Ireland
Ireland（愛爾蘭）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Gaga kska Owcow ka Ireland, 53 00 N, 8 00 W ka gaga na nniqan.
Kana ka knlbangan na o 70,273 sq km（hangan na o Tg120）(knlbanga dxgal o 68,883 sq km, knlbangan qsiya o 1,390 sq km).
Kana ka sejiqun o niqan 4,952,473 hiyi.
Gaga Dublin ka pusu alang paru, jiyax 17 idas 3 ka jiyax skrayan klwaan.
Manu ka dxgal Ireland ga wada sugan 66.10% ka dxgal qpahan, 10.90% ka dxgal bbuyu, rahuq dxgal do niqan 23% na.
Bukung klwaan ta sayang o kiya ka Michael D. Higgins, pnaah hngkawas2011 idas 11 jiyax 11pnrajing kmlawa klwaan.
cinkhulan sa knita’ sa brbiru’
Ayrlan （愛爾蘭）
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Ayrlan klwan nii o pprngaw kari Arimika ka sjiqan hini, tgkingal Omng klwaan ka nniqan dhiya, nniqan dha o gaga siyaw gsilung Ocow ni Ayrlan msa, knparu na o niqan 5/6 ka knparu na, sngari na tongpye 1/6 hiya o nArimika kiya pey Ayrlan msa.
Paru alang brnux Ayrlan o gaga hragan hidaw Tupoling. Hnkawas empusal kbkuy maxal kingal o Spgal dha seejiq Ayrlan niqan spac kbukuy mrimal maspac kbuhug ka ssjiqan siida, klwaan Ayrlan nii o mseupu bi mssli pprngaw kari ka klgan klwaan bukan dnii, pprngaw mshuya musa blayaq mdakil ka klawan, hnkwasa maxal mngari kbukuy empusal dha o phiyu nanaq kingal klwaan ka Ayrlan da, nhdu ka qhlangan paru klwaan Taingtikuwo da, mhdu murux mssbu ka Ayrlan klwaan nii do, niqan ka patas dha mpdhug “Ingeaytiwuey” murux ka Aryrlan, saw hragan hidaw daya mataru alang o ida mseupu mniq kingal klwan na, pey Ayrlan ka hangan na tnhanga.
Pusu nkari : Hangan Ayrlan
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pnngahan hangan Ayrlan nii o pniya seuxan kswaqan dha pprngaw kari ka klwaan ni Ayrlan nii. Ma saw kiya ka dhiya hug yasa alang Ayrlan nii o niqan cikuh dxgal o nArimika kiya, kika mniq klwaan Arimika hini o naqih dha qbhangan ka Arlan (Ireland) nii msa.
Psruwa dha hnkwasa Maxal mngri kbkuy mtrul empitu ka “Ayrlan seynfa” nii, hangan klwaan nii o skari Ayrlan: Éire, uxay uri o kari Ireland. Hnkwasa maxal mngari kbukuy mspatul maspac o psrwaun Faan Kunghekwo ka klwaan Ayrlan nii, tgdha hiya ka srngaw nhiya o truwa bi ka nnagan dha Ayrlan Kunghekwo(Republic of Ireland). Kiya ka kiya ni ini tduwa msliq ka senfa nii, kika Kwohaw nii o inidha psai Ayrlan Kunghekow, kika senfa Kowhaw o ida “Ayrlan” (Ireland) na.
Hnkwasa maxal mngari kbukuy mspac kmxalan mngri siida o, Ayrlan Kunghekwo Tgkingal babaw Fayuan hiya o, Ayrlan Kunghekwo ini tduwa asi mdugus pthangan Ayrlan Ireland “7”msa. Mrngaw ka Fayuan o “nasi ini saw sruwaun pddayaw mdungus ka senfa nii ka klgan klwaan o, qtaan mu saw nii ga, gisu ngalan thangan kwoci, miya alang kocya ka patas biyax o dhuq nhdu smalu. Nhdu bukuy ka slhbung nii o, nii hnkawas maxal mngari kbukuy mngari kmxalan maspac jiyax mqraqil yeysu siida o wada mhdu ka pnagan, wada mhdu ka pnagan uuda Ayrlan, ni teura rngagan Ayrlan Kunghekwo. Sngun bukuy do srwaun ingko tnhangan Ayrlan Kocya ka Ayrlan ni pnagan Tupoling cngfu. Kiya ka pnagan dha thangan.
Ris(歷史)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu nkari : Endaan Ayrla ni edaan Ayrlan mseupu alang
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pqtaan : Tubowling pspu ni ruwan pspu na Ayrlan
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Hnkawas maxal mngri kbukuy empusal dha nniq brah Ayrlan siida o duma kingan tsliyaan Tapuleyti ni Ayrlan mseupu pusu alang. Hnkawas maxal mspac kbkuy mspatul rima yasa ungac bi pngalang ka bunga quru kika muda mqraqil ka Ayrlan siida, tduwa manganl uuqu meyco ka Ingko cngfu o ini na tduwa mdayaw, wada mlih 4/1 ka seejiq Ayrlan, kika hbaraw bi ka seejiq Ayrlan naqih dha ka quri Ingko.
