St. Helens Yanardağı 1980 patlaması
ABD'nin Washington eyaletine bağlı Skamania County içinde bulunan St. Helens Yanardağı 27 Mart 1980 tarihinde patlamaya ve piroklastik akıntıya başlamıştır. Yanardağda bu süreç içinde yeraltı suyu patlamaları yaşanmıştır. İlerleyen süreçte yanardağ 18 Mayıs 1980 günü sabah 08:32'de patlamıştır. Volkan Patlama İndeksine göre 5 seviyesindeki patlama ABD tarihindeki en yıkıcı patlama olarak bilinir.[1] Patlama sonrasında bölge coğrafyası değişmiş, çevredeki binlerce canlı ölmüş ve tabiat büyük hasar görmüştür. Patlama sürecinde aralarında bölgede konaklama merkezi işleten Harry R. Truman, fotoğrafçılar Reid Blackburn ve Robert Landsburg ve jeolog David A. Johnston olmak üzere 57 kişi hayatını kaybetmiştir.
Olayların gelişimi
[değiştir | kaynağı değiştir]St. Helens Yanardağı en son 1840 ve 1850'li yıllarda faal olmuştu. Yüzyılın üzerindeki sessizliği 1980 yılı Mart ayında bozuldu. 15 Mart günü yaşanan küçük depremler yanardağın altındaki magma tabakasının hareket etmeye başladığını gösteriyordu. 20 Mart günü öğleden sonra yanardağın kuzey bölgesinde 4.2 şiddetinde bir deprem yaşandı. Bundan sonra sistematik şekilde başlayan sismik hareketler 25 Mart günü 5.1 şiddetindeki depremle tepe noktasına ulaştı. Bu Nisan ve Mayıs ayları boyunca şiddetleri 3 civarında sayısız deprem olurken Mayıs ayında 4 şiddetinin üzerinde günde 8 deprem ölçüldüğü olmuştur. 18 Mayıs günü yaşanan asıl patlamadan önce yaklaşık 10 bin depremin yaşandığı sanılmaktadır.
Patlama
[değiştir | kaynağı değiştir]
18 Mayıs sabahı St. Helens Yanardağı'nın olağan faaliyetinin dışında bir gösterge bulunmuyordu. Volkan bilimci David A. Johnston'un yanardağın kuzeyinde 10 km uzaklıktaki gözlem noktasından yaptığı kükürt dioksit ve yüzey sıcaklık analizlerinde de olağandışı bir durum gözükmüyordu. Sabah saat 8:32'de kuzey yüzeyin altına denk gelen bölgede 5.1 şiddetinde deprem gerçekleşince bu yüzde çok büyük bir toprak kayması yaşanır. Kayıtlanabilen tarihteki en büyük toprak kayması olarak kaydedilen bu olayda toprak parçası saatte 177–249 km hıza ulaşmıştır. Volkanik patlamada bu toprak kaymasının başlamasından 7 ila 20 saniye içinde başlamıştır. Yatay yönde yaşanan patlamada yaklaşık 3 kilometreküp malzeme 62 kilometrekare alana yayılmıştır. Patlama sırasında bölgeden 18 km uzaklıkta bulunan fotoğrafçı Gary Rosenquist'in seri fotoğrafları sayesinde bilimadamları patlamanın mekanizmasının kaydedebilmesini sağlamış, böylelikle modelleme çalışmaları başlatılabilmiştir.
Sonraki dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]
Toprak kayması nedeniyle yanardağın boğaz kısmındaki çok sıcak durumdaki magma açığa çıkmış ve patlamayla beraber inanılmaz hızlarla ortama yayılmıştır. Toplamda 600 kilometrekarelik alandaki tüm orman yok olmuştur. Yatay patlama 30 saniye sürmüş, sonrasında dikey yönde patlama bir dakikaya yakın devam etmiştir. Patlamada yaklaşık olarak 24 megaton TNT eşdeğeri enerji ortaya çıkarmıştır.[a] Patlamada hayatını kaybedenler doğrudan patlamadan gelen malzemelerin yanı sıra gaz zehirlenmesi sonrasında hayatlarını kaybetmiştir. Atmosfere yükselen kül ve gaz bulutları stratosfere yayılmış ve döküntüyle beraber yıldırımların oluşmasına, dolayısıyla bazı komşu bölgelerde yoğun orman yangınlarına yol açmıştır. Kül, toz ve gaz bulutları saat 9:45 sularında bölgeden 140 km uzaktaki Yakima, Washington'a ulaşmış ve öğleyin güneş görülemeyecek şekilde hava kirliliğine yol açmıştır. İnsan kayıplarının ve binlerce hayvan kaybının ötesinde ABD ekonomisine oluşan zarar 1.1 milyar dolar seviyesinde olarak tahmin edilmektedir.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Hiroşima'ya 2. Dünya Savaşı sırasında atılan Little Boy adlı atom bombasının ortaya çıkardığı enerji 15 kiloton TNT eşdeğeridir. Bu kıyasa göre yanardağ patlamasının yaklaşık 1.600 atom bombası şiddetinde olduğu söylenebilir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Smithsonian Enstitüsü tarafından hazırlanan belgesel 1 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 1 Şubat 2023 tarihinde erişilmiştir
