Uluslararası Dürüstler
Uluslararası Dürüstler (İbranice: חסידי אומות העולם, Chassidey Umot Haolam, Dünya uluslarının dürüst insanları), İsrail Devleti'nin Naziler tarafından Holokost'a maruz kalan Yahudileri kurtarmak için hayatını riske atan gayri-Yahudilere verdiği onursal sıfattır. Terim, Nuh’un evrensel kanunlarına itaat eden Yahudi olmayan insanları anlatan “dürüst Yahudi olmayan” kavramından gelir.
Yardım Türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yahudileri kurtarıcıların evinde saklamak
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğu Avrupa’nın kırsal kesimlerinde, evlerin, ahırların ve ambarların altına kazılı olduklarından, gizlenme yerleri ve sığınaklarda Yahudilerin görünmeyecekleri şekilde sakladılar. Başlarındaki ölüm tehdidinin verdiği korkunun yanı sıra,bu tür karanlık, soğuk, havasız ve kalabalık yerlerin fiziksel şartları dayanılacak gibi değildi. Kurtarıcılarında hayatları zordu. Yakalanma korkusu, savaş zamanında saklanan insanlara yiyecek bulmak, dışkıları temizlemek ve temel ihtiyaçlarına cevap verebilmek zordu. Yahudiler ayrıca çatıya, ormandaki saklanma yerlerine ve saklayabilecek her türlü yerlerde (mezarlık gibi) saklandı. Bazen manastırlarda kimliklerini saklayarak saklandılar.
Sahte evrak ve sahte hüviyetler sağlamak
[değiştir | kaynağı değiştir]Yahudilerin, Yahudi olmadıklarını belirten sahte kimliklerden almaları için, sahte belgelere ve yardıma ihtiyaç duydular. Kurtarıcılar bu durumda sahte evrak düzenlediler ya da düzenlettiler. Din adamları sahte vaftiz belgeleri düzenledi ve bazı yabancı diplomatlar, ülke politikalarına aykırı davranarak vizeler veya pasaportlar verdi. 1944’te Budapeşte’deki diplomatlar koruma belgeleri düzenleyerek bazı evlere ülkelerinin bayraklarını astılar ve böylece o evlere diplomatik dokunulmazlık verdiler. Oskar Schindler gibi bazı Alman’lar yanıltıcı yollar kullanarak birçok hayat kurtardı. Schindler birçok yahudiyi savaşa yardım etmek adına açtığını söylediği fabrikada binlerce yahudinin hayatını kurtardı.
Yahudileri kaçırmak ve kaçmalarına yardımcı olmak
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı kurtarıcılar yahudileri tehlikeli yerlerden daha az tehlikeli yerlere kaçmalarına yardım etti. Yahudileri Gettolardan veya hapishanelerden kaçırıp, işgale uğramamış ülkelere kaçmalarına yardımcı olmak.
Çocukları kurtarmak
[değiştir | kaynağı değiştir]Yahudiler, çocuklarını başkalarına verip hayatta kalma şanslarını artırmakla, onlardan ayrılmamak ikilemi arasında kaldılar. Birçok kurtarıcı, ailesi öldürülmüş olan çocukları alıp hayatlarını kurtardı. Manastırlar çocukları sakladı ve birçok ülkede çocukları kurtarmayı amaçlayan yeraltı kurumlar kuruldu.[1]
Bedel
[değiştir | kaynağı değiştir]Kurtarıcıların, yaptıkları iyiliklerinden dolayı ödedikleri bedeller ülkeden ülkeye değişirdi. Doğu Avrupa’da, Almanlar, sadece yahudileri kurtaran kişiyi değil, bütün ailesini öldürürdü. İnsanlara Yahudilere yardım etmemeleri gerektiği notlarını her yere asarlardı. Genel olarak, ceza Batı Avrupa’da daha hafifti. Bazı uluslararası dürüstler kamplarda hayatlarını yitirdiler. Karşılaştıkları tehditlerden dolayı, Yahudilere yardım etmeye karar veren kişiler, hayatlarına gizliliği ve korkuyu kabul etmiş kişilerdi. Bu da günlük hayatı oldukça zorlaştırdı.
