Orphe ve Eurydice
 | |
| Özgün isim | Italyanca: Orfeo ed Euridice Fransizca: Orphée et Eurydice |
|---|---|
| Müzik | Christoph Willibald Gluck |
| Libretto | Ranieri de' Calzabigi: 1762 Viyana versiyonu Pierre-Louis Moline: 1774 Paris versiyonu |
| Gala | 5 Ekim 1762: Viyana versiyonu 2 Agustos 1774: Paris versiyonu |
| İlk gösterim yeri | Burgtheatre, Viyana Académie Royale de MusiqueThéâtre, Paris |
| Oyuncular |
|
Orphe ve Eurydice (İtalyanca: Orfeo ed Euridice Fransızca: Orphée et Eurydice) Christoph Willibald Gluck tarafından hazırlanmış bir operadır. Operanın konusu antik Yunan Orfe efsanesine dayanmaktadır ve operanın librettosu "Ranieri de' Calzabigi" tarafından yazılmıştır. İlk temsili 5 Ekim 1762'de Viyana'da Burgtheatre'da verilmiştir.
Bu operanın janrı azione teatrale olarak verilir ve bu tür, koro ve dans da kapsayan ve bir mitolojik konuyu işleyen opera olarak tanımlanmaktadır. "Orphe ve Eurydice" Gluck'un opera janrına yaptığı devrimi kapsayan ilk "reform" operasıdır. Gluck "reform" operaları hazırlamasının hedefi kendinden önce anlaşılması zor çapraşık konuları inceleyen ve çok karmaşık müzik ihtiva eden opera seria tipinden ayrılmak ve hem dram hem de müzik yönlerinden operaya bir "soylu basitlik" getirmektir.
"Orphe ve Euridyce"'nin ilk "1762 Viyana versiyonu" bir İtalyanca librettoya dayanmakta ise de operanın genel şekli, özellikle resitatifler içermesi ve genellikle ses virtuozluğuna dayanmaması ile, Fransız opera zevkine göre hazırlanmıştır. Bu operanın 1762'deki ilk Viyana prömiyerinden 12 yıl sonra 1774'te Gluck bu operayı Fransiz "Pierre-Louis Moline" tarafından hazırlanan Fransızca libretto ile Paris'te Académie Royale de Musique'de temsil edilmesi için daha da Fransız opera zevklerine uyacak şekilde revize etmiştir ve buna "1774 Paris versiyonu" adı verilir.
Bu eserini ilk "1762 Viyana versiyonu" ile "1774 Paris verizonu" Orphe rolü için kastrato (yani tiz sesli hadım erkek) şarkıcı kullanılmasını öngörmekteydi. Fakat bu tür ses tipi 19. yüzyıl başlarında ortadan kalkmaya başladı. Bu nedenle Orphe rolü ya erkek alto veya tenör sesi ile veya bir kadın sesi ile temsil edilmeye başlandı. 1950'den beri bu eserinin modern verziyonlarının temsilinde ise Orphe kastrato ses tipi için bir erkek kontr-tenor sesi kullanılmaya başlandı.
19. yüzyılda kastrato sesinin ortadan kalkması nedeniyle köklü revizyonlarla diğer yeni versiyonlar ortaya çıkartıldı ve bunlardan en popüleri 1859'da Fransiz bestecisi Hector Berlioz'un versiyonu olmuştur. "Berlioz versiyonu" 4 perdeden oluşmakta ve Orphe sesi için kadın alto tipi şarkıcı gerekmektedir. Berlioz bu versiyonunda genel olarak 1762 Viyana versiyonunu baz olarak almış ve buna yalnız Paris versiyonundaki bulunan müzik parçalarını eklemiştir. Ayrıca müzik enstrümanlarının modernleştirilmesini göz önüne alarak operanın orkestrasyonunu da değiştirip revize etmiştir.
