Wikipedia

Португалия

Португа́лия (порт. Portugal), тулы рәсми исем Португа́лия Җөмһүрияте́ (порт. República Portuguesa) – Европа кыйтгасының иң көнбатышында урнашкан дәүләт.

Португалия
чех. Portugalská republika[1][2]
порт. República Portuguesa[1][2]
фр. la République portugaise[1][2]
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 23 май 1179[3]
Логотип
Рәсми исем Portugalská republika, Portugal, la République portugaise[1] һәм República Portuguesa[2]
Кыскача исем 🇵🇹
ХФӘ билгесе pərtʊˈɡalʲɪjə
Гомер озынлыгы 81,12683 ел[4]
... хөрмәтенә аталган Portus Cale[d]
Демоним Portugees, Португалац, Португалка, Portuguese, portugál, português, Portugalano, Portugänan, برتغالي, برتغالية, برتغاليون, португалец, португальцы, португалка, פורטוגזי, פורטוגזית, Portugis, Portugisin, portughezi, portughez, portugheză, পর্তুগিজ, portoghese, portoghesi, portuges, portugués, portuguesa, Portugais[1], Portugaise[1], portugalo, Portugiese, Portugiesin, portoghezo, portoghezi, portogheza, portogheze, ポルトガル人, برطقيزي, برطقيزية, برطقيزيين, برطقيزيات һәм portuguesa
Рәсми тел португал теле[5] һәм миранд теле[d]
Гимн Португалия һимны
Мәдәният Португалия мәдәнияте[d]
Шигарь тексты Europe's West Coast һәм Arfordir Gorllewin Ewrop
Дөнья кисәге Европа[6]
Дәүләт  Португалия
Башкала Лиссабон[7]
Сәгать поясы UTC±00:00[d]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Атлантик океан[8]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Пиреней ярымутравы[8]
Иң көнчыгыш ноктасы 41°34′30″ т. к. 6°11′25″ кб. о.
Иң төньяк ноктасы 42°09′15″ т. к. 8°11′56″ кб. о.
Иң көньяк ноктасы 36°57′37″ т. к. 7°53′13″ кб. о.
Иң көнбатыш ноктасы 38°46′52″ т. к. 9°30′02″ кб. о.
Геомәгълүматлар Data:Portugal.map
Иң югары ноктасы Пику[d]
Иң түбән ноктасы Атлантик океан
Идарә итү формасы җөмһүрият
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Португалия президенты[d]
Ил башлыгы Марсело Ребелу ди Соза[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Португалия премьер-министры[d]
Хөкүмәт башлыгы Антониу Кошта[d]
Министрлар кабинеты Португалия министрлар советы[d]
Башкарма хакимият Португалия хөкүмәте[d][9]
Канунбирү органы Португалия парламенты[d]
Югары мәхкәмә органы Португалия югары юстиция мәхкәмәсе[d]
Үзәк банкы Португалия банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Италия, Бразилия, Германия, Австралия, Кабо-Верде, Украина, Сан-Томе һәм Принсипи, Бөекбритания, Испания, Ангола, Аргентина, Болгария, Дания, Көнчыгыш Тимор, Индонезия, Косово Җөмһүрияте, Марокко, Мальта, Мозамбик, Уругвай, Кытай Җөмһүрияте, Америка Кушма Штатлары, Сербия, Россия, Әрмәнстан, Кытай, Һиндстан, Япония, Бангладеш, Канада, Маҗарстан һәм Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[10]
Әгъзалык Аурупа Берлеге, Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Төньяк Атлантик килешү оешмасы, Халыкара икътисадый хезмәттәшлек һәм үсеш оешмасы, Аурупа шурасы, Awrupa ğälämi agentlığı, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Көньяк Европа обсерваториясе[d], ОБСЕ, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d], Азия үсеш банкы[d], Австралия группасы[d], Португал телле илләр берләшмәсе, Европа түләүләр берлеге[d], Евроконтроль[d], Ачык күкләр буенча килешү[d], Ракета технологияләрен контрольдә тоту режимы[d][11], Интерпол[12][13], Атом-төш чималны сатучылар төркеме[d][14], ХКТО[d][15][16], Movement Coordination Centre Europe[d][17], Халыкара гидрография оешмасы[d][18], Халыкара энергетика