Rus İmparatorluğu'nda pogromlar
Rus İmparatorluğu'ndaki Yahudi pogromları ya da Rus İmparatorluğu'ndaki pogromlar (Rusça: Еврейские погромы в России; İbranice:הסופות בנגב) .
19. yüzyılda başlayan büyük çaplı, hedefli ve tekrarlanan Yahudi karşıtı isyanlardır. Pogromlar, daha önce çok az Yahudi bulunan Rus İmparatorluğu'nun,1772-1815 döneminde Polonya-Litvanya Topluluğu ve Osmanlı İmparatorluğu'ndan büyük Yahudi nüfusu olan bölgeleri ele geçirdikten sonra başladı. Bu bölgeler, içinde Yahudilerin isteksizce yaşamalarına izin verilen İmparatorluk Rus hükûmeti tarafından " Soluk yerleşim " olarak adlandırıldı ve bu bölgeler içinde büyük ölçüde pogromlar gerçekleşti. Yahudilikten dönmediği veya üniversite diploması ya da ilk lonca tüccar statüsü almadığı sürece Yahudilerin Avrupa Rusya'nın diğer bölgelerine (Finlandiya dahil) taşınmaları yasaklandı. Kafkasya, Sibirya, Uzak Doğu veya Orta Asya'ya göç sınırlı değildi.
Odessa (1821)
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk pogrom, Konstantinopolis'te Yunan Ortodoks patriği V. Gregorios'un emri ile 14 Yahudi'nin infazı olan 1821 Odessa pogromları olarak kabul edilir.[1] 1821 pogromlarının başlatıcıları, liman kentlerinde Novorossiya olarak bilinen yerlerin önemli bir diasporasına sahip olan yerel Yunanlardı.[2]
1881-84
[değiştir | kaynağı değiştir]"Pogrom" terimi, 1881'den 1884'e kadar güneybatı Rusya İmparatorluğunda (günümüz Ukrayna ve Polonya) gerçekleştirilen büyük ölçekli bir Yahudi karşıtı isyan dalgasının ardından yaygın olarak İngilizcede yer edinmiştir; Bu süre zarfında, Rus İmparatorluğunda, özellikle Kiev, Varşova ve Odessa'daki pogromlarda 200'den fazla Yahudi karşıtı olay meydana geldi.[3] Bu pogromların ana sebebi, bazılarının "yabancı devlet ajanlarını" suçladığı ve bu konuda Yahudileri ima ettiği Çar II. Aleksandr'ın suikaste uğramasıydı.[4][5] Suikastçilerden biri Yahudi kökenliydi ve suikasttaki rolünün önemi, takip eden pogromlar sırasında büyük ölçüde abartıldı; başka bir suikastçinin de köken olarak Yahudi olduğu söylendi.[6] Daha sonra, dönemin Rus basınının bir Yahudi eylemi olarak suikast algısını teşvik etmekten ne kadar sorumlu olduğu tartışıldı.[7] Yerel ekonomik koşulların (tefecilere borçlu olan borçlular gibi), özellikle yerel Yahudilerin iş rakiplerinin katılımı ile demir yolu işçilerinin katılımının ayaklanmaya önemli katkıda bulunduğu düşünülmektedir. O zaman Rusya henüz yeni sanayileşmeye başlamıştı ve Rusların çoğunluğu çalışabilmek adına büyük şehirlere göç ediyordu. Bu durum, büyük şehirlerden geri dönen işçilerin, antisemitik düşüncelerini birlikte taşımasına ve Rusya'nın farklı bölgelerinde daha hızlı yayılmasına sebep oluyordu.[8] Bu yayılman, Rusya'nın birçok bölgesinde daha fazla pogroma neden oldu.[8] Bunun aslında Çar'ın ölümü için Yahudi sorumluluğunun söylentilerinden daha önemli olduğu iddia edilmektedir.