Roller
[değiştir | kaynağı değiştir]
| Rol | Ses tipi | 1762 Viyana Versiyonu Roller 5 Ekim, 1762 (Orkestra sefi: -) |
1774 Paris Versiyonu Roller 2 Agustos, 1774 (Orkestra sefi: -) |
|---|---|---|---|
| Orfeo | Alto kastrato (Viyana prömiyeri), Tiz tenor, Haute-contre (Paris prömiyeri), veya mezzo-soprano |
Gaetano Guadagni | Joseph Legros |
| Amore | soprano | Marianna Bianchi | Sophie Arnould |
| Eurydice | soprano | Lucia Clavereau | Rosalie Levasseur |
| Koro: Kadın ve erkek çobanlar; Öfkeli Ruhlar; Mutlu Ruhlar |
Enstrümantasyon
[değiştir | kaynağı değiştir]1762 Viyana Versiyonu prömiyeri partisyon notaları şu enstrümanlar için hazırlanmıştır: Üflemeli: 2 flut, 2 obua, 1 tahta klarinet, 2 fagot Pirinç: 2 korno, 2 klasik kornetto, 2 trompet, 3 trombon Vurmalı: timpani, Yaylı: birinci ve ikinci kemanlar, viola, violonsel, kontrbas Diğer: Arp, Klavsen.
Orphe'nin "lir" enstrümanı yerine arp kullanılır.
Konu özeti
[değiştir | kaynağı değiştir]I. Perde
[değiştir | kaynağı değiştir]Muzisiyen, şarkıcı ve şair "Orphe", çok genç ölmüş olan eşi "Eurydice"’nin kabri başındadır. Çok derin acılı bir yas tutmaktadır. Hüzün dolu kalbini hissettirmek için sevgili eşinin ruhuna seslenir. Eurydice'yi kendinden ayıran tanrılara lanet yağdırır. Nimfler korosuyla Orphe: ("Ah, se intorno”/“Ah! Dans ce bois”) ve üç kısımdan oluşan ve her kısmı bir resitatifle başlayan arya: ("Chiamo il mio ben"/"Objet de mon amour").
Orphe bu hislerini şarkısıyla ifade ederken, aşk tanrısı "Amore" ortaya çıkar. Orphe'ye diğer tanrıların derin hüznünden çok etkilendiklerini bildirir. (1774 versiyonu Amore için arya: "Si les doux accords") Bazı şartlar altında, onun yeraltı dünyasına gidip eşini tekrar yeryüzüne çıkarmasına izin vermeye karar aldıklarını söyler. Baş tanrı Jüpiter’in Orphe'den uymasını istediği tek şartı vardır: Orphe'nin Eurydice'yi yeryüzüne tekrar çıkartıncaya kadar, kesinlikle onun yüzüne bakmaması gerekmektedir. Yine Amore aryası ("Gli sguardi trattieni"/“Soumis au silence"). Orphe buna çok güçlükle inanır. 1774 versiyonu Orphe yanıt aryası ("L'espoir renaît dans mon âme"). Büyük korkularını yenerek elinde bulunan "lir" müziksel enstrümanını kalkan olarak kullanarak yeraltına gitmeye yola çıkar.
II. Perde
[değiştir | kaynağı değiştir]Yeraltı dünyası girişinde nöbet tutan, "Öfkeli Ruhlar" bu cesur ama esrarengiz yabancıya kim olduğunu sorarlar . "Orphe" lirini çalıp onlardan merhamet isteyip yeraltına girme izini ister. Ama "Öfkeli Ruhlar" önce girişine izin vermeyi reddederler ve köpekleri Cerebus'u tanımlayıp onu korkutup kaçırmaya çalışırlar. Koro:("Chi mai dell’Erebo"/“Quel est l’audacieux”). Orphe karısı hakkında duygularını son derece derin ifade eden bir şarkı söyler; Orphe aryaları: "Mille pene"/"Ah! La flamme") ve "Men tiranne"/"La tendresse"). Bunu duyup çok etkilenen "Öfkeli Ruhlar" direnmeyi bırakıp "Orphe"'nin yeraltına girmesine izin verirler: "Öfkeli Ruhlar" korosu: ("Ah, quale incognito affetto"/"Quels chants doux"). 1774 Paris versiyonunda bu sahne bir dans, "Öfkeli Ruhlar Dansı" (No. 28) ile biter.
Yeraltı (Elisium) dünyasında huzur içinde bulunan "Mutlu Ruhlar" şarkı söyleyip dans etmektedirler. 1762 Viyana versiyonunda kısa bir bale; 1774 Paris versiyonunda bir solo flüt kısmı da dahil 4 kısımdan oluşan "Mutlu Ruhlar Dansı".
