Merv Kuşatması (1221)
| Merv Kuşatması | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Harezmşahlar’ın Moğollar tarafından istilası | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Moğol İmparatorluğu |
 Harezmşahlar Devleti | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Cengiz Han Tuluy | Davud (vali) | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 30,000 ila 50,000 | 12,000 | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| Bilinmiyor | Garnizonun büyük bir kısmı | ||||||||
Merv Kuşatması (Farsça: محاصره مرو) Nisan 1221'de Harezmşahlar’ın Moğollar tarafından istilası sırasında gerçekleşmiştir. 1219 yılında Moğol İmparatorluğu'nun hükümdarı Cengiz Han, Şah Alâeddin Muhammed tarafından yönetilen Harezmşahlar Devleti'ni işgal etti. Şah, büyük şehirlerini tek tek savunmayı ve ordusunu çeşitli garnizonlarda konuşlandırmak üzere bölmeyi planlarken Moğollar, Harezmşahlar Devleti'nin kalbi Horasan'ın etrafındaki birbiri ardına şehirleri kuşattı.
Merv şehri, o zamanlar geniş Harezmşahlar Devleti'nin bir parçası olan Horasan'ın önemli bir öğrenim, ticaret ve kültür merkeziydi. Cengiz Han'ın oğlu Tuluy tarafından yönetilen ve sayılarının 30,000 ila 50,000 arasında olduğu tahmin edilen bir Moğol kuvveti, kuzeydeki eski imparatorluk başkenti Köhne Ürgenç'ı tahrip ettikten sonra Karakum Çölü'nden geçmiştir. Birçok tarihçiye göre, Merv'i savunanlar 7 ila 10 gün içinde Moğollara teslim olmuştur.
Tarihi kayıtlar, daha önce imparatorluğun kuşatma altındaki diğer şehirlerinden kaçan mülteciler de dahil olmak üzere Merv'in tüm nüfusunun öldürüldüğünü iddia etmektedir. Moğolların 700,000 kişiyi katlettiği söylenirken[1][2][3] İranlı tarihçi Cuveyni bu sayının 1.300.000'den fazla olduğu söylemektedir[4] ki bu da Merv'i dünya tarihinde en kanlı şekilde ele geçirilen yerleşim yerlerinden biri yapmaktadır.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Merv, daha önce "Margiana'daki Antiokhia" ve "Marw al-Şahijan" olarak bilinen, Horasan'da tarihi İpek Yolu üzerinde yer alan büyük bir İran şehriydi. Zengin tarihi boyunca çeşitli siyasi yapıların başkenti olan Merv, 9. yüzyılın başlarında Halife el-Me'mun'un merkezi ve İslam Halifeliği'nin başkenti oldu.[5] 11. ve 12. yüzyıllarda Merv, Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun başkentiydi.[6][7][8] Bu dönemde Merv, İslam bilimi ve kültürünün başlıca merkezlerinden biri haline geldi ve ünlü şairler, müzisyenler, hekimler, matematikçiler ve astronomlar yetiştirdi.
Büyük Pers bilgini Ömer Hayyam da dahil olmak üzere, birçok kişi Merv'deki gözlemevinde çalıştı. Persli coğrafyacı ve gezgin İstahrî, Merv için "İran'ın tüm ülkeleri içinde, bu insanlar yetenekleri ve eğitimleri ile ünlüydüler" diye yazmıştır. Arap coğrafyacı Yâkût el-Hamevî, Merv'de 10 büyük kütüphane olduğunu söylemiştir. 12. ve 13. yüzyıllarda, Moğol istilasından önce, Merv dünyanın en büyük şehri ve nüfusunun 500,000 kadar olduğu tahmin edilir. Bu dönemde Merv "Marw al-Şahijan" (Büyük Merv) olarak bilinir ve sık sık "doğu İslam dünyasının başkenti" olarak anılırdı.
Kuşatma
[değiştir | kaynağı değiştir]Merv'deki garnizon yaklaşık 12,000 kişiden oluşuyordu ve şehir, doğu Harezm'den gelen mültecilerle doluydu.
