Londra Öldüren Sis'i
| Londra Öldüren Sis'i | |
|---|---|
 Öldüren Sis sürecinde Trafalgar Meydanı | |
 | |
| Orijinal adı | Great Smog of London |
| Tarih | 5-9 Aralık 1952 |
| Konum | Londra, İngiltere |
| Koordinatlar | 51°30′25″N 0°07′37″W / 51.507°K 0.127°B |
| Zayiatlar | |
| Can kaybı | 12.000'e yakın |
Londra Öldüren Sis'i veya 1952 Büyük Kirliliği, Aralık 1952'nin başlarında İngiltere başkentini etkileyen ciddi bir hava kirliliği olayıydı. Antisiklon ve rüzgarsız koşullarla birleşen alışılmadık derecede soğuk hava, çoğunlukla kömür kullamınından kaynaklı şehrin üzerinde kalın bir duman tabakası oluşturarak havadaki kirliliği topladı. Bu kirlilik 5 Aralık Cuma ile 9 Aralık 1952 Salı arasında gerçekleşti ve daha sonrasında hava koşullarının değişmesiyle dağıldı.[1]
Görüşte ciddi azalmalara neden oldu ve hatta kapalı alanlara nüfuz ederek, "pea-soupers" adı verilen önceki kirliliğe bağlı benzer olaylardan çok daha ciddi bir şekilde aksamalara neden oldu. Sonraki haftalarda hükûmetin açıkladığı tıbbi raporlar, 8 Aralık'a kadar, kirliliğin doğrudan bir sonucu olarak 4.000 kişinin öldüğünü [2] ve kirliliğin insan solunum yolu üzerindeki etkilerinden dolayı 100.000 kişinin daha hastalandığını tahmin ediyor. Daha yakın tarihli araştırmalar, toplam ölüm sayısının önemli ölçüde daha fazla olabileceğini öne sürüyor; bir makale, olay sonucunda sonraki aylarda yaklaşık 6.000 kişinin daha öldüğünü öne sürüyor.
Londra, 13. yüzyıldan beri kötü hava kalitesine bağlı sorunlar yaşıyor[3] ve bu 1600'lerde daha da kötüleşerek devam etti.[4][5] Londra Öldüren Sis'inin Birleşik Krallık tarihindeki en kötü hava kirliliği olayı olduğu düşünülmektedir[6] ve çevre araştırmaları, hükûmet düzenlemeleri ve hava kalitesi ile sağlık arasındaki ilişki konusunda halkın farkındalığı üzerindeki etkileri açısından en önemli olaydır.[2] 1956 Temiz Hava Yasası dahil olmak üzere kirliliğe yönelik uygulamalarda ve yönetmeliklerde çeşitli değişikliklere yol açtı.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Kirlilik kaynakları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Öldüren Sis öncesinde ve bu süreçte alışılmadık derecede soğuk bir hava dönemi Londralıları kendilerini sıcak tutmak için normalden çok daha fazla kömür yakmaya yöneltti. Daha kaliteli "sert" kömürler (antrasit gibi) İkinci Dünya Savaşı borçlarını ödemek için ihraç edilme eğilimindeyken,[7] savaş sonrası yerli kömür nispeten düşük kaliteli, kükürtlü bir çeşit (linyite benzer) olma eğilimindeydi. Bu da dumandaki kükürt dioksit miktarını artırdı. Ayrıca Büyük Londra bölgesinde Fulham, Battersea, Bankside, Greenwich ve Kingston upon Thames dahil olmak üzere çok sayıda kömüre dayalı çalışan elektrik santrali mevcuttu ve bunların tümü bölgede kirliliğe katkıda bulundu. Birleşik Krallık Met Ofisi'ne göre, kirliliğin olduğu dönem boyunca her gün şu zararlı maddeler yayıldı: 1.000 ton duman partikülü, 140 ton hidroklorik asit, 14 ton florin bileşiği ve 800 ton sülfürik asit'e dönüştürülebilecek 370 ton kükürt dioksit.[1] Araştırmalar, Battersea'ye takılan ek kirlilik önleme sistemlerinin hava kalitesini kötüleştirmiş olabileceğini gösteriyor. Baca gazı yıkama, baca gazlarının sıcaklığını düşürdü; bu yüzden yükselmediler, bunun yerine zemin seviyesine düşerek yerel bir rahatsızlığa sebebiyet veriler.[8]
Buna ek olarak, özellikle son zamanlarda terk edilen elektrikli tramvay sisteminin yerini alan buharlı lokomotifler ve dizel yakıtlı otobüsler başta olmak üzere araç egzozlarından kaynaklanan kirlilik ve duman vardı. Diğer endüstriyel ve ticari kaynaklar da hava kirliliğine katkıda bulundu.[9]
Hava
