Yakobinnär
Yakobinnär yäki yakobinçılar (fr. Jacobins) — Yakobin klubınıñ qatnaşuçıları (fr. Club des Jacobins; Jacobins; Société des Jacobins, Amis de la Liberté et de l’Égalité) - Böyek fransuz inqıylabında iñ mäşhür häm yoğıntılı kisken qaraşlı säyäsi inqıylabi xäräkät, maqsat ireşsen öçen köçläw, zolım qullanu ısullarına xas bulğan.
1793-1794 yıllada Yakobinnär inqıylabi xökümätne tözegän. Älege xäräkätkä egalitarizm, respublikanizm qaraşlarına xas.
Yış qına yakobinnär bolşeviklar belän, ä yakobin terrorı Stalin repressiäläre belän çağıştıralar.
Tarix
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
General' ştatlar açıluına qädär Breton wiläyätennän öçençe qatlaw deputatları tarafınnan Breton klubına nigez sala.
Milli cıyılış Parijğa küçkännän soñ, klub äğzaları İzge Yakob käşişxanäsendä cıyılğanğa kürä klubka yaña isem birelä: Yakobin klubı yäki yakobinnär.
Baştaraq klubka tik Breton deputatları kergän, soñraq "Azatlıq häm tigezlek dusları cämğiäte" iseme astında klubka küp yaña fikerdäşlär kilä. Soñraq böten Fransiädä oxşaş klublar tözelä, äğzalar sanı 500 000 keşe dip bäyälänä.
1790 yıldan yakobinnär "Konstitutsiä dusları cämğiäte jurnalı" çığara başlıy.
İnqıylab barışında iñ kisken qaraşlı yakobinnär xäkimiätkä kilä.
1793 yılnıñ 2 iyünendä qorallı parijlılar häm milli gvardiä Konventnı qamap ala, baş kütärüçelär jirondistlarnı Konventtan çığarunı taläp itä, soñraq qayberläre qulğa alına, qayberläre üterelä.
Älege baş kütärü näticäsendä xäkimiät yakobinnärgä küçä, häm alarnıñ yulbaşçıları - Robespyer, Marat, Danton Fransiä belän idärä itä başlıy.
1793 yılnıñ 13 iyülendä Maratnı aqsöyäk xatını üterä.
Konvent Konstitutsiäne qabul itä häm Fransiä respublika itep iğlan itä.
Yakobinnär idärä itkän çorda "şikle keşelär turında qanun" qabul itelä, anıñ buyınça repressiälär başlana. Bar jirondistlar qulğa alına, berse mäşhür süzlär äytä:
|
İnqıylab üz balaların aşıy. |
|
Yakobinnär oyıtırğan terror arta, törmälär "şiklelär" belän tula bara.
1793 yılda elekke patşabikä Mariä-Antuanetta üterelä, mass-küläm ütereşlär köçäyä.
1793 yılnıñ 9 oktäberendä yakobinnär qırıs itep Lionnı basıp ala, meñnär keşe üterelä, Konvent qararı buyınça Lion şähären beteräse bulğan.
Läkin 1794 yılnıñ 27 iyülendä termidor tüntäreleşe näticäsendä Robespyer xökümäte bärep töşerelä. Robespyer häm klub räise üterelä.
|
|
İnqıylabnıñ başı bar, inqıylabnıñ tämamı yuq |
|
Konvent Yakobin klubı turında xäterne betersen öçen İzge Yakob käşişxanäsen cimerä, xäzer anda "Señt-Onore bazarı" urnaşqan.
1795 yılda klub taratıla.
Yış qına yakobinnär bolşeviklar belän, ä yakobin terrorı Stalin repressiäläre belän çağıştıralar.
Sıltamalar
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Великая французская революция. Статьи из энциклопедий, хроника революции, статьи и публикации. Биографии политических деятелей. Карты. 2017 елның 29 апрель көнендә архивланган.
- From Наука. Культ Разума во времена Французской революции
- Моносов С. М. Очерки по истории Якобинского клуба Харьков: Пролетарий. 1925