Nisan 1221'de, Cengiz Han'ın oğlu Tuluy, şehri altı gün boyunca kuşattı. Yedinci gün, şehre saldırdı. Ancak garnizon saldırıyı geri püskürttü ve Moğollara karşı kendi karşı saldırısını başlattı. Ancak şehre geri çekilmek zorunda kaldılar. Ertesi gün, şehrin valisi, Tuluy'un vatandaşların hayatlarının bağışlanacağı vaadi üzerine şehri teslim etti. Ancak şehir teslim edilir edilmez, Tuluy, teslim olan herkesi katletti; bu katliam belki de Gurganc'takinden daha büyük bir ölçekteydi. Arap tarihçi Ali İbnü'l-Esîr, olayları Merv mültecilerinin anlatısına dayanarak şöyle anlatmıştır:
Cengiz Han, altın bir tahtta oturdu ve yakalanan askerlerin önüne getirilmesini emretti. Askerler önüne getirildiğinde, infaz edildiler ve halk bunu izleyip ağladı. Sıradan insanlara gelince, erkekler, kadınlar ve çocukları ayırdılar. O gün çığlıkların, ağlamaların ve feryatların unutulamayacağı bir gündü. Zengin insanları alıp dövdüler ve her türlü işkenceyle acı çektirdiler... Sonra şehri ateşe verdiler ve Sultan Sencer'ın türbesini yakıp mezarını hazine bulmak ümidiyle için kazdılar. "Bu insanlar bize direndiler" bahanesiyle hepsini öldürdüler. Sonra Cengiz Han, ölülerin sayılmasını emretti ve yaklaşık 700,000 ceset bulundu.[9]
Bir Pers tarihçisi olan Alâeddin Atâ Melik Cüveynî, bu sayının 1,300,000'den fazla olduğunu belirtmektedir. Fetheden ordunun her bir askeri, "üç ila dört yüz kişiyi infaz etmekle görevlendirilmişti" ve bu askerlerin birçoğu, Merv'e düşmanlık besleyen Serahs'tan gelen Müslüman askerlerdi.[10] Merv'in neredeyse tüm nüfusu ve Harezmşahlar Devleti'nin diğer bölgelerinden gelen tüm mülteciler de katledildi ve bu, dünya tarihindeki en kanlı şehir fetihlerinden biri oldu.[11]
Sonuç
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir süre sonra 1221'de Celâleddin Harezmşah, Wilan yakınlarında bir Moğol ordusuna saldırdı ve Cengiz Han, Shikhikhutug komutasında 30,000 kişilik bir ordu gönderdi.[12] Celâleddin'in uyguladığı taktikler sonucunda Moğol ordusu iki gün süren bir savaşta yok edildi. Harezmliler, Shikhikhutug'un Pervan Muharebesi'ndeki yenilgisinin haberinin imparatorluk genelinde yayılmasının ardından bir isyan başlattılar. Celâleddin'in Moğol ordusuna karşı arka arkaya kazandığı zaferlerden ilham alan Kuş Tegin Pehlivan, Merv'de bir isyan başlattı ve burayı başarıyla ele geçirdi, ardından Buhara'ya da başarıyla sonuçlanan saldırılar düzenledi.[13]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Naimark, Norman (2017). Genocide A World History. Oxford University Press. s. 21. ISBN 9780199765263.
The city of Merv fell in February 1221 to Tolui, Genghis Khan's youngest son, who is said to have massacred 700,000 persons while sparing some eighty craftsmen.
- ^ Goldstein, Joshua (2011). Winning the War on War The Decline of Armed Conflict Worldwide. Penguin Publishing Group. ss. 45-63. ISBN 9781101549087.
- ^ Bonner, Jay (2017). Islamic Geometric Patterns Their Historical Development and Traditional Methods of Construction. Springer New York. s. 115. ISBN 9781441902177.
- ^ Alāʼ al-Dīn ʻAṭā Malik Juvaynī, History of the World Conqueror, J.A. Boyle, transl., pp.163-4 (Harvard Univ. Press. 1968).