[9] Ancak bu söylentiler, sadece olayların bir tetikleyicisi olarak önemliydi. Bu pogromlar sırasında binlerce Yahudi evi yıkıldı, birçok aile evsiz kaldı ve Ukrayna gibi İmparatorluğun güneybatı bölgelerinde 166 kasabada çok sayıda erkek, kadın ve çocuk zarar gördü. Yelizavetgrad şehrinde (şimdi Kropyvnytskyi) 15-16 Nisan 1881 gecesi (Doğu Ortodoks Paskalyasında) büyük bir pogrom gerçekleşti. 17 Nisan'da Ordu birlikleri gönderildi ve isyanı bastırmak için ateşli silahlar kullanılmak zorunda kaldı. Bununla birlikte, bu sadece bölgedeki durumu kışkırttı ve bir hafta sonra olayların Herson Guberniyası'nın bazı bölümleri boyunca genişlemesine sebebiyet verdi. 26 Nisan 1881'de, daha da büyük bir isyan Kiev şehrinde patlak verdi. 1881 Kiev pogromu 1881 yılında meydana gelen en kötü pogrom olarak kabul edilir.[10] O dönem içerisinde 1881 pogromları bastırılamadı. Pogromlar yaz boyunca devam ettiler, modern Ukrayna'nın büyük bir bölümüne yayıldı (Podolya Guberniyası, Volhinya Guberniyası, Çernigov Guberniyası, Yekaterinoslav Guberniyası ve diğerleri). Bu pogromlar sırasında ilk yerel Yahudi savunma örgütleri kurulmaya başladı. En önemlisi Odessa'da Novorossiysk Üniversitesi'ndeki Yahudi öğrenciler tarafından organize edildi. 1881 pogromlarından sonra onlarca yıl boyunca, hükûmet yetkililerinin çoğu köylerdeki Yahudilerin kasabalarda yaşayan Yahudilerden daha tehlikeli olduğuna dair antisemitik inançlar kazandılar. İçişleri Bakanı Nikolay Pavloviç Ignatyev, pogromların devrimci sosyalistlerin neden olduğu teorisini reddetti ve bunun yerine kırsal nüfusun Yahudi sömürüsüne karşı protesto ettikleri fikrini kabul etti. Bu fikir akılda tutularak, pogromların köylerden kasabalara yayıldığı fikri ile yayılmıştır. Tarihçiler bugün, kırsal köylülüğün büyük ölçüde pogrom şiddetine katılmasına rağmen, kasabalarda pogromların başladığını ve köylere yayıldığını kabul ediyorlar.[8] Yeni Çar III. Aleksandr başlangıçta devrimcileri ve Yahudileri ayaklanmalardan sorumlu tuttu ve Mayıs 1882'de Yahudiler üzerinde bir dizi sert kısıtlamalardan oluşan Mayıs Yasalarını yayınladı. Pogromlar üç yıldan fazla sürdü ve Rus hükûmetinin isyanı sona erdirme girişimleri olmasına rağmen, en azından yetkililerin zımni desteğinden yararlandığı düşünülüyordu.[9] Pogromlar ve onlara verilen resmi tepki, birçok Rus Yahudisini Rus İmparatorluğu'ndaki durumları hakkındaki algılarını yeniden değerlendirmeye ve böylece çoğunlukla ABD'ye önemli derecede gerçekleştirilen Yahudi göçüne sebebiyet verdi. Bu pogromlar Yahudiler arasında "Güneydeki Fırtınalar" olarak adlandırıldı. Rus Yahudileri arasındaki değişen algılar da dolaylı olarak erken Siyonist harekete önemli bir destek verdi.[11]
Kayıplar
[değiştir | kaynağı değiştir]Nisan-Aralık 1881 arasında pogromlar sırasında en az 40 Yahudi öldürüldü.[12] Bunlardan 17'sinin tecavüze uğradığı sırada öldürüldüğü bildirildi. Tecavüze uğrayan 225 Yahudi kadınların olayı daha bildirildi.