агентлыгы[d][19], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[20], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[21][22], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][23], Шенген зонасы[d][24], Visa Waiver Program[d][25], Халыкара гражданнар иминлеген саклау оешмасы[d][26], Бөтендөнья метеорология оешмасы[27], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[28], Халыкара миграция сәясәтен яхшырту үзәге[d], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][29], Холокостны истә тоту һәм өйрәнү буенча халыкара оешмасы[d][30] һәм Европа ирекле сәүдә ассоциациясе[d]
Рәсми бәйрәм Португалия көне[d] һәм Республика көне[d]
Балигълык яше 18 яшь
Никахка керү яше 18 яшь
Пенсия яше 66 яшь
Мәҗбүри белем алуның минималь яше 6 яшь
Мәҗбүри белем алуның максималь яше 18 яшь
Халык саны 10 347 892 (2021)[31]
Ир-ат халкы 4 855 992[32], 4 859 349[32], 4 888 573[32] һәм 4 911 677[32]
Хатын-кыз халкы 5 430 271[32], 5 437 732[32], 5 473 258[32] һәм 5 498 027[32]
Административ бүленеше Лиссабон[d], Лейрия[d], Сантарен[d], Сетубал[d], Бежа[d], Фару[d], Эвора[d], Порталегри[d], Каштелу-Бранку[d], Гуарда[d], Коимбра[d], Авейру[d], Визеу[d], Браганса[d], Вила-Реал[d], Порту[d], Брага[d], Виана-ду-Каштелу[d], Мадейра һәм Азор утраулары[33][34]
Акча берәмлеге евро
Номиналь тулаем эчке продукт 253 982 847 571 $[35] һәм 251 945 377 529 $[35]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,866[36]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,773[37]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече 7,2
Эшсезлек дәрәҗәсе 14 ± 1 процент[38]
Нәрсә белән чиктәш Испания[8]
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d][39]
Челтәр көчәнеше 230 вольт[40]
Электр аергычы төре Europlug[d][40] һәм Schuko[d][40]
Әүвәлгесе Португалия патшалыгы (1139-1910)[d]
Алыштырган Португалия колонияләре[d] һәм Португалия патшалыгы (1139-1910)[d]
Кулланылган тел португал теле, миндерико теле[d], португал ишарә теле[d], миранд теле[d], галисия теле һәм астурия теле[d]
Кайда өйрәнелә португалистика[d]
Мәйдан 92 225 км² (2021)[41]
Рәсми веб-сайт portugal.gov.pt/en/gc21
Һәштәге Portugal
Югары дәрәҗәле Интернет домены .pt
Харита сурәте
Тематик география Португалия географиясе[d]
Яклаучы изге Изге Георгий[d]
Тимер юл хәрәкәте ягы сул[d][42]
Нинди вики-проектка керә Проект:Португалия[d]
Ачык мәгълүматлар порталы Open Data Portugal[d]
Феноменның икътисады Португалия икътисады[d]
Феноменның демографиясе Португалия халкы[d]
Грегориан тәкъвимга күчү мизгеле 15 октябрь 1582
Мәктәптә укымаган балалар саны 19 620[43]
Джини коэффициенты 32,8[44]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 23 процент
Тулаем туулар коэффициенты 1,21[45]
Шәһәр халкы 6 764 658[32], 6 827 994[32], 6 926 780[32] һәм 7 014 163[32]
Авыл халкы 3 521 605[32], 3 469 087[32], 3 435 051[32] һәм 3 395 541[32]
Демократия индексы 7,9[46]
Туым күрсәткече 8,4[32], 8,2[32], 7,7[32] һәм 8[32]
Үлем күрсәткече 10,9[32], 12[32], 12[32] һәм 11,9[32]
Happy Planet Index score 46,3[47]
OpenStreetMap якынлаштыру дәрәҗәсе 6
Илнең мобиль коды 268
Илнең телефон коды +351
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 112[d][48]
Илнең GS1 коды 560
Номер тамгасы коды P
Диңгездәге идентификацияләү номеры 263
Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Португалиядә җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Португалиядә төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Португалия Викиҗыентыкта

Европа берлегенә һәм Еврозонага керә.