Hnkawas maxal mngri kbukuy maxal mngari, hbaraw ka enpgawu hkawas maxal mngari kbukuy maxal maspac siida o ini srwai Ayrlan Iueyn ka enpqpah ka Ingko, tseli nanaq ka prngaw ka Ayrlan, kiya ni hkawas maxal mngari kbkuy maxal mngari kingal idas o dmuyi hangan murux Ayrlan Kunghko ni piyah kari. Siida, ini srwayi phiyu Koci ka Ayrlan, bukuy psbug Ingyi do(thangan Ayrlan murux pspug), msdugus ka Ingyi yasa ririh Ingyi kiya, bqana na Aylan ka qpahun nii, kika ngalun naka dxgal. Ayrlan o tduwa nanaq Phiyug ka Ayrlan, kana dxgal Ayrlan uri, kiya ni smdhung dha PeyfangLyocun ( ka na PeyAyrlan) srwaun dha ini ptuhuy Ayrlan cyopang. Ayrlan cyopang senfa o mseupu mhdu nkari, tnpusu bukung Ayrlan phiyug nkari, bukung Ayrlan o ida bukung Ingko ka dmuy qpahun, mseupu phiyug tleengan bukung, dha ka pnngagan nniqan, phiyug “singcngweyueynhwey”(ruwan uri), phyugan dh aka bukung tleengan ruwan.
Hnkawas maxal mngari kbkuy mtrul empitu jiyax empusan mngari idas maxal dha,tmuyi burah nkari ka Ayrlan cyopang, alang dha o gisu tnhangan “Ayrlan”(kariAyrlan：Éire）, phiyug tleengan bukung Ayrlan, yasa bukung o knttu dmuy kari kana alang ksun ka pqtaan pnuda Ayrkang kocya. Endha psbuc siida, ini kgglu ka Ayrlan, siida o wana paru Ingko ka ppiyah kari tnska ka kocya nii. Kiya ni hnkawas 1940 peangal pila teko o gisu krmux Ayrlan na peuda pspuc na pngalan hangan o “luysesingtung” (Operation Green)，yasa snegun Ingko pskrac dxgal nanaq, psaping tko o ida ini tduwa krmux Inglwensantaw, dhuq hini ka ddaun han.
Hkawas maxal mngari kbkuy mspatul mngari jiyax 1 idas 4 wada dha srwaun ka Ayrlan Kowheko faan hici do laxan ka tnlutuc bukung, biyax qpanu bukung o bqanun dha bukung, Kunghekwo ka Ayrlan da,prugun ka senfa Ayrlan tgspac pnatas, “Ayrlan（Éire）”o gisu ngalan tnhangan kocya, mseupu piyah kari tgdha, tgtru npatas Ayrlan ni peAyrlan mseupu niqan biyax uri(kari nii o gisu laxan hkawas maxal mngari kbukuy mngari kmxalan mngari), kiya ni mniq ssiyaw alang ka Ayrlan Kunghekwo ni o gisu tnhangan “Eire” nanaq(ya kiya Ayrlan senfa, bukung Ayrlan). Kiya ka balay bi dmuyi biyax PeyfangLyocun ka Ingko,hbaraw kocya ini sbalay qmita tnhangan “Éire”, yasa pqlahang PeArlan ni o ini dha pklayi ka gnealu bi uuda dha.
Hnkawas maxal mngri kbukuy mspatul mngri idas 4 piyah kari phiyu Kunghekwo bukuy ka Ayrlan, wada nanaq malax ka paru kbkuy mrinal gaga pryuxun paru Ingkosey ka uuda, srwaun dha pduyi hangan Ingkosey. (hnkawas maxal mngari Kunghekwo ka Ingtu pniqun ruwan paruIngkosey.) Ayrlan o ana ini usa ppata pxal mseupu paruIngkosey o, yasa hciyu egu biyax ka pqpah alang seejiq, ni niq paru Ingko niqan nanaq tleengan.
Hkawas maxal mngri kbkuy mrimal rima mseupu ssiyaw alang “9”ka Ayrlan, hkawasmaxal mngari kbkuy empitu mseupu ocowpila (kiya ka ocowleymon sayan). Kndadax brah o ida embiyax balay iyux mseupu Ayrlang ka Ayrlan cengfu, kiya do mseupu Ingko pddayaw mhtur tjiyan mhlix ka Arlan. Ayrlan mi peAyrlan pgaaw seejiq hnkawas 1998 ni nhdu ka prngagan perfaste gisu muda na “10”.
Cngc(政治)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pqtaan : patas Ayrlan thulang
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Murux kingan Kunghejwo ka Ayrlan, mseupu prngaw kari. Ngalan tnpusu bukung kocya ka Ayrlan pukung, qpahun na o hkawas empitu, tduwa lmutuc pxal. Bukung nii o ida ungac bbalay bi biyax na muuda, pnagan kwouueyn Ayrlan siida niqan nanaq ka biyax ni qpahun na, kana pghakkwohey.
