Tepedelenli Ali Paşa
| Tepedelenli Ali Paşa Ali Pashë Tepelena | |
|---|---|
| |
| Ali Paşa Butrint Gölü'nde, Louis Dupré tarafından resmedildi. | |
| Yanya Paşası | |
| Görev süresi 1788-1822 | |
| Hükümdar | I. Abdülhamid III. Selim IV. Mustafa II. Mahmud |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1740 Tepedelen, Delvina Sancağı, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 24 Ocak 1822 (81-82 yaşlarında) Yanya, Yanya Paşalığı, Osmanlı İmparatorluğu |
| Vatandaşlığı |  Osmanlı İmparatorluğu
|
| Evlilik(ler) | Emine (e. ?) Kyra Vassiliki (e. 1808)
|
| Çocuk(lar) | Muhtar · Veli · Selim |
| İmzası | 
|
| Takma adı | Yanya Aslanı |
Tepedelenli Ali Paşa (Arnavutça: Ali Pashë Tepelena, Osmanlıca: تپهدلنلي علي پاشا; 1744 – 24 Ocak 1822), Osmanlı Devletine isyan etmiş olan Yanya valisi. Yanya Aslanı olarak anılırdı.[1]
Kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Kökeni gibi doğum tarihi de tartışmalı olup Yanya’nın kuzeybatısında yer alan Tepedelen’de muhtemelen 1740 veya 1744’te dünyaya geldi. Döneminde yazılmış bazı kaynaklarda tarihin 1750-1751 olarak gösterilmesi dikkat çekicidir.[2] Atalarının XVII. yüzyılda Kütahya’dan göç etmiş Nazif isminde bir Mevlevî dervişine dayandığına[3] veya Yıldırım Bayezid zamanındaki Arnavutluk seferine katılıp orada yerleşen Anadolu kökenli Türk fâtihlerinden geldiğine[4] dair bilgilerin doğruluğunu araştırmak mümkün olmamakla beraber tevcih edilen üç tuğlu paşalık beratında kendisinden Anadolulu Ali diye bahsedilmektedir.[5][6][7]
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Tepedelenli Ali Paşa 1744 yılında bugünkü Arnavutluk'un Tepelen (Arnavutça: Tepelena) kasabasında doğdu. Zengin ve nüfuzlu bir ailenin çocuğu olmasına rağmen 1758 yılında babasının öldürülmesinden sonra ailesi nüfuzunu büyük ölçüde kaybetmişti. 1768 yılında zengin bir paşanın kızıyla evlendi ve Osmanlı Devleti hizmetinde hızla yükselmeye başladı. 1788 yılında Yanya valiliğine getirildi.
Gücünün artması
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu dönemde bölgedeki Rumlar Filiki Eterya Derneği gibi dernekler kurarak Osmanlı Devleti'den bağımsızlıklarını kazanmak üzere çalışmalara başlamışlardı. Tepedelenli Ali Paşa bu bağımsızlık hareketlerini bastırmak için sert önlemler aldı. Fakat Osmanlı Devleti'nin o dönemdeki zayıflığından yararlanarak Arnavutluk ile Yunanistan arasındaki Epir bölgesinde nüfuz bölgesini genişletti. Osmanlı Devleti'nden yarı-bağımsız bir şekilde davranmaya başladı. Değişik Avrupa ülkeleriyle çıkarlarına göre doğrudan ilişkiler kurdu. 1809 yılında İngiliz yazar/şair Lord Byron Tepedelenli Ali Paşa'yı ziyaret etmiş ve bu ziyareti yazılarına konu almıştır. Ayrıca Fransız yazar Alexandre Dumas Monte Cristo Kontu romanında Tepedelenli Ali Paşa'nın kızını konu almıştır. Osmanlı Devleti Tepedelenli Ali Paşa'nın gitgide artan gücünden rahatsız olmakla birlikte başka sorunlarla uğraşmaktan dolayı uzun süre fazla bir şey yapamadı.
Osmanlı Devletine isyanı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Tepedelenli Ali Paşa'nın oğullarıyla birlikte bağımsız bir devlet kurma aşamasına gelmesi üzerine II. Mahmut mühürdarı Mehmet Sait Halet Efendi'nin de etkisiyle Tepedelenli Ali Paşa'yı görevden aldı. Fener Rum Patrikhanesi'nin de II. Mahmut'un bu kararı üzerinde etkili olduğu söylenir. Tepedelenli Ali Paşa bu kararı dinlemedi ve bir isyan başlattı. Bu isyanı bastırmak üzere II. Mahmut sadrazam Hurşit Ahmet Paşa'yı Tepedelenli Ali Paşa'nın üzerine gönderdi. Bulunduğu yerden ayrılmama yasaklarını çiğnedi ve Osmanlı Devleti'ne gard aldı. Hurşit Ahmet Paşa, Tepedelenli Ali Paşa'nın işgal ettiği yerleri geri alarak Tepedelenli Ali Paşa'nın oğullarıyla birlikte ordusunu yendi. Canına dokunulmaması şartıyla 24 Ocak 1822'de teslim olsa da, ileride tekrar isyan çıkarma riskine karşı olarak bu karar bozuldu ve idam edilmesi kararına varıldı. Bu haberi alınca silahına davrandığı için, kurşunla vurularak öldürüldü. Tepedelenli Ali Paşanın vücudu Yanya'daki Fethiye Camii avlusunda bulunan karısı Ümmügülsüm Hatun'un üzerine defnedildi, kesilen başı ise İstanbul'a gönderildi.[8]
Tepedelenli isyanının sonuçları
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu isyan böylece bastırılmış olmasına rağmen ortaya çıkan kargaşa bağımsızlık isteyen Rumların işine yaradı. Gitgide örgütlerini güçlendirdiler ve taleplerini arttırdılar. Sonunda 1829 yılında Yunanistan, Rusya'yla yapılan Edirne Antlaşması'yla bağımsızlığını kazandı.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ "Ali Paşa Tepelenë | Ottoman leader". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2021.
- ^ Beauchamp, George R (Mart 2002). "Discussion by George R. Beauchamp MD". Ophthalmology. 109 (3): 612-613. doi:10.1016/s0161-6420(01)00970-8. ISSN 0161-6420.
- ^ Mansel, Arif Müfid (31 Aralık 1963). "Die Ruinen von Side". doi:10.1515/9783111508597.
- ^ "Abdürreşid İbrahim Efendi". Encyclopaedia of Islam, THREE. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023.
- ^ "TEPEDELENLİ ALİ PAŞA". TDV İslâm Ansiklopedisi. 31 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023.
- ^ "Ali Paşa Tepedelenli". Encyclopaedia of Islam, THREE. 13 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023.
- ^ Öztuna, Yılmaz (1966). Türkiye tarihi: baslangicindan zamanimiza kadar. Hayat Kitaplari.
- ^ "TEPEDELENLİ ALİ PAŞA". TDV İslâm Ansiklopedisi. 31 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2023.
- Genel
- Tepedelenli Ali Paşa'nın Çiftlikleri Üzerine Bir Araştırma
- Tepedelenli Ali Paşa'nın Oğulları17 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yanya'da adına yapılmış bir müze bulunmaktadır 14 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 12 Ocak 2021 tarihinde erişilmiştir
- Tepedelenli Ali Paşa hakkında bir makale 26 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- TDV İslam Ansiklopedisi'nde Ali Paşa 31 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