İngiliz Tepkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Londra'daki Yahudi cemaatinin liderleri açıklama yapma konusunda gecikmişlerdi. Açıklamalar Louisa Goldsmid'in
Juriscontal" adındaki anonim bir yazarın ve Yahudi Chronicle'ın editörünün liderliğini takiben 1881'de bu eylemin gerçekleştirilmesinden sonra gerçekleşti.[13]
1903-1906
[değiştir | kaynağı değiştir]
1903'ten 1906'ya kadar çok daha kanlı bir pogrom dalgası patlak verdi ve Yahudiler ailelerini ve mallarını saldırganlardan korumak için silahlanınca tahmini 2.000 Yahudi öldü ve çok daha fazlası yaralandı. Odessa'daki Yahudilere karşı 1905 pogromu, dönemin en ciddi pogromuydu ve 2.500 Yahudi'nin öldüğü bildirildi.[14]
New York Times, Paskalya'nın ilk Kişinev pogromu, olan 1903 pogromunu şöyle anlattı:
Kişinev, Besarabya(modern Moldova)'daki Yahudi karşıtı isyanlar, sansürün yayınlanmasına izin vereceğinden daha kötü bir durumda. Ortodoks Paskalya'sını izleyen ertesi gün Yahudilerin katliamı için iyi düzenlenmiş bir plan vardı. Bu Yahudi karşıtı isyanlar mafya rahipler tarafından yönetiliyor ve genel sloganları "Yahudileri Öldür", şehrin her yerinde yankılanıyor. Yahudiler neye uğradıklarının farkında olmadan, koyun gibi katledildiler. Ölü sayısı 120 (Not: gerçek ölü sayısı 47–48 idi.)[15] ve bu katliamdaki korku sahneleri tarif edilemez. Bebekler çılgın ve kana susamış çeteler tarafından tam anlamıyla parçalara ayrıldı. Yerel polis terörün saltanatını kontrol etme girişiminde dahi bulunmadı. Günbatımında sokaklar cesetlerle ve yaralılar ile dolmuştu. Terörden kaçabilenler kaçtı ve şehir şimdi Yahudiler tarafından neredeyse terkedilmiş durumda.[16]
Edvard Radzinski gibi tarihçiler, birçok pogromun yetkililer tarafından kışkırtıldığını ve Çarlık Rus gizli polisi (Ohranka) tarafından kendiliğinden gerçekleşse bile desteklendiğini ileri sürüyorlar.[17] Savcılığa uğrayan failler genellikle Çar'ın kararnamesi ile affedildi.[18] Salgınların dışında dahi, pogromlar yaygın kaldı; 1905'te Odessa'da binlerce Yahudi'nin öldürüldüğü bir Yahudi karşıtı isyan vardı.[19] Bugünkü Moldova'da, Kişinev Katliamı olarak da bilinen 1903 Kişinev pogromu 47-49 kişinin ölümüne yol açtı. The Times ve The New York Times tarafından yayınlandıktan sonra uluslararası kamuoyunda yankı uyandırdı. 1905'te ikinci, daha küçük bir Kişinev pogromu vardı. 20 Temmuz 1905'te Yekaterinoslav'da (günümüz Dnipro, Ukrayna) bir pogrom, Yahudi savunma grubu tarafından durduruldu (gruptaki bir adam öldü).
31 Temmuz 1905'te, belediye başkanının önderlik ettiği bir vatansever alayı şiddetlenen Makaryev kasabasında (Nizhni Novgorod yakınında) Soluk yerleşim dışındaki ilk pogrom gerçekleştirildi. 31 Temmuz 1905'te Kırım'daki Kerç'de bir pogromda,[20] belediye başkanı, polise Yahudi savunma grubuna ateş etmesini emretti ve iki savaşçı öldürüldü. Pogrom, görünüşte bu amaçla getirilen liman işçileri tarafından yürütüldü.
17 Ekim 1905 tarihli Çar Manifestosu'nun yayınlanmasının ardından, bugünkü Ukrayna'da 660 kasabada, Soluk yerleşim'in Güney ve Güneydoğu bölgelerinde pogromlar gerçekleştirildi. Buna karşılık, günümüz Litvanya'sında pogrom yoktu. Ayrıca Belarus veya Rusya'da çok az olay meydana geldi. Soluk yerleşim dışında 24 pogrom vardı, ancak Yahudiler yerine devrimcilere yönlendirildiler.
En fazla sayıda pogrom, kuzey Ukrayna'daki Çernihiv Oblastı'nda kaydedildi. Ekim 1905'te orada bulunan pogromlar 800 Yahudi can aldı, maddi hasarların 70.000.000 ruble olduğu tahmin ediliyor. Odessa'da 400, Rostov-na-Donu'da 150, Yekaterinburgoslav'da 67, Minsk'te 54, Simferopol'de 30, Orşa'da 40'ın üzerinde Yahudi öldürüldü.
1906'da pogromlar devam etti: Ocak - Gomel'de, Haziran - Bialystok'ta (yaklaşık 80 ölü) ve Ağustos - Siedlce'de (yaklaşık 30 ölü). Rus gizli polisi ve askerî personel katliamları düzenledi. Bu olayların çoğunda en önde gelen katılımcılar demir yolu işçileri, sanayi işçileri ve küçük esnaf ve sanatkarlardı ve kıyı işçileri; köylüler çoğunlukla yağmalamak için katıldı.[21]
Pogromların organizasyonu
[değiştir | kaynağı değiştir]Pogromların genel olarak ya otoriteler tarafından organize edildiği ya da en azından kınandığı düşünülmektedir.[22][23][24][25] Bu görüşe, devlet arşivlerinde belgelenen bu tür yaptırımlar bulamayan Hans Rogger, I. Michael Aronson ve John Klier tarafından itiraz edildi.[26][27] Bununla birlikte, 1881'den 1917'ye kadar yürütülen antisemitik politika, bunları mümkün kılıyordu. Yahudilere yönelik resmi zulüm ve taciz, şiddetlerinin meşru olduğunu varsaymak için çok sayıda antisemiti etkiledi ve bu duygu, birkaç yüksek ve birçok küçük yetkilinin, saldırılara aktif olarak katılımıyla ve hükûmetin pogromları durdurma konusundaki isteksizliğiyle güçlendirildi.