Kwohey ka pnhiyu hangan Ayrlan congli, sruwa euuda ka bukung, ida tgkingal paru thulan ni ssiyaw cngfu na pusu bukung ka mangal qpahun. Pnagan seynfa ini tduwa hmrinas maxal rima seejiq, ska na sangiueyn iueyn ini tduwa hmrinas dha seejiq, kiya o congli, fucongli, bukung hbangan asi ka truma iueyn na iueyn.
Thulan Ayrlan congli sayang o liowalatka ka nadas Ayrlan mseupu thulan cngfu. Pusu na cayeytan o Ayrlan Konghetan, singfentan mi litan. Duma pusu Ayrlan cngtan o kiya ka Kunghetan, tongitan ni kongtan dska paycngtan, mslalih hbangan ni kana tnlang, wana Ingko mi omong ka sncipiq dha qmita.
Sluwan qpahun cngfu
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pqtaan : Ayrlan kwou weyueyn ni Ayrlan kwohey pgaaw nniqan
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Dha klgan ka Ayrlan kwohey, Ayrlan sangiueyn ni Ayrlan congiueyn.
Ciyaw ka biyax sangiueyn, psliyan 60 seejiq kiya, ska 11 hiyi o pnhyugan congli, 3 hiyi o ngau nhdu matas paru pyasa Ayrlan ka ngau, 3 hiyi o ngau nhdu matas paru pyasa Tupowlin ngau, 43 hiyi o kndadax rima kingan naq ruwan qpahun(gaya,nonguwi, lawkong, kongsang, nniqan)pgau.
Paru hari biyax naka congiueyn, 166 hiyi ka pssli, knkingal pgau nniqan hiya o tri dhaq maxal hiyi ka ririh, ririh Ayrlan Kunghekwo ruwan hiya o niqan 42 ka pgau nniqan, pgau o dmuyi knegu ririh ni tduwa pdaun dha kingan bntaqan patas kiya ka meuda. Spruun seynfa Ayrlan, hnkawas rima o emkingan ka muda pgau, kiya ka congli o tduwa nama psmiyah rmngaw bukung pgayaw congiueyn. Hkawas empusal kbkuy maxal mataruparu pgau tleengan musa mlih mspac tleengan.
Pgau o dmuyi knegu ririh ni tduwa pdaun dha kingan bntaqan patas kiya niqan da,kana pgau syaiueyn ihey(hkawas maxal mngri kbkuy empusal kingal snsaw nii), pgau ocow ihey, pgau alang cngfu.
Fali(法律)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu nkari: seynfa Ayrlan ni mseupu ddaun seejiq Ayrlan
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Spac faueyn, nhdu pnhiyu hnkawas maxal maspac kbkuy dha, ni o paru bi fauueyn ka nniqan na Ayrlan hini, babaw bi faueyn ni tupowli o smriyux miyah faueyn.
Cyuns (軍事)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu nkari : ddaun p[saping Ayrlan
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Quri ddaun psaping ruwang Ayrlang hini o, psaping dxgal, psaping gsilung, psping sapah skaya, ni psaping saun pssli , psaping ruwan hiya o ciway kiya, kiya ni malu bi ka jjilung dha qyqaya, niqan laleyh kingal kbuhug ka seejiq psaping sayan. Hnkawas maxal mngari kbkuy empusal dha phiyug psaping, biyax ruwan hiya o cangpey psaping (PDF)ni hopey psapi nkiya(RDF).
Ida nniqruwan psaping o niqan dxgal psaping, gsilung psaping, sapah skaya psaping dnii, psngayan psaping ni kiya ka dxgal psaping ni sapah skaya psaping o psngayan psaping dxganl ni psngayan gsilung psaping ka pnhiyug. Quri jjilun qyqaya psbu 0 paru bi pdudun psaping o bukung nkiya.
Quri qyqaya psaping o tsliyung psaping ka padas. Puuda nniyah psaping, hngkawas mataru ka jiyax knama tmaga psaping, jiyax balay bi psaping o hngkawas tru.
Tiri (地理)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu nkari : Arlang tili
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Quri nniqan(位置範圍)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Knparu nniqan alang Arlang o mspac kbhug mspatul spac kbkuy empusal kingal knlaban, nniqan Arlang konghekwoempitu kbuhug dha kbkuy empitu kmxalan tru knlabang, duma sngari na o gisu qhlangun Ingkwo na peyArlang empqlahang. gisu nneyq Siling paru gsilung ka Ayrlang, slalih pey gsilung ka tong pey ni tbrah Suklang,tonling gsilung Ayrlang,siyaw Sencyawc gsilung ka tongnang gisu tbrah Weyrs,nanglingkayrte gsilung.
