Sykes-Picot Anlaşması
 Mavi alan Fransız sömürgesi; A alanı Fransız Mandası Kırmızı alan İngiliz sömürgesi; B alanı İngiliz Mandası | |
| Tür | Gizli antlaşma |
|---|---|
| Yazılma |  Mark Sykes ve  François Georges-Picot Kasım 1915 - Mart 1916 |
| İmzalanma | 16 Mayıs 1916 |
| Yer | Londra |
Sykes-Picot Anlaşması (/ˈsaɪks ˈpiːkoʊ, - pɪˈkoʊ, - piːˈkoʊ/)[2] 1916 yılında Birleşik Krallık ve Fransa arasında imzalanan, Rusya ve İtalya tarafından onaylanan, Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanması durumunda karşılıklı olarak kabul edilen etki ve kontrol alanlarını tanımlayan gizli bir anlaşmadır.
Anlaşma, Üçlü İtilaf'ın I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu'nu yenilgiye uğratmada başarıya ulaşacağı varsayımına dayanıyordu ve İmparatorluğun bölünmesini öngören bir dizi gizli anlaşmanın bir parçasını oluşturuyordu. Anlaşmaya yol açan birincil müzakereler 23 Kasım 1915 ile 3 Ocak 1916 tarihleri arasında gerçekleşti. İngiliz ve Fransız diplomatlar Mark Sykes ve François Georges-Picot, üzerinde mutabık kalınan bir memorandumu imzaladılar.[3][4] Anlaşma, 9 Mayıs ve 16 Mayıs 1916 tarihlerinde ilgili hükûmetler tarafından onaylandı.[5]
Anlaşma, Arap Yarımadası dışındaki Osmanlı vilayetlerini, İngiliz ve Fransız kontrol ve nüfuz alanlarına etkin bir şekilde bölüyordu. İngiliz ve Fransız kontrolündeki ülkeler ise Sykes-Picot hattı ile bölündü.[6] Anlaşma, bugün Güney İsrail ve Filistin, Ürdün ve Güney Irak'ın kontrolünü ve Akdeniz'e erişim sağlamak için Hayfa ve Akka limanlarını içeren ek küçük bir alanı İngiltere'ye tahsis etti.[7][8][9] Fransa ise Türkiye'nin güneydoğusunu, Kürdistan Bölgesi'ni, Suriye ve Lübnan'ı kontrol edecekti.[9] Sazonov-Paléologue Anlaşması'nın bir sonucu olarak Rusya, 1915 İstanbul Anlaşması'nda vaat edilen İstanbul ve Türk Boğazları'na ek olarak Batı Ermenistan'ı da alacaktı.[9] İtalya, 1917'de Saint-Jean-de-Maurienne Anlaşması ile anlaşmayı onayladı ve Güney Anadolu'yu aldı.[9] Daha sonraki Mandater Filistin'den daha küçük bir alana sahip olan Filistin bölgesi “uluslararası bir yönetim” altına girecekti.
Anlaşma başlangıçta doğrudan Levant'taki İşgal Edilmiş Düşman Toprakları Yönetimi için bir çerçeve sağlayan 1918 İngiliz-Fransız Modus Vivendi'nin temeli olarak kullanıldı. Daha geniş anlamda ise, dolaylı olarak, 1918'de Osmanlı'nın yenilgisini takiben Osmanlı İmparatorluğu'nun bölünmesine yol açacaktı. Savaştan kısa bir süre sonra Fransızlar, Filistin ve Musul'u İngilizlere bıraktı. Levant ve Mezopotamya'daki mandalar, Sykes-Picot çerçevesini takiben Nisan 1920 San Remo Konferansı'nda belirlendi. Anlaşmanın Anadolu kısımları Ağustos 1920 Sevr Antlaşması ile tahsis edildi, ancak bu emeller Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki 1919-23 Türk Kurtuluş Savaşı ve ardından gelen Lozan Antlaşması ile engellendi.
Antlaşmanın gelişimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu sözleşme, çoğu antlaşmada olduğu gibi tarafların altını imzaladıkları bir metin olmaktan çok 3 büyük devletin bakan, büyükelçi ve bürokratları arasında gidip gelen bir yazışmalar bütünüdür. Sözleşmenin Sykes-Picot adını alması, bu iki kişinin sözleşme ilkelerinin saptanmasında en etkili isimler olmasındandır.[10]
Arabistan Yarımadası'nı ele geçiren İngiltere, Osmanlı'ya karşı ayaklanan Mekkeli Şerif Hüseyin'i destekleyerek Irak ve Filistin toprakları üzerinde kendisine bağımlı bir Arap devleti kurmak istiyordu. Mekke Şerifi Hüseyin ile Mısır'daki Britanya Yüksek Komutanı McMahon arasında gizli bir antlaşma imzalanmıştır. Fransa bu plana karşı çıkıp Britanya'ya baskı yaparak yeni bir antlaşma yapılmasını istedi.