[değiştir | kaynağı değiştir]4 Aralık 1952'de, bir antisiklon rüzgarsız bir Londra'ya yerleşti ve bir sıcak hava tabakası (veya "kapak") altında hapsolmuş soğuk, durgun hava ile sıcaklığın tersine dönmesine neden oldu.[10][11] Ortaya çıkan sis, ev ve sanayi bacalarından çıkan duman, motorlu araç egzozlarından gelenler partiküller ve kükürt dioksit gibi diğer kirleticilerle karışarak, ertesi gün başkenti örten kalıcı bir sis oluşturdu. Katran gibi kurum parçacıklarının varlığı, dumana sarı-siyah rengini verdi, bu nedenle literatürde "pea-souper" takma adı verildi.[9] Kayda değer rüzgarın olmaması, kirliliğe dayalı sisin dağılmasını engelledi ve benzeri görülmemiş bir kirlilik birikimine izin verdi.[kaynak belirtilmeli]
Etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Londra'ya Etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Londra ağır sislere alışık olmasına rağmen, bu daha öncekilere göre çok daha yoğun ve uzun süreli oldu.[12] Görüş mesafesi birkaç metreye kadar düşerek ("Kör gibiydiniz"[13]) sürüşü zorlaştırdı veya imkansız hale getirdi.
Londra Metrosu dışında toplu taşıma durdu ve ambulans hizmeti durarak insanları kendi kendilerini hastaneye götürmeye zorladı. Duman o kadar yoğundu ki, kapalı alanlara bile sızdı, bu da büyük kapalı alanlarda görüşün azalması konserlerde sahnelerin ve sinemalarda ekranların koltuklardan görülmesi zorlaştığı için konserlerin ve film gösterimlerinin iptal edilmesine veya terk edilmesine neden oldu.[14] Doğa sporları etkinlikleri de iptal edildi.[15]
Londra'nın iç banliyölerinde ve şehir merkezlerinden uzakta, yoğun sisi azaltmak için trafiği değiştirmek konusunda herhangi bir endişe bulunmadı. Sonuç olarak, görüş mesafesi gündüz bir metre kadar düşebildi. Kapıdan çıkmak, yol kenarları gibi olası engelleri hissetmek için kişinin ayaklarını karıştırması meselesi haline geldi. Bu durum, geceleri daha da kötüleşti, çünkü o sırada her bir arka sokak lambası, yayaların ayaklarını ve hatta lamba direğini görebilmesi için kaldırıma nüfuz eden bir ışık vermeyen akkor ampullerle donatıldı. Sise nüfuz eden flüoresan lambalar 1950'lerin sonlarına kadar yaygın olarak kullanılmadı. "Sis maskeleri", onları eczanelerden satın alabilenler tarafından takıldı. [ <span title="This claim needs references to reliable sources. (December 2017)">alıntı gerekli</span> ]
Sağlık etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Londra sisiyle bilindiği için panik oluşmadı. Ancak takip eden haftalarda, sağlık hizmetleri tarafından derlenen istatistikler, sisin 4.000 kişiyi öldürdüğünü ortaya çıkardı.[16] Kurbanların çoğu çok genç veya yaşlıydı veya önceden var olan solunum problemleri vardı. 1953 yılının Şubat ayında Marcus Lipton , Avam Kamarası'nda sisin 6.000 kişinin ölümüne neden olduğunu ve bu dönemde Londra'da 25.000 kişinin daha hastalık yardımı talep ettiğini öne sürdü.[17]
Sisin ardından aylarca ölüm oranı yüksek kaldı. Asla sonuçlandırılmayan bir ön rapor, bu ölümleri bir grip salgınından sorumlu tuttu.[2] Ortaya çıkan kanıtlar, ölümlerin yalnızca bir kısmının grip kaynaklı olabileceğini ortaya koydu.[18] Ölümlerin çoğu solunum yolu enfeksiyonlarından, hipoksiden ve sisin neden olduğu akciğer enfeksiyonlarından kaynaklanan irin hava yollarının mekanik olarak tıkanması sonucu meydana geldi.[19][20][21] Akciğer enfeksiyonları da çoğunlukla bronkopnömoni veya akut pürülan bronşit, kronik bronşit ile üst üste geldi.[22][23]
2004'te yayınlanan araştırma, ölümlerin sayısının güncel tahminlerden önemli ölçüde daha fazla olduğunu, yaklaşık 12.000 olduğunu gösteriyor.[2][24]
Çevresel Etki