Pqtan nankiya dxgal(地表景觀)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]siyaw hragan hidaw gsilung Ayrlan o egu katur, dgiyaq(Kalantuawsan o gaga babaw kiya,(haypa1,041 mi). breenux ka dxgal, egu qqpahun dxgal, pusu ayug o syannongxe, duma o spurng dha ka ayug lixe, uxay kiya o niqan knkiya ka tahupo.Ska ayug alang hiya o egu slaq, mhru egu nimey. Qtaan ka hyugan Ayrlan o mtana balay qtaan kumay(kana dxgal Ayrlan), pusu na o dxgal ni dgiyaq), tgaaw bi nkiya ni hupo. Ska na o siyaw hragan hidaw Ayrlan o moxe katur, kiya ni kana owco hiya ka paru balay katur uri, katur hiya o tgelu siyaw hidaw Ayrlan 8 km, kika pusu yahan sngayan qduda ka Ayrlan uri, babaw katur uri o mhru egu uxay qntaan nkiya, hbaraw bika ngalan dha passing dxgal ka hiya.
Karac(氣候)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Meuxun bi karac gsilung Ayrlan, yasa meuhun ka hraan daya gsilung, misa o meuxun rbagan o sbgihur bi [12], karac misan siida o ini hari kltu dhuq -5°C.
Hnciyan babaw dxgal(世界遺產)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu nkari : hnciyan babaw dxgan Ayrlang
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pqtaan : btunux Tangmoton ni kaser
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Hngkawas 2011 dhoq sayang, niqan dha ka hnciyan babaw dxgal Ayrlang, Poingkong ni Skaylik,Maykrtaw.yahan tssli hnciyan lnlamu qqaya rdrudan sbiya ka miscun( Poingkong) ksun gisu nneyq siyaw daya hrang hidaw na Arlang, ska na hiya o habung Nyoklayci ida niqn bi hangang na nniq alang Arlang uri, habung Nyoklayci o yabi saw sayan burah kndsan ni snalu hngkawas tru maxal kbkuy dha kbkuy brah balay siida, dhoq miyah bukuy ka seejiq kayrte do kiya ka habung nyoklay 0 ngalan dha nniqan utux baraw.
Gisu nniq Kayrte ka Poingkong kttu niqan ka nkari utux baraw. habung Nyoklayci o ddaun elu niqan mataru kmxalan foot ka knrbagan na, niqan tru mqoyaw ka ddaun elu tqiyan(recess). Sblyaqan bi smalu qnabin ka habung. gmukun habung ka umuk o empusal kbuhug mt thjilan na,sliyan dha mrima kmxalan empitu btunux ka pusu eruc. habun Nyoklayci o spun dha knkla sayan saun dha kkla, kndadax hini qtaun o kiya ni musa klaun ka snalu habung Nyoklayci o naban brah hnkawas rima kbkuy kiya dha snalu habung cingcta, dha cuscno plalay hngkawas maxal kbkuy. Yakia nii gisu ptutuy kana psalu seejiq ni niqan ka prajing grburah hnkwasan, uxay kiya o teyta ima ka musa embbiyax.
Waycyaw(外交)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu nkari : Ayrlan waycyaw ni Aying na pnegluban
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Ayrlang o kndadax hngkawas maxal mngari kbkuy empitu kmxalan tru mseupu alang Owmong .saw quri euda waycyaw Ayrlang o muru bi euda waycyaw Owmong , duri Ingkwo mi Amrika o ida nanaq tmalu ni kmnmalu pnegluban. Ida saw lnglungan suxan ini meseupu alang , ida dha pkrana ka tnpusu kmlawa alang, pusu pnegluban hbangan ni unhwa, pdayaw quri klgan hbangan saw mqraqin ini tblaiq nealang, yasa bsiyaq bi ini kglug ka lnglungan Ayrlan, kiya ni uxay saw mseupu klwan alang daya gqiyan hidaw gsilung, ida pdayaw ka dhiya na.
Uuda klwaan(行政區域)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu nkari : uuda mklawa Ayrlan
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Snakun empusan mataru cun ka klwaan Ayrlan （Ay：contae、Ing：county, ini mseupu klwaan Ayrlan lyocun）, ida nanaq nniq ka smudan Ayrlan(Ay: cúige）,snakun spac alang ka endaan, nni o Arstsen, lunstsen,manstsen ni kangnotsen, ska na Tupoling alang o psnakan tru cun ni kingal alang,duma alang o phiyu dha alang duri,hnkawas empusal kbkuy maxal spac pnagan kmlawa ka priyux ka uuda, pryuxan mtrul kingal kmlawa alang:empusal mataru ka ihey cunfu, dha ka scun ihey cunfu ni tru ka cns ihey cunfu. Truma (wana Tupoling alang ni scnfu) na ssyacu, lixan uuda brah syihey cnfu.
Kiya ni mdugus bi sayang o mturul kingal cun ni qpahun ruwan:
 |
|---|
Ciyawtung (交通)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu nkari : ppanan Ayrlan
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Tru pusu saang nniqan sapah skaya Ayrlang o Tupoling, Syangnong ni KK, duri egu ka saw ddaun kgelug sapah skaya ocow ni cowci hini o niqan nanaq ka miyah pqpah hini. Quri Luntun ni Tupoling ska na hiya o ida uka bi ddjiyax dha, kgkingal hnkwasang niqan spac kbkuy mrimal kbuhug seejiq ka gisu skaya babaw dha aiang hii, hngkawas empusal kbkuy mataru, Ayrlang hangkon o ngalan dha qpahun klwaang alang Ayrlang, quri klwaang Ayrlang hini o ida Reyang ka paru bi qqpahun dha. Qpahun Reyang nii o nniq ocow hiya ida paru bi ka qpahun dha bnbari kiya, ni ppanan dha sejiqun o kana babaw dxganl paru hangang tgdha kiya.