Ödüllendirme
[değiştir | kaynağı değiştir]Holokost’ta ölenleri anma müzesi olan Yad Vaşem, İsrail Parlamentosu tarafından 1953'te kurulduğunda bu kurumun görevlerinden biri "Uluslararası Dürüstler"i bulup ödüllendirmekti. Bu bağlamda "Dürüstler"in tanımı Holokost sırasında Yahudileri kurtarmak için yaşamlarını tehlikeye atan gayri-Yahudilerdir. Bu düzen 1963'ten beri İsrail Anayasa Mahkemesi’nin yetkisi altındadır. Komisyon, olası adayları değerlendirmek için belgeleri, savaştan kurtulanların ve görgü şahitlerinin demeçlerini, içinde bulunulan tarihi durumu ve kurtarıcının risk faktörünü itinayla inceleyip karara varır. "Dürüst" olarak tanınmak için bazı kriterlerin yerine getirilmiş olması gerekmektedir [2]
- bir kişiyi adaylığa sadece Yahudi birimler koyabilir;
- aile ferdini kurtarmak veya Yahudilikten çıkıp gayri-Yahudi olmak kriterlere uymaz.
- yardım sürekli ve/veya önemli derecede olmalıdır; ve
- yardım para karşılığı yapılmış olmamalıdır (yemek ve kira parası gibi normal giderler buna istisnadır).
"Uluslararası Dürüstler"e layık olanlar, Holokost'ta Yahudileri kurtarmak için hayatlarını riske attıklarından madalya ile ödüllendirilirler ve onlara onur sertifikası verilir. Ayrıca, Kudüs’teki Yad Vaşem müzesinin "Dürüstlük Bahçesi"nde bulunan "Onur Duvarı"na adının yazılması ayrıcalığı verilir. Eskiden kişi adına bahçede ağaç dikilirken yer kalmaması sonucunda bu isimler Onur Duvarı'na yazılmaktadır. Bu ödüller kurtarıcıya veya onun en yakın akrabasına İsrail'de veya kişinin bulunduğu ülkede bir İsrailli diplomat eşliğinde törenle verilir.
Yad Vaşem yasası ile Uluslararası Dürüst'e onursal vatandaşlık sunulur ve kişi hayatta değilse bile onursal vatandaşlığa geçirilebilir. Dürüst olarak tanınan herkes Yad Vaşem'e sertifika için başvurabilir. Dürüst hayatta değilse onun en yakın akrabası onursal vatandaşlık hakkından yararlanabilir. İsrail’de yaşamayı tercih edenlere ortalama ulusal gelir seviyesinde maaş, ücretsiz sağlık hizmetleri, ev ve hastabakıcılık konularında da yardım sunulur.
1 Ocak 2009 itibarıyla 22.765 kişi[3] 45 farklı ülkeden[4] Uluslararası Dürüstler unvanına layık görülmüştür. Bu kişilerin hayat hikâyeleri 10,000'den fazla otantik öykü oluşturur. Yad Vaşem'in politikası, bu ödül için başvurular olduğu sürece programı ayakta tutmaktır.
1 Ocak 2009 itibarıyla ülke ve etnik kökenlerine göre Uluslararası Dürüstler
[değiştir | kaynağı değiştir]Aşağıdaki rakamlar Holokost'ta Yahudileri kurtaranların tamamını değil sadece 1 Ocak 2009 itibarıyla Yad Vaşem'den Uluslararası Dürüstler madalyası alanları göstermektedir.
| Ülke | Ödül sayısı | Notlar |
|---|---|---|
 Polonya |
6394[5] | Polonya'lı Uluslararası Dürüstler'e bakınız. Bunların içinde II.Dünya Savaşı'nda Polonya Yeraltında sosyal işçi olarak çalışan, Zegota direniş örgütünün üyesi ve 2500 Yahudi çocuğun hayatını kurtaran Irena Sendler da yer alır.