İlk görüşmeler I. Dünya Savaşı öncesinde Beyrut'ta Fransız konsolosluğu yapıp 1915 yılında Fransa'nın Londra büyükelçiliğinde siyasi danışman olarak görev yapan François Georges-Picot ile Britanya İmparatorluğu Dışişleri Müsteşarı Sir Harold Nicolson arasında 1915'in Kasım ayında başladı. Suriye'nin gelecekteki statüsü hakkındaki anlaşmazlıklar nedeniyle kesintiye uğradıktan sonra Aralık ayında Britanya Savaş Bakanı Lord Kitchener'in Ortadoğu işleri danışmanı, milletvekili ve yarbay Sir Mark Sykes atandı. Georges-Picot ve Sykes hızla sonuç alarak 1916 Ocak ayında bir plan ortaya çıkardılar, Şubat ayında bu gizli plan Britanya ve Fransa tarafından onaylandı. Mart ayında Georges-Picot ve Sykes Rusya'ya giderek planı Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Sazonov'a sundular. Sazonov prensip olarak olumlu görmekle birlikte, Rusya'nın Doğu Anadolu'daki toprak isteklerinin ve Karadeniz'deki Rus hakimiyetinin de sözleşmeye dahil edilmesini talep etti. En uzun süreyi Rusya'nın değişiklik taleplerinin düzenlenmesi ve onaylanması süreci aldı ve sözleşmenin tamamlanması Ekim ayını buldu.[10]
Antlaşmanın maddeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Rusya'nın onayı ile imzalanan bu antlaşmaya göre;
- Rusya'ya, Trabzon, Erzurum, Van ve Bitlis ile Güneydoğu Anadolu'nun bir kısmı,
- Fransa'ya, Doğu Akdeniz bölgesi, Adana, Antep, Urfa, Mardin, Diyarbakır, Musul ile Suriye kıyıları,
- Britanya'ya Hayfa ve Akka limanları, Bağdat ile Basra ve Güney Mezopotamya verilecektir.
- Fransa ile Britanya'nın elde ettiği topraklarda Arap devletleri konfederasyonu veya Fransız ve İngiliz denetiminde tek bir Arap devleti kurulacak,
- İskenderun serbest liman olacak,
- Filistin'de, kutsal yerleşim yeri olması nedeniyle bir uluslararası yönetim kurulacaktır.
1917'deki Rus devriminden sonra Rusya antlaşmadan ve paylaşımdan vazgeçmiş, Lev Troçki gizli olan bu anlaşmanın bir kopyasını 24 Kasım 1917'de İzvestiya gazetesinde yayınlayarak dünya kamuoyuna Osmanlı İmparatorluğu'nun parçalanmasına ilişkin gizli paylaşımları açıklamıştır.[11][12]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Sadeleştirilmiş anlaşma haritası -
Büyük Britanya adına müzakere eden Mark Sykes (t. 1918) -
Fransa adına müzakere eden François Georges-Picot (1918) -
Büyük Britanya adına imzalayan İngiliz Dışişleri Bakanı Edward Grey -
Fransa adına imzalayan Paul Cambon -
Manchester Guardian'da 26 Kasım 1917'de yayınlanan ve Lev Troçki'nin gizli anlaşmayı ifşa etmesiyle Sykes-Picot Anlaşması olarak anılacak anlaşmaya atıf yapan ilk İngiliz yayını
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Balfour Deklerasyonu, 1917
- Hüseyin-McMahon Yazışmaları
- Musul Sorunu
- Mark Sykes
- Böl ve yönet
- Büyük Orta Doğu Projesi
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ A Line in the Sand, James Barr, s.12.
- ^ Wells, John C. (2008). Longman Pronunciation Dictionary. 3. Longman. ISBN 978-1-4058-8118-0.
- ^ Fromkin, David (1989). A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East. New York: Owl. ss. 286, 288. ISBN 978-0-8050-6884-9.
- ^ Martin Sicker (2001). The Middle East in the Twentieth Century. Greenwood Publishing Group. s. 26. ISBN 978-0275968939. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2016 – Google Books vasıtasıyla.
- ^ "International Boundary Study; Jordan – Syria Boundary" (PDF). 27 Mart 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2009. s. 8.
- ^ Peter Mansfield, British Empire magazine, Time-Life Books, no 75, s. 2078
- ^ Eugene Rogan, The Fall of the Ottomans, s. 286
- ^ "Sykes-Picot Agreement - World War I Document Archive". wwi.lib.byu.edu. 26 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2009.
- ^ a b c d Alexander Mikaberidze (2011). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia [2 volumes]: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. ss. 861–. ISBN 978-1-59884-337-8.
- ^ a b Kuyaş, Ahmet (2016). "100. Yılında Sykes-Picot Sözleşmesi". #tarih, 22. Kafa Grup Yayıncılık. ss. 64-6.
- ^ "Al-Jazeera - A century on: Why Arabs resent Sykes-Picot". 16 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2016.
- ^ "John Quigley - The Statehood of Palestine: International Law in the Middle East Conflict, s.15". 7 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2016.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- firstworldwar.com 28 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve us-israel.org 3 Haziran 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. bölme planlarının şekli
- Sykes Picot 17 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC Türkçe, 2016