Ayrlang hiya ka niqan ppanun rulu qrngul, dhiya ka meeudda qpahun ruman kgelu klwaang hini, ppanun ni rulu qrngul o Ayrlang ka bnuwya. Ska na tnpusu pnhyugan kgelu tupoling ka syos ppanan ni kangnwo ppanan, gisu pgltuc dhuq kana tnpusu alanng klwaang. Niqan ka gisu dmutuc tupwoling ni peyrfaste qnpah tgelu hini.alang tupwoling hini pdaun dha unsuwanlu pkuuda,kiya ka ppanan alang tupoling alang（Luas）,Tpwoling ppanan, ni pkbarux rulu（dublinbikes).
Niqan tru ka pusu ddaun elu Ayrlang, slikaw elu, elu ici klwaang alang ni elu rci klwaang alang, elu kglan alang ni elu alang o knlawa alang ka empqlahan.elu sowtu hiya ka sliyung tnpusu,slikaw elu nii o gisu pkrana dhuq knkingal alang, ngalan dha empusal kingal qpahun ka hini. iyux dha pniq hngkawas empusal maxal kbukuy mataru duhuq epusal maxal kbukuy maxal rima siida kparu dha pkrana ka ppanan Ayrlang. Tnpusu spruun dha sblyaqan muda ka ppanan Tupwoling nii, kiya ka tonghwansieyn ni sihwansieyn o ngngalan hbangan, elu tupwoling uri. pusu elu alang kk o muda lihe na ciyek lici blingan elu, kiya na hiya uri blinan elu mwolik asi pitaq syangnon gsilung.
Ayrlang pusu ppana babaw karac o Ayrlang ppanan babaw karac, Reyang ppanan babaw karac, Arun ppanan babaw karac, cunciey ppanan babaw karac.
Ngalan hbangan(經濟)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu nkari : ngalan hbangan Ayrlang
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pkrana:
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Ciway ka ngngalan hbangan Ayrlang, pusuna o sntama bgrigan nganguc. Hngkawas maxanl mngari kbkuy mngari kmxalan rima dhuq hnkawas empusal maxal kbkuy siida, gaga mkala 10 tnegkmbkiyan ka ngngalan hbangan,nii ruwan owcow o mbbiyax ni ida gaga brah bi ka dhiya, hngkawas dha maxal kbkuy tru o kana babaw dxgal seejiq tgdha niqan bi hangan ka alangadha(wana Lusenpaw), kiya do wada mangan knmalu bi ngngalan Kayrte.
Qpahun dxgal o psmalu qyqaya ka gaga mrih, sblxan GDP o 38 tnegkmbkiyan, Bgrigan nganguc kana o 80 tnegkmbkiyan, kiya ka kndadax nuriq 28 tnegkmbkiyan uri. Ana nanaq saw stmaun dha ka tnpsu bi brigan nganguc nii ka Ayrlang o, quri qqpahun klwaan alang dha bgrigang nganguc gaga mkala ni psalu quri ssapah uxay kiya uri o dmayaw psdayaw hbangan gaga mdudul mkala ka hbangan alang dha.
Wada saw hngkwas maxanl nini, qmlahan alang Ayrlang o pskratun dha ka ddaun ppanan nii, mleyh ka bbiqun hbangan, mleyh ka bbiqan kmlawa alang, pkala dha ka quri qpahun,Pusu na o kbyaxun dha ka quri ngngalan hbangan,kiya ni mangan egu qpahun nglan hbangan. hngkawas maxanl mngari kbkuy mngari kmxalan mngari idas kingal, Ayrlang ni duma maxal kingal klwaan alang mseupu Oyueyncu.
Hngkaws empusal kbkuy kingal o wada mleyh kana ka ngalan hbangan klwaan alanng, kiya ni Ayrlang uri o maku mnarux ka tunux dha uri, ngngalan nganguc uri o wada mleyh mdka uri .GDP nii o ida nanaq mnkala kina, hngkawas dha maxal kbkuy kingal ni hngkawas dha maxal kbkuy dha nii ka 6 tnegkmbkiyan. GNP nii o tnkala dha o uxay so nmalu,hngkawas empusal kbkuy kingal o mleyh 1/3, hngkawas empusal kbkuy dha o knttu mquri truma .
Pqtaan: Quri pntasan patas qpahun Ayrlang.