Orphe eşini bulmak üzere içeri girer. Buradaki sihirli huzurlu atmosferinden çok haz aldığını dile getirir: arya ("Che puro ciel"/"Quel nouveau ciel"). Ama hissettiği acıyı dindirmenin ancak eşini görmek ile olacağını belirtir. Yeraltı ölüler diyarındaki "Mutlu Ruhlar" da Orphe’nin müziğinden ve sesinden çok etkilenmişlerdir ve Eurydice’ye yeniden can verip onu eşi Orphe’ye teslim ederler: "Mutlu Ruhlar" korosu: "Torna, o bella"/"Près du tendre objet"). Orphe kendini çok mutlu hisseder ama Eurydice'nin yüzüne bakmamaya özen göstermekten çok tedirgin olur.
III. Perde
[değiştir | kaynağı değiştir]Orphe, Eurydice’e yeryüzüne tekrar çıkmak için acele etmesini söyler. Ama tanrıların şartına uyarak bu yolculuk boyunca eşinin yüzüne bakmaz. Eurydice de Orphe'ye tekrar kavuşmaktan çok mutludur. Ancak birden aklına bir şüphe düşer ve eşine sorar: Acaba neden Orphe kendi yüzüne bakmaktan sakınmaktadır? İkili: ("Vieni, appaga il tuo consorte"/"Viens, suis un époux") Acaba eşi sadakatten ayrılmış mıdır? Eurydice aryası: ("Che fiero momento"/“Fortune ennemie”). Güzelliği ölüm ile ortadan kalktığı için mi bakışlarını kendinden esirgemektedir? Orphe bakışlarını sevgili eşinden uzak tutmakta güçlük çekmektedir. Eurydice’den kendisine güvenmesini ve yola devam etmelerini ister. Eurydice ise bu şekil bir karşılaşmanın ölümden beter ve daha dayanılmaz olduğunu ve kendi için çok derin bir acı yarattığını açıklar. Orphe sevgili eşinin bu serzenişine dayanamaz ve tanrıların şartına uymayarak eşinin yüzüne bakar.
Eurydice hemen bir kez daha son nefesini verir. Orphe eşini tekrar kaybettiğine yanıp yakınan ünlü aryasını söylemeye başlar: ("Che farò senza Euridice?"/"J’ai perdu mon Eurydice") Pişmanlık ve acı içine düşen Orphe, Eurydice'siz hayatın hiçbir değeri olmadığını diline getirerek yakınmaya başlar. Kendi hayatına da son verip eşi ile yeraltı ölüler (Hades) diyarında birlikte olmaya karar vermek üzeredir. Tam kendi canına kıymaya hazırlanırken "Amour" tekrar görünür ve Orphe’nin kendisini öldürmesine engel olur. Orfe'ye sadakat ve inanç sınavını başarıyla geçtiğini açıklar. Bu nedenle Eurydice’yi canlandırıp tekrar kendisine verir: 1774 versiyonunda Üçlü: ("Tendre Amour"). Mutlu çift birlikte yeryüzüne dönerler. Sevdikleri tarafından coşkunluklarla kutlanıp danslarla karşılanırlar. 1774 versiyonunda önce koro ("L’Amour triomphe") şarkısını takiben, 4 kısımdan oluşan bir bale ve en sonunda '"Amore"'yi öven bir ensambl koro ("Trionfi Amore") ile opera sona erer.
Seçilmiş ses ve video kayıtları
[değiştir | kaynağı değiştir]"Orphe ve Euriydice" operasının değişik ses tiplerine göre 5 değişik versiyonu bulunmaktadır ve her versiyon için ses kayıtları vardır.
1762 Viyana versiyonu (Orphe kontr-tenor)
[değiştir | kaynağı değiştir]- Jochen Kowalski (Orfeo), Dagmar Schellenberger-Ernst (Euridice), Christian Fliegner (Amore); Berlin Radyo Korosu, C.P.E. Bach Oda Orkestrasi, Hartmut Haenchen (Capriccio, 1990)
- Derek Lee Ragin (Orfeo), Sylvia McNair (Euridice), Cyndia Sieden (Amore); Monteverdi Choir, English Baroque Soloists, Şef: John Eliot Gardiner (Philips, 1991)
- James Bowman (Orfeo), Lynne Dawson (Euridice), Claron McFadden (Amore); Choeur de Chambre de Namur, La Grande Écurie et La Chambre du Roy, Şef:Jean-Claude Malgoire (Astrée 1994)
1762 Viyana versiyonu (Orphe kadın şarkıcı)
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bernarda Fink (Orfeo), Veronica Cangemi (Euridice), Maria Cristina Kiehr (Amore); RIAS Kammerchor, Freiburger Barockorchester, Şef:René Jacobs (Harmonia Mundi, 2001)
1762 Viyana versiyonu (Orphe bariton)
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dietrich Fischer-Dieskau (Orfeo), Gundula Janowitz (Euridice), Edda Moser (Amore); Münchener Bach-Chor, Münchener Bach-Orchester, Şef:Karl Richter (Deutsche Grammophon) stereo.
