedi ırklarından biridir.

1871 yılında Londra'daki bir dernek tarafından sadece beş kedi ırkı tanınmıştır. Günümüzde Cat Fanciers Association (CFA) 41 ırkı[15] ve The International Cat Association (TICA) 57 ırkı tanımaktadır.[16] Bu ırkların çoğu fenotipik veya gözle görülebilir özelliklerle tanımlanır ve bunların çoğu, soyağacı olmayan kedilerde düşük ila orta seviyelerde bulunan tek gen özellikleridir. Bu özellikler nadirdir ve sıradan ev kedilerinde görülmez. Safkan soyların bir karışımından gelen çoğu evcil köpeğin aksine, kediler birçok vahşi kedi varyasyonunun bir karışımı olarak başlamış ve modern ırklara yol açan belirli özellikler için insanlar tarafından seçici olarak yetiştirilmiştir. Bu durum, ırkların sayısında daha kısa sürede büyük bir artışa olanak sağlamıştır. Kedi ırklarını sınıflandıran derneklerin "pedigreed" kelimesini kullanmasının nedeni de budur, çünkü evcil kediler gerçek safkan formlara sahip değildir.[16]

Soyağacı soylarını serbestçe rastgele üreyen soylara bağlamak için DNA çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmalar yukarıda bahsedildiği gibi aynı teknikler kullanılarak yürütülmüş, ortak ataları bulmak için mitokondriyal DNA ve mikrosatellitler incelenmiştir. Tüm kedi ırklarının sekiz farklı bölgede ortaya çıktığı ve daha sonra tarih boyunca birçok kez seçilerek çiftleştirildiği ve birçok kez yer değiştirdiği, böylece yaklaşık 45 modern ırkın ortaya çıktığı tespit edildi. Bu sekiz soy Avrupa, Mısır, Hindistan, Güneydoğu Asya, Umman Denizi, Doğu Asya ve Akdeniz'i içermektedir.[17]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Serpell, James A. (2013), "Domestication and history of the cat", Turner, Dennis C; Bateson, Patrick (Ed.), The Domestic Cat (İngilizce), Cambridge University Press, ss. 83-100, doi:10.1017/cbo9781139177177.011, ISBN 9781139177177 
  2. ^ a b c Driscoll, Carlos (2009). "The Taming of the Cat. Genetic and Archaeological findings hint that wildcats became housecats earlier- and in different place- than previously thought". Scientific American. 300 (6): 68-75. Bibcode:2009SciAm.300f..68D. doi:10.1038/scientificamerican0609-68. PMC 5790555 $2. PMID 19485091. 
  3. ^ "Felis catus domestic cat". Animal Diversity (İngilizce). 8 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2021. 
  4. ^ a b c Driscoll CA, Menotti-Raymond M, Roca AL, Hupe K, Johnson WE, Geffen E, Harley EH, Delibes M, Pontier D, Kitchener AC, Yamaguchi N, O'brien SJ, Macdonald DW (July 2007). "The Near Eastern Origin of Cat Domestication". Science. 317 (5837): 519-23. Bibcode:2007Sci...317..519D. doi:10.1126/science.1139518. OCLC 808298830. PMC 5612713 $2. PMID 17600185. 
  5. ^ Dewey, Tanya. "Felis silvestris (wild cat)". Animal Diversity Web (İngilizce). 14 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2021. 
  6. ^ "Chinese Mountain Cat (Felis bieti) Classification / Taxonomy". Wild Cat Family (İngilizce). 5 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2021. 
  7. ^ "Wildcat | mammal, Felis silvestris". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2021. 
  8. ^ "Felis silvestris cafra (African wild cat)". www.biodiversityexplorer.info. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2021. 
  9. ^ "African Wildcat". wildcatconservation.org. 8 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2021. 
  10. ^ "How did cats become domesticated?". Library of Congress. 6 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2021. 
  11. ^ a b Ottoni, Claudio; Van Neer, Wim; De Cupere, Bea; Daligault, Julien; Guimaraes, Silvia; Peters, Joris; Spassov, Nikolai; Prendergast, Mary E.; Boivin, Nicole; Morales-Muñiz, Arturo; Bălăşescu, Adrian; Becker, Cornelia; Benecke, Norbert; Boroneant, Adina; Buitenhuis, Hijlke; Chahoud, Jwana; Crowther, Alison; Llorente, Laura; Manaseryan, Nina; Monchot, Hervé; Onar, Vedat; Osypińska, Marta; Putelat, Olivier; Quintana Morales, Eréndira M.; Studer, Jacqueline; Wierer, Ursula; Decorte, Ronny; Grange, Thierry; Geigl, Eva-Maria (19 Haziran 2017). "The palaeogenetics of cat dispersal in the ancient world" (PDF). Nature Ecology & Evolution. 1 (7). doi:10.1038/s41559-017-0139. 13 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Ekim 2023. 
  12. ^ Geigl, Eva-Maria; Grange, Thierry (2018). "Of Cats and Men: Ancient DNA Reveals How the Cat Conquered the Ancient World". Paleogenomics: genome-scale analysis of ancient DNA (PDF). doi:10.1007/13836_2018_26. ISBN 978-3-030-04752-8. 21 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Ekim 2023. 
  13. ^ Montague, M. J.; Li, G.; Gandolfi, B.; Khan, R.; Aken, B. L.; Searle, S. M.; Minx, P.; Hillier, L. W.; Koboldt, D. C.; Davis, B. W.; Driscoll, C. A. (2014). "Comparative analysis of the domestic cat genome reveals genetic signatures underlying feline biology and domestication". Proceedings of the National Academy of Sciences. 111 (48): 17230-17235. Bibcode:2014PNAS..11117230M. doi:10.1073/pnas.1410083111 Özgürce erişilebilir. PMC 4260561 $2. PMID 25385592. 
  14. ^ Wade, Nicholas, Study Traces Cat's Ancestry to Middle East 9 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New York Times, June 29, 2007, archived from the original on 9 May 2015, retrieved 4 October 2012
  15. ^ "Breeds – The Cat Fanciers' Association, Inc". cfa.org. 6 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2021. 
  16. ^ a b Kurushima, J. D.; Lipinski, M. J.; Gandolfi, B.; Froenicke, L.; Grahn, J. C.; Grahn, R. A.; Lyons, L. A. (22 Kasım 2012). "Variation of cats under domestication: genetic assignment of domestic cats to breeds and worldwide random-bred populations". Animal Genetics. 44 (3): 311-324. doi:10.1111/age.12008. ISSN 0268-9146. PMC 3594446 $2. PMID 23171373. 
  17. ^ Kurushima, Jennifer Dawn (2011). Genetic analysis of domestication patterns in the cat (Felis catus) : worldwide population structure, and human-mediated breeding patterns both modern and ancient. University of California, Davis. ISBN 9781124907475. OCLC 861518845. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kedilerin_evcilleştirilmesi&oldid=32987864" sayfasından alınmıştır