[değiştir | kaynağı değiştir]1952'den beri Londra Şehri (Çeşitli Yetkiler) Yasası 1954 ve 1956 ve 1968 Temiz Hava Yasaları gibi çevre mevzuatları, hava kirliliğinde bir azalmaya yol açtı. Ev sahiplerine, açık kömür ateşlerini alternatiflerle değiştirmeleri (gaz kullanımını desteklemek gibi) veya tercih edenler için minimum duman üreten kok kömürü yakmaları için mali teşvikler sunuldu. Merkezi ısıtma (gaz, elektrik, petrol veya izin verilen katı yakıt kullanarak) o zamanlar çoğu konutta nadirdi ve 1960'ların sonlarına kadar pek tercih edilmiyordu. İyileştirmelere rağmen, yaklaşık on yıl sonra, Aralık 1962'nin başlarında bir başka kirliliğe dayalı sis olayını önlemek için yeterli ilerleme kaydedilemedi.[25]
Sonuçları
[değiştir | kaynağı değiştir]Texas A&M Üniversitesi'ndeki, Pekin'deki kirli hava bulanıklığını araştıran atmosfer bilimcileri, araştırmalarının 1952'deki Londra olayına olası bir nedene yol açtığını fark ettiler. "Bilim adamları, Çin'deki koşulları inceleyerek ve bir laboratuvarda deneyler yaparak, hava durumu şartlarının ve kimya kombinasyonunun Londra sisinin konsantre sülfürik asit sisine dönüşmesine neden olabileceğini öne sürüyorlar."[26]
Temsil
[değiştir | kaynağı değiştir]Öldüren Sis, Netflix dizisi The Crown'ın 1. sezonunun 4. bölümünün ana etkinliğidir. Hastanelerdeki kaos ve buna bağlı siyasi önem fazlasıyla abartılmış gibi görünse de, hava kirliliğinin temsili oldukça doğru görünüyor.[27]
Öldüren Sis, Doctor Who'nun The Creeping Death adlı sesli oyununun ortamıdır.[28]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "The Great Smog of 1952". metoffice.gov.uk. 3 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2014.
- ^ a b c d Bell, M.L. (2004). "A Retrospective Assessment of Mortality from the London Smog Episode of 1952: The Role of Influenza and Pollution". Environ Health Perspect. 112 (1; January): 6-8. doi:10.1289/ehp.6539. PMC 1241789 $2. PMID 14698923.
- ^ Brimblecombe (1976). "Attitudes and Responses Towards Air Pollution in Medieval England". Journal of the Air Pollution Control Association. 26 (10): 941-45. doi:10.1080/00022470.1976.10470341. PMID 789426.
- ^ Fumifugium, Printed by W. Godbid, 1661, 8 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 5 Mayıs 2016
- ^ Graunt, John, 1620–1674; Petty, William, Sir, 1623–1687 (1662), Natural and political observations mentioned in a following index, and made upon the bills of mortality [microform] / by John Graunt ... ; with reference to the government, religion, trade, growth, ayre, diseases, and the several changes of the said city, Printed by Tho. Roycroft for John Martin, James Allestry, and Tho. Dicas
- ^ McKie, Robin & Townsend, Mark. Great Smog is history, but foul air still kills (The Observer 22 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 24 November 2002).
- ^ "Old Smoke: London's Famous Fog". JSTOR Daily. 24 Ağustos 2015. 25 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Power in Trust: the environmental history of the Central Electricity Generating Board. Oxford: Clarendon. 1991. ss. 22, 42-3. ISBN 0-19-854673-4.
- ^ a b Introduction to Environmental Physics. CRC Press. 2001. ss. 112-13. ISBN 978-0748407651.
- ^ "Atmosphere, Climate & Environment Information Programme". Ace.mmu.ac.uk. 4 Aralık 1952. 25 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2010.
- ^ "Met Office Education: Teens – Case Studies – The Great Smog". Metoffice.gov.uk. 5 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2010.
- ^ Greater London Authority. 50 Years On: The struggle for air quality in London since the great smog of December 1952.
- ^ "The Killer Fog of '52". NPR. 1 Kasım 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2013.
- ^ "London fog clears after days of chaos". BBC News. 19 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2014.