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Nglan hbangan Ayrlang klwaang ni quri saw pntasan patas nniqan hnkawas empusal kbkuy mspac mdka hnkawas paru bi gglu ka quri hnbangan, kiya ni dmutuc tru idas wada mlih ka ngalang hbanga Ayrlang.
hngkawas empusal kbkuy maxal, quri klwaan alang dha hini o wada mnhdu ka pnakih nglang hbangan alang daha, bgrigang nganguc o wada knhuwy miyah, kndadax kbxan hbangan ni skuwan hbangan sapah bliqun mseupa spuan o gaga mrana, Ayrlang o wada sruwa pdayaw mspatul rina hpucing hbangang Ow na qpahun, uxay kiya uri o kndadax Owmong, kana klgan alang psku hbangan （IMF）ni ingkwo, reyteyn ni tangmay dha nii ka kbarux pila.
Qqpahun(農業)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Qqpahun Ayrlang ni psalu euqun, nii o ida Arlang ka puda smalu euqunsaw nii, pttsa ni pklaun euda hi ni o niqan mdka ka biyax qpahun dha. Nii o paru bi ka tsliyan dha qqpahun hini, tsliyan pyasan ni tsliyan knkla ka tnpusu puuda kiya. Quri saw qqpahun ni psalu euqun pusu tsliyan nniqan Arlang o Kalwo na syansukonyueyn alang（Oak Park Estate).
Pila(貨幣)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusunkar : Arlang na Owyueyn pila, Owyueyn alang ni Owyueyn
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Hnkawas maxal mngari kbkuy mngri kmxalan mngri o mseupu Owyueyn.
Pkkla pklaan(通訊)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Qnawal(電話)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Bbuun qnawal Ayrlang o sugun dha pklawa qnawal pqpah. Pusu bbuun qnawal kglan alang Ayrlang o +353, truma hini ka bbuun dha.
| Qnawal(電話) | |
|---|---|
| ##01 | Tupwoling breenux, Tupwoling alang ni duma Cirtayr alang, Weyklo alang, Mis alang. |
| ##02 | duma Kk brenux ni Kk alang :(021) Kk, (022 Malwo, (023) Pangtuen, (024) Yakha, (025) Fumwoi, (026) Maklong, (027) Pangtli, (028) Scipuing, (029) Mirscuy. |
| ##03 | ini jili |
| ##04 | hraan hidaw gsilung,(uxay ka Tupwoling, duma ska na breenux) :(041) Tlwoheta, (042) Tntwok, (043) Lanhkfute, (044) Mulingcyar, (045) Cirtayr, (046) Nawen, (047) Mwonahang, (049) Kawen, (0402) Aklwo, (0404)Weyklwo. |
| ##05 | siyaw hunac hrgan hidaw ni hrgan hidaw Mitlang (ska hrgan hidaw breenux) :(051) Wotefute(Mangste alang), (052) Khe, (053) Lwoslayr, (054) Pangkoti, (056)Cirknni breenux, (057) Tulamwo, Pir ni Potelawis, (058) Tencyawen, (059 )Kalwo (0504) terows，(0505) Rowskeweyya |
| ##06 | siyaw dgiyan hraan hidaw ni kska gqiyan hidaw：(061) Limwolike ni Syannong, (062) Kaser, (063) Carweyr, (064) Cilani ni Knmeyr, (065) Ingnis, (066) Tlali ni Tinglwo, (067) Ninake, (068) Listwor, (069) Sinyokasr. |
| ##07 | siyaw daya,Slayk alang ni Slayk breenux,Litelimu alang, Twonikr alang : (071)Slayk, Kalik-Syannong ni Pangtwo , (074) Laytekngni, Pwolpoi, Kangtis |
| ##08 | qnawan, ppsaun patas qnawan ni uxay qnawan breenux alang. |
| ##09 | gqiyan hidaw, gqiyan hidaw gsilug ni Simitlang(duma ska gqiyan hidaw breenux alang) Krweyalang uuri,Meyo alang, Simis alang : (090) Aslong, Pona ni Palinaslwo, (091) Krwey, (093) Tuang ni Haytefu (Tawan. Krwey alang), (094) Kasrpa, (095) Kfutwen, (096) Palina, (097) Pawlule, (098) Weystpot, Yacyaw(sdhiyaq alang Tawyu), (099) Knlwonang(sdhiyaq alang Tawyu),Alwencun alang. |
Tleybi ／pgarang kari(電視／廣播)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pqtaang : Ayrlang pgarang kari treybi.
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Ssjiqan(人口)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas] |
|---|
Hngkawas maxal mngari kbkuy mrimal kingal ssjiqan ka Ayrlang.
Pusu nkari : Ssjiqan Ayrlang ni seejiq Ayrlang
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Hngkawas dha maxal kbkuy mataru qtaun ka ska na Ayrlang ssjiqan spuun kana, dhoq hngkawas empusal kbkuy mataru idas spac, kana ssjiqan klwaan alang o dhoq spackbkuy empusan sngari, kndadax hngkawas empusal kbkuy dha mrana 8.1 tnegkmbkiyan, nii o kndadax bsiyaq hngkawas , Ayrlang o nii asi smriyu miyah mniq alang hini ka duma seejiq, ska na hiya kndadax ruwan Owmong tnpusu o seejiq Ingkwo, seejiq Tkwo, sjiq Fkwo, seejiq Lwomaniya, seejiq Polang, kndadax nganguc owmong tnpusu seejiq o Amrika (gusu nniq Amrika na Ayrlang seejiq o nabang egu spac maxal kbkuy), seejiq nayciliya ni seejiq hwa.