Pogromların etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]
1880'lerin pogromları dünya çapında ses getirdi ve sert yasalarla birlikte kitlesel Yahudi göçüne yol açtı. Antisemitik yasalar arasında 1882 Mayıs Kanunları vardı. Pogromların nedenini ele almak amacıyla Yahudilerin köye taşınması yasaklandı, aslında pogromlar farklı bir nedenden kaynaklandı. Yahudi Mevzuatını Gözden Geçirme Yüksek Komisyonu'nun (1883-1888) çoğunluğu aslında tüm pogromların kasabalarda başladığını ve Yasaları kaldırmaya çalıştığını kaydetti. Ancak, Yüksek Komisyonun azınlığı gerçekleri görmezden gelerek Yahudi karşıtı Mayıs Yasalarını destekledi.[8] İki milyon Yahudi 1880-1920 yılları arasında Rus İmparatorluğu'ndan kaçarak, Birleşik Krallık ve ABD'ye göç etmek zorunda kaldı.[28]
Çarlık döneminin pogromlarına ve diğer baskılarına tepki olarak Yahudiler giderek politik olarak aktif hale geldi. Yahudi İşgücü Bunduna ve halk dilinde The Bund olarak bilinen Bolşevik hareketlere Yahudi katılımı, doğrudan pogromlardan etkilendi. Benzer şekilde, Hovevei Zion gibi Yahudi savunma gruplarının (ikinci Kishinev pogromu sırasında belirli alanlarda pogromistleri durduran) örgütlenmesi, özellikle Rus Yahudileri tarafından Siyonizm'in güçlü bir şekilde benimsenmesine yol açtı.
Kültürel etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]1903'te Yahudi şair Hayyim Nahman Bialik, Kişinev pogromuna atıfta bulunarak "Katliam Şehrinde"[29] adlı İbranice şiirini yazdı. Elie Wiesel, Tanrı'nın Yargılanması Yahudileri bir pogromdan kaçan ve kana susamış çetelere karşı yardım etmediği fikri ile hayali bir "Tanrı davası" kurduğunu tasvir etti. Tasvirine göre, Tanrı'nın savunucusu olduğunu iddia eden gizemli yabancı Lucifer'den başkası değildir.
Bir pogrom, Rus yazar Sholem Aleichem'in Sütçü Tevye hikâyelerinden uyarlanan Damdaki Kemancı (Fiddler on the Roof) oyununda merkezi olaylardan biridir. Oyun ilk kez 1964'te Broadway'de sahnelendikten sonra 1971 yılında aynı adlı ABD yapımı bir film çevrilmiştir. Ünlü Broadway müzikali ve Fiddler on the Roof filmi, 20. yüzyılın başlarında kurgusal Anatevka'da Yahudiler üzerindeki Rus pogromlarının zulmünü gösterdi. Yine aynı adlı 1972 tarihli yeniden yapım bir Türk filmi de çevrilmiştir. Aleichem "Lekh-Lekho" adlı bir hikâye de pogromları konu etmektedir.[30]
1890'ların sonlarında Rus İmparatorluğu'nda geçen yetişkin animasyonlu müzikal drama filmi American Pop'da, hahamın eşi ve küçük oğlu Zalmie, haham Kazaklar tarafından öldürülürken Amerika'ya kaçmaktadır.