- ^ Sourdel, Dominique. "Al-Maʾmūn, Abbāsid caliph". Encyclopedia Britannica. 7 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.
Al-Maʾmūn, having become caliph of the entire ʿAbbāsid empire, decided to continue to reside at Merv, assisted by his faithful Iranian vizier al-Faḍl.
- ^ Starr, Frederick (2015). Lost Enlightenment. Central Asia's Golden Age from the Arab Conquest to Tamerlane. Princeton University Press. s. 425.
Sanjar's capital at Merv was not the ancient center around the ErkKala but a ...
- ^ Chandler, Tertius (2013). 3000 Years of Urban Growth. Elsevier Science. s. 232.
Hence under 125000 and probably under 100000—as Merv rose very fast as a Seljuk capital
- ^ Brummel, Paul (2005). Turkmenistan. Bradt Travel Guides. s. 7.
The Seljuks were to establish a mighty empire stretching right to the Mediterranean, with Merv as its capital.
- ^ Tharoor, Kanishk (12 Ağustos 2016). "Lost cities #5: how the magnificent city of Merv was razed – and never recovered". The Guardian. 29 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.
- ^ Cambridge History of Iran, Vol. V, Ch. 4, "Dynastic and Political History of the Il-Khans" (John Andrew Boyle), s.313 (1968).
- ^ Stubbs, Kim. "Facing the Wrath of Khan." Military History, May, 2006. p. 30–37.
- ^ Jaques 2007, s. 778.
- ^ Sverdrup 2017, s. 29, 163, 168.
- Genel
- Barthold, Vasily (1968). Turkestan Down to the Mongol Invasion. Second. Londra: Oxford University Press, Luzac & Co. OCLC 4523164.
- Buniyatov, Z. M. (2015). A History of the Khorezmian State Under the Anushteginids, 1097-1231 Государство Хорезмшахов-Ануштегинидов: 1097-1231 [A History of the Khorezmian State under the Anushteginids, 1097-1231]. Mustafayev, Shahin; Welsford, Thomas tarafından çevrildi. Moskova: Nauka. ISBN 978-9943-357-21-1.
- Golden, Peter (2009). "Inner Asia c.1200". The Cambridge History of Inner Asia. Cilt The Chinggisid Age. ss. 9-25. doi:10.1017/CBO9781139056045.004. ISBN 9781139056045.
- Jackson, Peter (2009). "The Mongol Age in Eastern Inner Asia". The Cambridge History of Inner Asia. Cilt The Chinggisid Age. ss. 26-45. doi:10.1017/CBO9781139056045.005. ISBN 9781139056045.
- May, Timothy (2018). "The Mongols outside Mongolia". The Mongol Empire. Edinburgh: Edinburgh University Press. ss. 44-75. ISBN 9780748642373. JSTOR 10.3366/j.ctv1kz4g68.11.
- Rossabi, Morris (1994). "All the Khan's Horses" (PDF). Natural History. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.
- Smith, John Masson (1975). "Mongol Manpower and Persian Population". Journal of the Economic and Social History of the Orient. 18 (3). ss. 271-299. doi:10.2307/3632138. JSTOR 3632138.
- Sverdrup, Carl (2010). France, John; J. Rogers, Clifford; DeVries, Kelly (Ed.). "Numbers in Mongol Warfare". Journal of Medieval Military History. Cilt VIII. Boydell and Brewer. ss. 109-117. ISBN 9781843835967. JSTOR 10.7722/j.ctt7zstnd.6.
- Sverdrup, Carl (2013). "Sübe'etei Ba'atur, Anonymous Strategist". Journal of Asian History. 47 (1). Harrassowitz Verlag. ss. 33-49. doi:10.13173/jasiahist.47.1.0033. JSTOR 10.13173/jasiahist.47.1.0033.
- Sverdrup, Carl (2017). The Mongol Conquests: The Military Campaigns of Genghis Khan and Sübe'etei. Warwick: Helion & Company. ISBN 978-1913336059.