Ispaniye
Ispaniye (Ispanche: España) gherbiy jenub Yawropadiki dölet. Uning Yawropa chong quruqluqi ibiriye yérim ariligha jaylashqan. Uning zémini yene afriqa déngiz qirghiqidiki Kanariy Arili we ottura déngizdiki balarik arilidin ibaret ikki taqim aralni öz ichige alidu. Bu döletning chong quruqluqi Gibraltar bilen kichik quruqluq chégrasidin bashqa, ottura déngiz bilen jenub we sherq bilen chégrilinidu. Shimal we sherqiy shimalda Fransiye, Andorra gherb we gherbiy shimalda Portugaliye we Atlantik Okyan.
Yer meydani 505,990 kilomitir , ispaniye jenubiy yawropadiki eng chong dölet , gherbiy yawropa we yawropa ittipaqidiki ikkinchi chong dölet , yawropa chong quruqluqidiki tötinchi chong dölet. Nopusi (texminen 47 milyon) ispaniye yawropadiki altinchi orunda , yawropa birleshmiside beshinchi orunda turidu. Ispaniyening paytexti we eng chong shehiri madrid. Bashqa asasliq sheher rayonliri Barsélona, Walénsiye, Séwilla, Zaragoza, Malaga we Bilbawni öz ichige alidu.
Ibiriye medeniyiti qedimki finlandiyelik, grétsiye, kélitliq we kartagin olturaq rayoni bilen bille yérim aralda tereqqiy qilip , miladidin ilgiriki 200-yillar etrapida rim hökümranliqigha ötken'ge qeder tereqqiy qilghan , uningdin kéyin bu rayonning ismi ispaniye dep atalghan (Latinche: Hispania).
Gherbiy Rim Impériyisining axirida, Gérmaniye qebililer birleshmisi ottura yawropadin köchüp kélip, ibiriye yérim ariligha bésip kirip , uning gherbidiki ölkilerde süybi, alan we wandal qatarliq musteqil rayonlarni qurghan. Axirida, wisigotlar ispaniyening wizantina ölkisini öz ichige alghan yérim aralda qalghan barliq musteqil térritoriyeni wizigotik padishahliqigha birleshtüridu , bu döletler ispaniyening sabiq rim ölkilirining siyasiy, chérkaw we qanun jehettin birlikke kelgen.
Sekkizinchi esirning bashlirida , wisigotik padishahliqi 711-yili yérim aralgha kelgen Umeyye islam xelipiliki teripidin boysunduruldi. Uzun ötmey ibiriye yérim arilidiki musulmanlar hökümranliqi baghdattin aptonomiyege aylandi. Shimaldiki musulmanlarning hökümranliqidin qalghan az sandiki kichik xiristiyan yanchuqliri, piréniye da'irisige yéqin karolin impériyisining mewjutluqi bilen, axirida Lé'on, Kastil, Aragon, Portugaliye we Nawarré qatarliq xiristiyan xanliqlirining barliqqa kélishini keltürüp chiqiridu.
Yette esir mabeynide, kéyinki xanliqlarning arilap jenubqa kéngiyishi yüz bérip, xiristiyanlarning 1492-yili granada shitatini boysundurushi bilen axirlashti. Shu yili kristofir kolumbus yéngi dunyagha keldi. Deslepki zamaniwi dewrde, ispaniye tarixtiki eng chong impériyelerning birini bashqurup, dunya miqyasidiki tunji impériyening biri bolup, 300 milyondin artuq ispanche sözligüchini öz ichige alghan chong medeniyet we til miraslirini qaldurdi. Altun dewrde senette nurghun ilgirileshler bolghan, dunyagha dangliq ressamlar bar. Ispaniye dunyadiki üchinchi chong dunya medeniyet miraslirini kütüwalidu.
Ispaniye dunyawi parlamént démokratiyisi we parlamént padishahliq tüzümi, padishah félip VI dölet bashliqi bolghan. U tereqqiy qilghan asasliq dölet we kirimi yuqiri dölet, dunyadiki omumiy iqtisadi namda 14-orunda, sétiwélish küchi barawerliki bilen 16-orunda turidu. U birleshken döletler teshkilati, yawropa birleshmisi, yawropa kéngishi, shimaliy atlantik ehdi teshkilati, iqtisadiy hemkarliq we tereqqiyat teshkilati, yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilati, shén'gén rayonining ezasi. Dunya soda teshkilati we bashqa nurghun xelqaraliq teshkilatlar.
Étimologiye
[تەھرىرلەش]Tarix
[تەھرىرلەش]Jughrapiye
[تەھرىرلەش]Memuriy bölünüsh
[تەھرىرلەش]Iqtisad
[تەھرىرلەش]Nopus
[تەھرىرلەش]Medeniyet
[تەھرىرلەش]Yene körüng
[تەھرىرلەش]Izahat
[تەھرىرلەش]Paydilanma
[تەھرىرلەش]Dawamliq oqush
[تەھرىرلەش]Sirtqi ulinish
[تەھرىرلەش]| ياۋروپا | |
|---|---|
| غەربىي ياۋروپا | بېلگىيە - فرانسىيە - ئىرلاندىيە - ليۇكسېمبۇرگ - موناكو - گوللاندىيە - بۈيۈك بېرىتانىيە |
| شىمالىي ياۋروپا | دانىيە - فىنلاندىيە - ئىسلاندىيە - نورۋېگىيە - شۋېتسىيە |
| ئوتتۇرا ياۋروپا | ئاۋسترىيە - چېخ جۇمھۇرىيەتى - گېرمانىيە - ۋېنگرىيە - لىختېنشتېين - لەھىستان - سلوۋاكىيە - شۋېتسارىيە |
| شەرقىي ياۋروپا | بېلورۇسسىيە - ئېستونىيە - لاتۋىيە - لىتۋا - مولدوۋا - ئۇكرائىنا |
| جەنۇبىي ياۋروپا | ئالبانىيە - ئاندوررا - بوسنىيە ۋە ھېرسېگوۋىنا - بۇلغارىيە - كرودىيە - گرېتسىيە - ئىتالىيە - كوسوۋو - ماكېدونىيە - مالتا - مونتهنەگرو - پورتۇگالىيە - رومىنىيە - سان مارىنو - سېربىيە - سلوۋېنىيە - ئىسپانىيە - ۋاتىكان شەھىرى |
| ياۋروئاسىيا چوڭ قۇرۇقلۇقى | ئەرمىنىيە - ئەزەربەيجان - سىپرۇس - گرۇزىيە - رۇسىيە - تۈركىيە |
| ياۋروپا - ئامېرىكا قىتئەسى - ئاسىيا - ئافرىقا - ئوكيانىيە - ئانتاركتىدا | |