1880'lerin pogromları sırasında ve sonrasında kurulan animasyonlu Amerikan Kuyruğu filminde Fievel ve ailesinin köyü bir pogrom tarafından yok edilmektedir (Fievel ve ailesi fareler ve Kazak saldırganları kedilerdir.). Adele Wiseman'ın Kurban romanı, kendi ülkelerinde bir pogromdan sonra yerinden edilmiş ve iki oğlunu isyanda kaybettikten sonra Kanada'ya göç eden bir aile ile de ilgilidir ve zorlukla hayatta kalabildiklerini anlatmaktadır. Oğulların kaybedilmesi ve öldürülmesi tüm hikâyede duygusallık yaratıyor. Mark Twain, 1906'da yayınlanan Din Üzerine Düşünceler, Bölüm 3'te Rus pogromlarının grafik tanımlarını vermektedir.[31]
Joseph Joffo, annesinin gençliğini, Çar II. Nikolay Rusya'sında bir Yahudi olan biyografide 'Anna ve Orkestrası' nda anlatıyor. Yahudi mahallelerine Kazakların baskınlarını ve Çar'ın arkasında evleri öldüren ve yakan Kazaklara Anna'nın babası ve erkek kardeşleri tarafından yapılan nihai çileyi anlatıyor. Bernard Malamud'un 1911'de Çarlık Rusya'sında geçen The Fixer adlı romanında Rus-Yahudi bir tamirci olan Yakov Bog, olmayan bir suçtan dolayı haksız yere hapsediliyor. Daha sonra Dalton Trumbo'nun senaryosuyla John Frankenheimer tarafından yönetilen bir film haline getirilmiştir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Odessa pogroms, Center of Jewish Self-Education "Moria".21 Ocak 2007, kaynağından arşivlendi. (İngilizce)
- ^ Pogrom (Virtual Jewish Encyclopedia) 11 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
- ^ (Lehçe) Pogrom 6 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.6 Şubat 2010 tarihinde Alina Cała, Hanna Węgrzynek, Gabriela Zalewska, Polonyalı Yahudilerin tarihi ve kültürü, Wayback Machine'de.
- ^ The Jewish Chronicle, May 6, 1881, cited in Benjamin Blech, Eyewitness to Jewish History
- ^ St. Petersburg Vedomosti gazetesi №65, 8 Mart (20), 1881
- ^ Arthur Morius Francis, Nihilism: Philosophy of Nothingness (2015), s. 64.
- ^ Stephen M Berk, Year of Crisis, Year of Hope: Russian Jewry and the Pogroms of 1881–1882 (Greenwood, 1985), ss. 54–55.
- ^ a b c d Aronson, Michael. Geographical and Socioeconomic Factors in the 1881 Anti-Jewish Pogroms in Russia. New Jersey: Wiley-Blackwell.
- ^ a b I. Michael Aronson, "Geographical and Socioeconomic Factors in the 1881 Anti-Jewish Pogroms in Russia", Russian Review, Vol. 39, No. 1. (Jan., 1980), ss. 18–31
- ^ Pogrom (Virtual Jewish Encyclopedia) 29 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
- ^ Leon Pinsker (1882) Autoemancipation
- ^ The New York Times (28 Ocak 1882)
- ^ C. S. Monaco (2013). The Rise of Modern Jewish Politics: Extraordinary Movement. Routledge. s. 148–. ISBN 978-0-415-65983-3
- ^ Weinberg, Robert. The Revolution of 1905 in Odessa: Blood on the Steps. 1993, s. 164.
- ^ Hilary L Rubinstein, Daniel C Cohn-Sherbok, Abraham J Edelheit, William D Rubinstein, The Jews in the Modern World, Oxford University Press, 2002.
- ^ "Jewish Massacre Denounced", in The New York Times, 1903 April 28
- ^ Nicholas II. Life and Death by Edvard Radzinski (Russian ed., 1997) s. 89.
- ^ ""декабрь 1907 - Газетные "старости"(Архив)"". 13 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2020.
- ^ Robert Weinberg, "The Pogrom of 1905 in Odessa: A Case Study" in Pogroms: Anti-Jewish Violence in Modern Russian History, John D. Klier and Shlomo Lambroza, eds. (Cambridge,1992): ss.248-89
- ^ Kerç olayları 1 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yahudi sanal kütüphanesi. (İngilizce)
- ^ Pogromlar 3 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yahudi Sanal Kütüphanesi. (İngilizce)
- ^ "Pogromlar". 13 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2020.
- ^ "CFCA - The Coordination Forum for Countering Antisemitism". 2010-12-04 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2012-12-13.
- ^ Msgstr "Arşivlenmiş kopya". 21 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2012.
- ^ "Kişnev Pogromu". 27 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2020.
- ^ John Klier, Christians and Jews and the "dialogue of violence" in late Imperial Russia, 2002, s.167
- ^ Sonja Weinberg, Pogroms and Riots: German Press Responses to Anti-Jewish Violence in Germany and Russia (1881–1882), Peter Lang, 2010, s. 210.
- ^ Lewin, Rhoda G. (1979). "Stereotype and reality in the Jewish immigrant experience in Minneapolis 21 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." (PDF). Minnesota History. Minnesota Historical Society. 46 (7): 259. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2018.
- ^ ""In the City of Slaughter"". 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2020.
- ^ Sholem Aleichem. Tevye the Dairyman and the Railroad Stories. Schocken Books, Inc: 1987. ss. 116–131.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2011. Din Üzerine Düşünceler