- ^ "Busy Time for Thieves: Traffic Disrupted". The Guardian. 7 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2020.
- ^ "The Great Smog of 1952". metoffice.gov.uk. 16 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2008.
- ^ "Coal: Nutty slack", Commons Sitting of 16 February 1953, hansard.millbanksystems.com
- ^ Davis DL. 2002. When Smoke Ran Like Water. New York:Basic Books.
- ^ Peters, Annette; Döring, Angela; Wichmann, H-Erich; Koenig, Wolfgang (1997) 'Increased plasma viscosity during an air pollution episode: a link to mortality?' The Lancet, 1997, Vol. 349 (9065), pp. 1582–87
- ^ Hunt (2003). "Toxicologic and epidemiologic clues from the characterization of the 1952 London smog fine particulate matter in archival autopsy lung tissues". Environmental Health Perspectives. 111 (9): 1209-14. doi:10.1289/ehp.6114. PMC 1241576 $2. PMID 12842775.
- ^ Bell ML, Davis D. 2001. Reassessment of the lethal London fog of 1952: novel indicators of acute and chronic consequences of acute exposure to air pollution. Environ Health Perspect 109(suppl 3):389–94.
- ^ Camps, Francis E (Ed.) (1976). Gradwohl's Legal Medicine (Bristol: John Wright & Sons Ltd, 3rd ed.) 0-7236-0310-3. p. 236.
- ^ Andrew (2003). "Toxicologic and Epidemiologic Clues from the Characterization of the 1952 London Smog Fine Particulate Matter in Archival Autopsy Lung Tissues Hunt". Environmental Health Perspectives. 111 (9): 1209-14. doi:10.1289/ehp.6114. PMC 1241576 $2. PMID 12842775.
- ^ Stone (2002). "Counting the Cost of London's Killer Smog" (PDF). Science. 298 (5601): 2106-2107. doi:10.1126/science.298.5601.2106b. PMID 12481106. 24 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Aralık 2020.
- ^ "Choking fog spreads across Britain". BBC News. 8 Aralık 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2015.
- ^ "Research On Chinese Haze Helps Crack Mystery of London's Deadly 1952 Fog". NPR. 23 Kasım 2016. 23 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2016.
- ^ "The Crown: Discover the real Great Smog that brought London to a standstill". Radio Times (İngilizce). 27 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2020.
- ^ "3.3 Doctor Who: The Creeping Death - Doctor Who - The Tenth Doctor Adventures - Big Finish". Big Finish (İngilizce). 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2020.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bates, David V. "Recollections of the London Fog." Environmental health perspectives 110.12 (2002): A735. online 9 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Bell, Michelle L.; Davis, Devra Lee (Haziran 2001). "Reassessment of the Lethal London Fog of 1952: Novel Indicators of Acute and Chronic Consequences of Acute Exposure to Air Pollution". Environmental Health Perspectives. 109 (Suppl 3). ss. 389-394. doi:10.2307/3434786. JSTOR 3434786. PMC 1240556 $2. PMID 11427388.
- Berridge, Virginia (Ed.). The Big Smoke: Fifty Years After the 1952 London Smog (the University of London, Institute of Historical Research, 2005)
- Brimblecombe, Peter. The Big Smoke: A History of Air Pollution in London Since Medieval Times (Routledge Kegan & Paul, 1987)
- Davis, Devra L. "A look back at the London smog of 1952 and the half-century since." Environmental health perspectives 110.12 (2002): A734. online 2 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Davis, Devra L. "The Great Smog" History Today (Dec 2002) Vol. 52, Issue 12
- Dawson, Kate Winkler. Death in the Air: The True Story of a Serial Killer, the Great London Smog, and the Strangling of a City 2 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Hachette Book Group, 2017)
- Greater London Authority. 50 Years On The struggle for air quality in London since the great smog of December 1952 (December 2002)
- Thorsheim, Peter. Inventing Pollution: Coal, Smoke, and Culture in Britain Since 1800 2 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ohio University Press, 2006)
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Edinburgh Üniversitesi - 1952 Londra Sis Felaketi
- BBC News: Zehirli karanlık günler 3 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- 1952: Kaos günlerinden sonra Londra sisi temizlendi 19 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (BBC News, 9 Aralık 1952)
- Persistent sulfate formation from London Fog to Chinese haze 25 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. PNAS
- Bilim adamları nihayet 1952'de Londra'da gizemli bir sisin 12.000 insanı öldürmesine neyin sebep olduğunu biliyorlar. 5 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.