Nazi hakimiyetindeki Polonya'da Yahudilere yardım etmenin cezası ölümdü.[6][7] |
 Hollanda |
5009 | Bunların içinde Hollanda'da yaşayan iki Endonezyalı da bulunur. Hollanda'da Yahudileri saklamanın cezası genelde toplama kamplarına göndermek ya da (genelde yargılandıktan sonra) vurularak ölümdü. |
 Fransa |
3158 | Ocak 2007'de, Fransa Devlet Başkanı Jacques Chirac ve diğer yüksek rütbeli kişilerce Fransa'nın Uluslararası Dürüstleri Panthéon, Paris'te bir törenle onurlandırıldı. II. Dünya Savaşı'nda Fransız Yahudilerini kurtaran 160 kişi Légion d'honneur ile ödüllendirildi.[8] |
 Ukrayna |
2272 | |
 Belçika |
1537 | Belçika Kraliçesi Elisabeth de bunların içindedir. |
 Litvanya |
772 | Litvanya'lı Uluslararası Dürüstler'e bakınız., Kazys Binkis, Ona Šimaitė. |
 Macaristan |
743 | Radar astronominin babası, fizisist Zoltan Bay, Béla Király, yazar Géza Ottlik. |
 Belarus |
608 | |
 Slovakya |
498 | |
 Almanya |
476 | Bunların içinde binden fazla Yahudiyi fabrikasında işçi olarak çalıştıran Oskar Schindler; Beyaz Gül direniş örgütünden Hans ve Sophie Scholl kardeşler; MS St. Louis Kaptanı Gustav Schröder; Alman kara subayı Wilm Hosenfeld; ve Hans von Dohnanyi bulunur. |
 İtalya |
484 | Bunların içinde Laura ve Constantino Bulgari,[9] Lorenzo Perrone,[10] ve Giorgio Perlasca bulunur. |
 Yunanistan |
306 | Bunların içinde başpiskopos Damaskinos ve Prenses Alice bulunur. |
 Sırbistan |
131 | |
 Rusya |
164 | |
 Çekya |
108 | |
 Hırvatistan |
102 | |
 Letonya |
123 | |
 Avusturya |
87 | Irene Harand, Florian Tschögl |
 Moldova |
79 | |
 Arnavutluk |
69 | Atif & Ganimet Toptani |
 Romanya |
60 | Bunların içinde 51,000 Yahudiyi kurtaran diplomat Constantin Karadja da bulunur.[11] |
 Norveç |
45 | bkz. Norveç'li Uluslararası Dürüstler |
 İsviçre |
45 | Bunların içinde on binlerce Macar Yahudisini kurtaran Carl Lutz da bulunur. |
 Bosna-Hersek |
40 | Bu rakam sadece Bosna'yı içerir; Hersek'ten veri bulunmamaktadır. |
 Danimarka |
22 | İstek üzerine Danimarka Yahudilerini kurtaran Danimarka direniş hareketi üyeleri tek grup olarak ele alınmıştır. |
 Bulgaristan |
19 | Dimitar Peshev; Bulgar Ortodoks Kilisesi'nden Sofia Metropolitan Stefan ve Plovdiv Metropolitan Kiril. |
 Birleşik Krallık |
14 | Bunların içinde Binbaşı Frank Foley bulunur fakat Sir Nicholas Winton'ın ailesinin Yahudi kökeni olduğu için bu gruba eklenmemiştir. |
 Ermenistan |
13 | |
 İsveç |
10 | Bunların içinde Raoul Wallenberg, Per Anger ve Valdemar Langlet bulunur. |
 Slovenya |
6 | |
 İspanya |
4 | Angel Sanz Briz, José Santaella, Carme Santaella ve Eduardo Propper de Callejón. |
 Estonya |
3 | Uku Masing ve Eha Masing, Polina Lentsman |
 ABD |
3 | Varian Fry, Martha Sharp ve Waitstill Sharp |
 Tayvan |
2 | Pan Jun Shun ve Feng-Shan Ho |
 Brezilya |
2 | Luiz Martins de Souza Dantas ve Aracy de Carvalho Guimarães Rosa. |
 Şili |
1 | María Edwards |
 Japonya |
1 | Chiune Sugihara (İhtiyacı olan Yahudilerin 3400'üne transit vize sundu).[12] |
 Gürcistan |
1 | Sergei Metreveli |
 Lüksemburg |
1 | Victor Bodson, (Eski Adalet Bakanı ve Lüksemburg Temsilciler Kamarası Başkanı; yaklaşık 100 Yahudiyi kurtardı). |
 Karadağ |
1 | |
 İrlanda |
1 | Hugh O'Flaherty |
 Portekiz |
1 | Aristides de Sousa Mendes, Nazilerden kaçanlara 30.000 vize hazırladı. |
 Türkiye |
1 | Selahattin Ülkümen |
 Vietnam |
1 | |
| Toplam | 22.211 | 1 Ocak 2009 itibarıyla[13] |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ [1] 30 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yad Vashem – Uluslararası Dürüstler.
- ^ Gunnar S. Paulsson, “The Rescue of Jews by Non-Jews in Nazi-Occupied Poland,” published in The Journal of Holocaust Education, volume 7, nos. 1 & 2 (summer/autumn 1998): pp.19–44. Reprinted in “Collective Rescue Efforts of the Poles,” p. 256
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2010.
- ^ "First Arab Nominated for Holocaust Honor". NBC News. Associated Press. 30 Ocak 2007. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ http://www1.yadvashem.org/righteous_new/statistics.html 23 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yad Vashem actual statistic by country
- ^ Holocaust Survivors and Remembrance Project: Poland 11 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Robert Cherry, Annamaria Orla-Bukowska, Rethinking Poles and Jews: Troubled Past, Brighter Future, Rowman & Littlefield, 2007, ISBN 0742546667, Google Print, p.5 20 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Jacques Chirac Honors French World War II Saviors 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., European Jewish Congress, April 11, 2007.