Тарих

үзгәртү

Икътисад

үзгәртү

Португалия — индустриаль-аграр ил. Традицион сәнәгатенең төп тармагы — йон, кәгазь, тегү, шәраб (аеруча билгеле портвейн җитештерү), зәйтүн мае җитештерү, балык консервалары, бөке кабыгын эшкәртү (дөньяда алдынгы урын), төсле һәм кара металлургия, машина төзүчелек (суднолар төзү һәм ремонтлау, автомобилләрне җыю, электротехник); химия, карамай (нефть) эшкәртү һәм карамай химиясе, цемент сәнәгате. Авыл хуҗалыгынында игенчелек өстенлек итә. Эшкәртелә торган җирләрнең якынча яртысын сөрүлекләр тәшкил итә; йөземчелек, җимешчелек, зәйтүн утыртыла. Эре мөгезле мал үрчетелә. Терлекчелек, сарыкчылык, дуңгызчылык, балыкчылык.

Төп тышкы сәүдә партнерлары — Европа берләшмәсе илләре.

Чит ил туризмы — 10 млн. кеше тирәсе.

2016 елдан тирән һәм дәвамлы көрчектән соң бу илнең икътисади структур реформалар үткәрүе сөземтәсендә кискен якшыра төште, эшсезләр саны шактый кимеде, экспорт күләме артты. Халыкара икътисади хезмәттәшлек һәм үсеш оешмасы бу ил буенча әзерләгән соңгы күзәтү раславынча, үсешне алга таба дәвам итү өчен бу илгә дәүләтнең һәм хосусый даирәнең бүген югары кимәлдә булган бурычын киметү, кредитларның йогынтылылыгын арттыру кирәк. Финанс өлкәсендә табыш китерә алмаган кредитның гомуми күләмдәге өлеше 12% ка җитә, һәм бу Европа илләре арасында иң югары күрсәткеч булып тора. Табыш китерә алмаган кредит – димәк, банкта "тик яткан" һәм бер оешма яки кеше дә көтү алмаган акча. Португалия өчен икътисади үсешне тизләтү юлындагы тагын бер киртә – илдәге эш көченең осталыгы (квалификациясе) кыйтганың башка илләре белән чагыштырганда түбәнрәк булуы[49]

Дәүләт гимны

үзгәртү

Португалча Татарча
1. Heróis do mar, nobre povo,

Nação valente e imortal,

Levantai hoje de novo

O esplendor de Portugal!

Entre as brumas da memória,

Ó Pátria, sente-se a voz

Dos teus egrégios avós,

Que há-de guiar-te à vitória!

Corus:

Às armas, às armas!

Sobre a terra, sobre o mar,

Às armas, às armas!

Pela Pátria lutar!

Contra os canhões marchar, marchar!

1. Диңгезләрдә гаярь, шанлы,

Затлы үлемсезлек милләтем,

Кайтар үзең яулаганны,

Португалиянең зиннәтен!

Горур тавышын, Ватан, шәйлә,

Аерып хәтер томаннарын,

Мөхтәрәм ата-бабаңның —

Илтсен ул яңа җиңүләргә!

Кушымтасы:

Ал кулыңа коралыңны!

Суда, җирдә сынатма,

Ал кулыңа коралыңны!

Көрәш, Ватанны хакла!

Һәм тупларга каршы атла!

2. Desfralda a invicta Bandeira,

À luz viva do teu céu!

Brade a Europa à terra inteira:

Portugal não pereceu!

Beija o solo teu jucundo

O Oceano, a rugir d’amor;

E teu braço vencedor

Deu mundos novos ao Mundo!

Corus.

2. Күтәр байрагың — җиңелмәс,

Җилфердәр ул якты күгеңдә!