Spuun kana ka ssjiqan o nii seejiq Ayrlang ka 89.7 tnegkmbkiyan(tn sejiq Kayrte), wana sejiq Ingklang ka ciway(30,000), seejiq Suklang(5,000), seejiq Yotay,(4,000) dnii ka kndadax nganguc. hngkawas dha maxal kbkuy maxal kingal sspuun dha kana ka ssjiqan o dohoq spac kbkuy mrimal mspac kbuhug kingal maxal kbkuy dha kbkuy mataru kmxalan mnhari. Quri saw tnlaqi Ayrlang kana klwaan alang Omong o ida gisu baraw bi kiya, quri Ocow kkqrijil tnlaqi o ne Pingtaw kiya.
Hngkawas dha maxal kbkuy maxal mataru idas spac spuun kana ssjiqan dohoq spac kbkuy empitu kmxalan mataru kingal maxal kbkuy mspac kbkuy mataru kmxalan rima, spuun ka hngkawas rima brah siida o mnkala 3.8 tnegkmbkiyan mrana maxal empitu kbuhug tru maxal kbkuy mataru kbkuy maxal tru seejiq. Kndusan hngkawas mspac kmxalan. Mataru qtaan brah mkala hngkawas kingal tru pusu psmyahun.
Mnda knhbragan ssjiqan mspac maxal kbkuy kbuhug sngari ka Ayrlang. Yasa mnda mqrinuc, pperu narux ni hbaraw bi ka wada meydan sthjing ising alang ni asi meleyh pru ka ssjiqan dha, kndadax kiya dhoq sayan, kana ssjiqan Ayrlang o naban hbragan mdka ka endaan dha. Kiya ka kiya ni, kana saw empitu maxal kbkuy kbuhug sngari dlutuc Ayrlang o gisu mneyq ssiyaw kana klgan alang.
Nkari(語言)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pqtaan : Prajing bi nkari Ayrlang, kari KuAyrlang, kari Conku Ayrlang, kari Ayrlang ni kari sueyrta
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Tnkari o kari Ayrlang(ne kari kayrte dnii) ni kari Ing. Kari Ing o hbaraw bi ka gisu skari nii, duma gqiyan hidaw gsilung breenux hini o wana nanaq dhiya ka tduwa skari kari Ayrlang,niqan kbuhug sngari ka ssjiqan. asi ka ssaun dha smluhay sapah pyasan ka kari Ayrlang. Hbaraw ka mseupu dmui dha klgan kari patas, pgarang kari klwaan alang o gisu dmui dha klgan kari. Psnakun dh aka kari Ayrlang nii quri kari Ingow na kari seejiq kayrte, kiya ni kari seejiq endhiya kari Puleytani, kari ueyrs, kari suklnhkayr ida niqan pnegluban uri. Kari Ayrlang o kiya ka tnkari mseupu klwaan alang Ayrlang dnii, gaga dha srwaun daya Ayrlang breenux tnkari uri, quri daya Ayrlang dmui kari dha nii o wana nanaq empusan mataru kbuhug ssjiqan.
Shlayan(宗教)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pqtaan : Ayrlang teynskiyo, Ayrlang na pntsan ptas teynskiyo, pnrhulan klwaan Ayrlang, pnrhulan teynskiyo Ayrlang, Ayrlang pnrhulan teynskiyo ni senmucwing
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Teynskiyo o ida ngalan tnpusu bi shlayan Ayrlang, saw ssjiqan niqan 90 tngkmbkiyan. Ayrlang o nii nneyq ruwan owcow ida ciway bi ka drumuc shlayan ka klwaan dha uri, hnkawas maxal mngari kbkuy empitu kmxalan tru siida ptuku thmuku hmrinas 90 tngkmbkiyan. Pshlayun teyndocikay o ida kiya ka spruun kdusan dha, pangan rabu buyas o ida ini srwai klwaan kiya, ana nanaq mhnuk ka hii ini tduwa uri. Niqan piya ka hngkawas ni wada ini kbiyax ka shlayan dha. Hngkawas maxanl mngari kbkuy mngari kmxalan siida, pnrhulan teyndocikay mnda naqih tnhangan. Hngkawas maxal mngari kbkuy maxal kmxalan rima, pgau ka seejiq Ayrlang o 50.28 tngkmbkiyan ka ngalan dha pgau ni niqan hngkawas mrimal maspac ka ini tduwa kgayaw ka msdungus.