- ^ Israel Gutman, Bracha Rivlin e Liliana Picciotto, I giusti d'Italia: i non ebrei che salvarono gli ebrei, 1943-45 (Mondadori: Milano 2006), pp.75-76.
- ^ "Flickers of Light: Lorenzo Perrone". Yad Vashem The Holocaust Martyrs' and Heroes' Remembrance Authority. 29 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2009.
- ^ "Minutes of the Sub-Commission for the Recognition of the "Righteous Among the Nations"" (Almanca). Israeli Ministry of Foreign Affairs. 18 Nisan 2005. 1 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2009.
- ^ Levine, Hillel (1996). In Search of Sugihara: The Elusive Japanese Dipolomat Who Risked his Life to Rescue 10,000 Jews From the Holocaust. Free Press. ISBN 0684832518.
- ^ The Righteous among the Nations 8 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Yad Vashem
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- The Heart Has Reasons: Holocaust Rescuers and Their Stories of Courage, Mark Klempner, ISBN 0-8298-1699-2, The Pilgrim Press
- Righteous Gentiles of the Holocaust: Genocide and Moral Obligation, David P. Gushee, ISBN 1-55778-821-9, Paragon House Publishers
- The Lexicon of the Righteous Among the Nations, Yad Vashem, Jerusalem. (volumes: Poland, France, Netherlands, Belgium, Europe I, Europe II)
- To Save a Life: Stories of Holocaust Rescue, Land-Weber, Ellen, ISBN 0-252-02515-6, University of Illinois Press
- The Seven Laws of Noah, Lichtenstein, Aaron, New York: The Rabbi Jacob Joseph School Press, 1981.
- The Image of the Non-Jew in Judaism, Novak, David, ISBN 0-88946-975-X, New York and Toronto: Edwin Mellen Press, 1983.
- The Path of the Righteous: Gentile Rescuers of Jews During the Holocaust, Paldiel, Mordecai, ISBN 0-88125-376-6, KTAV Publishing House, Inc.
- Among the Righteous: Lost Stories from the Holocaust's Long Reach into Arab Lands, Robert Satloff, Washington Institute for Near East Policy, (PublicAffairs, 2006) ISBN 1586483994
- When Light Pierced the Darkness: Christian Rescue of Jews in Nazi-Occupied Poland, Tec, Nechama, ISBN 0-19-505194-7, Oxford University Press
- Zegota: The Council to Aid Jews in Occupied Poland 1942-1945, Tomaszewski, Irene & Werblowski, Tecia, ISBN 1-896881-15-7, Price-Patterson
- Tolerance in Judaism: The Medieval and Modern Sources, Zuesse, Evan M., In: The Encyclopaedia of Judaism, edited by J. Neusner, A. Avery-Peck, and W.S. Green, Second Edition, ISBN 90-04-14787-X, Leiden: Brill, 2005, Vol. IV: 2688-2713
- When Courage Was Stronger Than Fear: Remarkable Stories of Christians Who Saved Jews from the Holocaust by Peter Hellman. 2nd edition, ISBN 1-56924-663-7, Marlowe & Companym, 1999
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Polish Righteous[ölü/kırık bağlantı] at Museum of The History of Polish Jews
- The Righteous Among the Nations 13 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at Yad Vashem
- Heroes and Heroines of the Holocaust 14 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at Holocaust Survivors' Network
- Holocaust Rescuers Bibliography
- Saving Jews: Polish Righteous10 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Photo gallery on righteous gentiles during the Holocaust at Simon Wiesenthal Center
- Rescuers at Jewish Virtual Library
- Holocaust Memorial Budapest, testimony from the family Jakobovics in 1947
- Articles about Righteous Among the Nations 9 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Witness: "Karoly Szabo played a determining role among Wallenberg's supporters"
- The Jewish Foundation for the Righteous
- Auschwitz: Inside the Nazi State 16 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Site commemorating Poles who gave their lives to save Jews
- Gardens of the Righteous Worldwide Committee 19 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Essay: "Paying the ultimate price." Irena Steinfeldt. The Jerusalem Post, April 14, 2009.[ölü/kırık bağlantı]
- Films, Videos, and DVDs about Righteous Among the Nations 14 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Website of educational project Inidfference Hurts, workshop scenarios based on stories of polish and german Righteous 31 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