Җиткер дөньяга: бирешмәс

Португалиябез үлемгә!

Ярсып давылланган океан

Изге туфрагыңны үбә;

Һәм кулларың итте бүләк

Кешелеккә яңа бер мәйдан!

Кушымтасы.

3. Saudai o Sol que desponta

Sobre um ridente porvir;

Seja o eco de uma afronta

O sinal do ressurgir.

Raios dessa aurora forte

São como beijos de mãe,

Que nos guardam, nos sustêm,

Contra as injúrias da sorte.

Corus.

3. Сәлам бирегез кояшка —

Киләчәкнең көлемсәр шавы;

Һәм өндәсен яңарышка

Кимсетелүләрнең шаңдавы.

Көч-кодрәтле таң нурларыннан

Ватан-Ана гүя назлый,

Ул көч бирә безгә, саклый

Язмыш кагу-сугуларыннан.

Кушымтасы.

Университетлар

үзгәртү
  • Лиссабон университеты
  • Порту университеты (Universidade do Porto) - португал иҗтимагый университеты. Порту шәһәрендә урнашкан.

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 https://portaldiplomatico.mne.gov.pt/sobre-portugal#:~:text=Portugal%2C%20oficialmente%20Rep%C3%BAblica%20Portuguesa%2C%20%C3%A9,sul%20com%20o%20Oceano%20Atl%C3%A2ntico.
  3. ↑ https://ensina.rtp.pt/artigo/tratado-de-zamora/
  4. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  5. ↑ 11.3 // https://www.constituteproject.org/constitution/Portugal_2005?lang=en
  6. ↑ https://www.workwithdata.com/place/portugal
  7. ↑ https://lisbonne.net/lisbonne-pas-capitale-du-portugal
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Брокгауз энциклопедиясе
  9. ↑ Diário da República - Lexionário - governo
  10. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  11. ↑ http://mtcr.info/partners/
  12. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  13. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Europe/PORTUGAL
  14. ↑ http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1 — Атом-төш чималны сатучылар төркеме.
  15. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  16. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/portugal
  17. ↑ http://mcce-mil.com/wp-content/uploads/glance/MCCE-AT-A-Glance-September-2017.pdf — Movement Coordination Centre Europe.
  18. ↑ https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en — Халыкара гидрография оешмасы.
  19. ↑ https://www.iea.org/countries/membercountries/ — Халыкара энергетика агентлыгы.
  20. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  21. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  22. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=239
  23. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  24. ↑ https://www.touteleurope.eu/les-pays-membres-de-l-espace-schengen.html
  25. ↑ https://www.dhs.gov/visa-waiver-program-requirements
  26. ↑ http://icdo.org/who-we-are/members/observer-states.html
  27. ↑ https://public.wmo.int/en/members/portugal
  28. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  29. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  30. ↑ https://holocaustremembrance.com/countries/portugal
  31. ↑ https://censos.ine.pt/scripts/db_censos_2021.html
  32. ↑ 32,00 32,01 32,02 32,03 32,04 32,05 32,06 32,07 32,08 32,09 32,10 32,11 32,12 32,13 32,14 32,15 32,16 32,17 32,18 32,19 32,20 32,21 32,22 32,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  33. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/po.html
  34. ↑ http://www.freeworldmaps.net/europe/portugal/map.html
  35. ↑ 35,0 35,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  36. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  37. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  38. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  39. ↑ https://web.archive.org/web/20170210083750/https://basementgeographer.com/right-hand-traffic-versus-left-hand-traffic/
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  41. ↑ https://www.pordata.pt/Municipios/Superf%C3%ADcie-57
  42. ↑ Álvarez A. G. https://www.vialibre-ffe.com/pdf/ViaDoble_Espa%C3%B1a_21092010.pdf — 4 — 2010.
  43. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  44. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  45. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  46. ↑ 2020 Democracy Index
  47. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=PRT
  48. ↑ International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге
  49. ↑ [1](үле сылтама)

Сылтамалар

үзгәртү

Шулай ук карагыз

үзгәртү
Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Португалия&oldid=4340593