1774 Paris versiyonu (Orphe tenor)
[değiştir | kaynağı değiştir]- Léopold Simoneau (Orphée), Suzanne Danco (Eurydice), Pierrette Alarıe (Amour); Robert Blanchard Vocal Ensemble, Orchestre Lamoureux, Şef:Hans Rosbaud (Philips mono, 1956)
- Nicolai Gedda (Orphée), Janine Micheau (Eurydice), Liliane Berton (Amour); Choeurs Elisabeth Brasseur, Orchestre de la Société des Concerts du Conservatoire, Şef:Louis de Fremont (Deutsche Grammophon, mono, 1957)
- Richard Croft (Orphée), Mireille Delunsch (Eurydice), Marion Harousseau (Amour); Les Musiciens du Louvre, Şef:Marc Minkowski (Deutsche Grammophon arşivleme ek, 2002, satis 2004)
1859 Berlioz versiyonu
[değiştir | kaynağı değiştir]- Fransızca: Anne Sofie von Otter (Orphée), Barbara Hendricks (Eurydice), Brigitte Fournier (Amour); Monteverdi Choir, Lyon Opera Orchestra, Şef:John Eliot Gardiner (EMI)
- Fransızca: Ewa Podles (Orphée), Raphaele Farman (Eurydice), Marie-Noelle de Callataÿ (Amour); Capella Brugensis, Collegium Instrumentale Brugense, Şef:Patrick Peire (Forlane)
- İtalyanca : Kathleen Ferrier (Orfeo), Ann Ayars (Euridice), Zoe Vlachopoulos (Amore), Glyndebourne Festival Choir, Southern Philharmonic Orchestra, Şef:Fritz Stiedry (Decca mono, 1947 - kısaltılmış)
- İtalyanca : Kathleen Ferrier (Orfeo), Greet Koeman (Euridice), Nel Duval (Amore), Chorus & Orchestra of Netherlands Opera, Şef:Charles Bruck, 1951 de kayıt, sonradan edit edilip 2004'te satışa sunulma EMI.
- İtalyanca: Janet Baker (Orfeo), Elisabeth Speiser (Euridice), Elizabeth Gale (Amore); Glyndebourne Chorus, London Philharmonic Orchestra, Şef:Raymond Leppard (Erato, 1983)
- İtalyanca: Marjana Lipovšek (Orfeo), Lucia Popp (Euridice), Julie Kaufmann (Amore); Chor des Bayerischen Rundfunks, Münchner Rundfunkorchester, Şef:Leopold Hager (RCA, 1986)
DVD kaydı
[değiştir | kaynağı değiştir]OperanŞef:n "Paris Versiyonu" Stefanos Lazaridis yapımcılığı altında "Avustralya Opera" tarafından hazırlanmış ve başrolü Avustralyalı haute-tenor David Hobson'un Orphe olarak temsil ettiği bir DVD kaydı da satışa arzedilmiştir.
Dipnotları
[değiştir | kaynağı değiştir]Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1762 Viyana versiyonu libretto 5 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İtalyanca) (Erişim tarihi:25.9.2009)
- 1774 Paris versiyonu libretto 27 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca) (Erişim tarihi:25.9.2009)
- Piyano ve Ses için Notalar - İngilizce ve İtalyanca. (Erişim tarihi:25.9.2009)
- Opera Kılavuzu Almanca, İngilizce, Fransızca ve İtalyanca konu özetleri ve librettolar. (Erişim tarihi:25.9.2009)
- Orfeo ed Euridice[ölü/kırık bağlantı] MP3 Creative Commons lisanslı tüm ses kaydı.(Erişim tarihi:25.9.2009)
- New York Metropolitan Operası konu özeti 6 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim tarihi:25.9.2009)