Nii hngkawas maxang mngari kbkuy mngari kmxalan mataru dhuq hngkawas empusal kbkuy mngri, tduwa miyah pnrhulan ka sejiqan o kndadax 66 tngkmbkiyan mleah 46 tngkmbkiyan, dha klwaan owcow o ida gaga baraw ka dhiya na. Pnrhulan Ayrlang(Ayrlang senkonhwy, kirisito pnrhulan nkiya) tgdha pru pnrhulang, empusal ka kndusan wada naqih, kiya ni niqan nanaq euda dha ka teyndocikay pnrhulan, bgurah pnrhukan duma kirisito pnrhulan na ciway pnrhuklan ni islang pnrhulan wada mkala ka seejiq shlayan. Ayrlang na yotay pnrhulan ssjiqan o wada mieyh.
Gaya(文化)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pnqtaan : Gaya Ayrlang
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Nuda gaya : kayrcing （Book of Kells）
Ciyenlis
Ayrlang na qrasan sejiq
Gri Ayrlang
Uuyas(音樂)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu nkari : Uuyas Ayrkang ni gri Ayrlang
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Ana biyax kana babaw dxgal, ida mbbiyax ka euyas Ayrlang, dha euyas sayan o ida nanaq endhiya, kiya ni yawkwen ni pangkyawkwenyue. Ayrlang o nii egu kglan uuyas o, saw yawkwen, jilung balay, cyueys, langtyaw nii hbaraw ka tnsejiq hini .Kana klwaan alang o niqan egu bi ka uuyas ksun, kiya ka Ayrlang na pgarang kari uuda.
gri Ayrlang . mikaw
Fatni. (Michael Flatley) pusu gri paru ayu na gri.
Euqun(飲食)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pusu nkari : Euqun Ayrlang
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Egu bi patas pkkla : patas pntasan maiu bi euuqun Ayrlang
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Gaya Ayrlang o damac ni quri wawa ni biyoq tnabu ka tnpusu euqun dha, ssama ni nudus gsilung uri. Quru bunga nii hnkwasan maxal mataru miyah do, kiya ka wada pkegu klgan ka knmalu euqun dha.
Nhmaan Kupic o kndadax Ayrlang hunac, nii hngkawas maxal mngari kbkuy mspac kmxalan pnuda , ni o ngngalan Ayrlang kiya. Kupics ksun o qtum ida mtapaq ni mquru, rakaw na o msaas, niqan bi paru sqnxan ka aji na. Brah ktru iyax sngayan brigan brah ka kupics o, kusun kusun ida snagun qsiya cimu
Gaya sbiyaw(傳統)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pqtaan : Kayrt jiyujika
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Gtuun qyiqaya sbiyaw sapah seuxan ni qtaun patas sapah, gtuun qiqaya sbiyaw pnatas patas Kr o gisu nniq alangTtupwoling, gisu dha bliyaqan snku ruwan Ayrlang na ka LGBT kana saw euudda dha. Ayrlang Kr pntasan hiya kndadax phiyu ni ngalan tnpusu bi knkla qtaan Ayrlang, yasa ida dhiya ka niqan bi knkla ni knmaiu bi kaendaan dha.
Pqtaan : Sskuun pntasan patas sapah Ayrlang
Sskuun patas sapah
Pqtaan : Cyeyst. Piti sskuun patas sapah ni h\Hangt sskuun qyiqaya sapah
Tiyu(體育)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pqtaan : pnhiyu bowru Ayrlang
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Kayrs bowru ni pangkwen boru o nniq Ayrlang hini o jiyun dha balay, nii o Kayr ptalang ka puda spac paru Kayrlang ska na dha hini. Uxay kiya uri o gisu sqtaan bi Pulwo uri, Ayrlang klwaan quri bowru hini o ida kiya ka nduwa bi pdaun alang dha.
Hngkawas empusal kbkuy maxal kingal mseupu tsli jiyax maxal mspac idas rima,
hngkawas empusal kbkuy maxal kingal mseupu tsli jiyax maxal mspac idas rima, nii nniq Ayrlang Tupwoling Ingcyeyhwa tiyu llaban dxgam hiya. Owcow cusyey nii o yasa uxay ngalan tnhangan pdayaw ni pliyuxun dha “Tupwolin bowru llaban dxgal”.
Ttgsa(教育)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Pqtaan : Ayrlang paru paysan sapah pntasan patas
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]Tpwolin paru paysan sapah, niqan kingal ka sapah paysan, Snsan isuweyyueyng, tnhangan dha sensan isyweyueyn Tupwoling（Trinity College Dublin）.
Ayrlang klwaan pparu paysan sapah, kana o niqan spac ka paysan sapah, Kk paru paysan sapah, Tupwoling paru paysan sapah, Ayrlang klwaan paru paysan sapah Krwe klwaan paru sapah paysan ni Ayrlang paru sapah paysan Krwey ni Ayrlang klwaan paru sapah paysan Meynus （NUI Maynooth）.
Pusu snalu kari(註釋)
[smmalu patas | ida npatas sspgan ka smmalu patas]1.Ayrlang sieynfa tgspac nkari, klwaan nii tnhangan Ayrlanf.
Plalay nkari ;
Inguen pan sieyngfa: The name of the State is Éire, or, in the English language, Ireland.
Ayrlang pan sieyngfa: Éire is ainm don Stát nó, sa Sacs-Bhéarla, Ireland.