Daniel Lucas Teijeiro Mosquera
Doctorando FPU (Ministerio de Universidades del Gobierno de España. 2020-2024), realizando la Tesis Doctoral «Arte e industria del hierro en Galicia (1850-1930): Arquitectura, ornamento y mobiliario» en el grupo de investigación «Investigación y Desarrollo en Artes y Humanidades» de la Universidade de Santiago de Compostela (GI-1510 IDEAHS USC).
Proyectos de investigación: «Consolidación 2020 GPC GI-1510 Historia da Arte, da Arquitectura e do Urbanismo - HAAYDU» (ED431B 2020/41. Consellería de Cultura, Educación y Universidad. 2020-2022), «Memoria del Patrimonio Arquitectónico Desaparecido en Galicia. El Siglo XX» (PID2019-105009GB-I00. Agencia Estatal de Investigación. 2019-2023) y «Arquitecturas soñadas. Proyectos fallidos y pensamiento utópico en la historia de la arquitectura en Galicia» (PID2022-137098NB-I00. Agencia Estatal de Investigación. 2024-2027).
Graduado en Historia del Arte por la USC y Máster Interuniversitario en Gestión del Patrimonio Artístico y Arquitectónico, Museos y Mercado del Arte por la Universidade de Santiago de Compostela y la Universidad de Las Palmas de Gran Canaria.
Otras actividades desarrolladas: técnico historiador del Equipo Director en el «Proxecto de redacción el Plan Director do Parque do Pasatempo de Betanzos (A Coruña)» (Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, Xunta de Galicia. 2021-2022). También colaborador, coordinador y revisor en diferentes revistas, siendo actualmente miembro del comité científico del «Anuario Brigantino» (http://anuariobrigantino.betanzos.net/).
Proyectos de investigación: «Consolidación 2020 GPC GI-1510 Historia da Arte, da Arquitectura e do Urbanismo - HAAYDU» (ED431B 2020/41. Consellería de Cultura, Educación y Universidad. 2020-2022), «Memoria del Patrimonio Arquitectónico Desaparecido en Galicia. El Siglo XX» (PID2019-105009GB-I00. Agencia Estatal de Investigación. 2019-2023) y «Arquitecturas soñadas. Proyectos fallidos y pensamiento utópico en la historia de la arquitectura en Galicia» (PID2022-137098NB-I00. Agencia Estatal de Investigación. 2024-2027).
Graduado en Historia del Arte por la USC y Máster Interuniversitario en Gestión del Patrimonio Artístico y Arquitectónico, Museos y Mercado del Arte por la Universidade de Santiago de Compostela y la Universidad de Las Palmas de Gran Canaria.
Otras actividades desarrolladas: técnico historiador del Equipo Director en el «Proxecto de redacción el Plan Director do Parque do Pasatempo de Betanzos (A Coruña)» (Dirección Xeral do Patrimonio Cultural, Xunta de Galicia. 2021-2022). También colaborador, coordinador y revisor en diferentes revistas, siendo actualmente miembro del comité científico del «Anuario Brigantino» (http://anuariobrigantino.betanzos.net/).
less
Uploads
Papers by Daniel Lucas Teijeiro Mosquera
La Fábrica de Fundición y Loza La Victoria fue fundada por Joaquín Galiacho y Sierra en Monelos (A Coruña) y mantuvo su actividad productiva entre 1844 y 1858. A partir de la localización y análisis de diversos documentos gráficos y escritos, se da a conocer por primera vez su evolución empresarial, la especificación de su producción, su fisionomía arquitectónica y el impacto urbano que ocasionó en el desarrollo industrial de A Coruña.
RESUMO (galego):
A Fábrica de Fundición e Louza La Victoria foi fundada por Joaquín Galiacho y Sierra en Monelos (A Coruña) e mantivo a súa actividade produtiva entre 1844 e 1858. A partir da localización e análise de diversos documentos gráficos e escritos, dáse a coñecer por primeira vez a súa evolución empresarial, a especificación da súa producción, a súa fisonomía arquitectónica e o impacto urbano que ocasionou no desenvolvemento industrial da Coruña.
ABSTRACT (English):
The Foundry and Pottery Factory La Victoria (1844-1858) was founded by Joaquín Galiacho y Sierra in Monelos (A Coruña). For the first time, by means of the location and analysis of several graphic and written documents, this work reveals the company’s evolution, the speci-fication of its production, its architectural physiognomy, and the urban impact it had on the industrial development of A Coruña.
Los estudios sobre patrimonio industrial frecuentemente son abordados desde distintas disciplinas de la historia, la gestión cultural y la museología, centrándose en aspectos relacionados con las actividades técnicas, extractivas, tecnológicas, de ingeniería y productivas, pero es menos habitual tratarlos desde la historia del arte. Por lo tanto, con la presente comunicación se plantean aquellos aspectos necesarios a considerar desde esta disciplina, asumiendo como caso de estudio las fábricas de fundición artística que existieron en Galicia desde el siglo XIX hasta la guerra civil.
Para ese objetivo, se focaliza la atención en dos grandes aspectos: por un lado, la definición de las particularidades mostradas en la arquitectura fabril y sus repercusiones en el desarrollo urbano de ciudades y villas; por otro, la localización, identificación y análisis de los productos considerados artísticos. Como resultado, se especifican las metodologías de investigación necesarias para estudiar el patrimonio industrial desde la historia del arte y sus visiones como historia de la arquitectura, del urbanismo, de la producción y de la cultura material.
RESUMO (Galego):
Os estudos sobre patrimonio industrial adoitan seren abordados dende distintas disciplinas da historia, a xestión cultural e a museoloxía, centrándose en aspectos vencellados coas actividades técnicas, extractivas, tecnolóxicas, de enxeñaría e produtivas, mais é menos habitual tratalos dende a historia da arte. Polo tanto, coa presente comunicación plantéxanse aqueles aspectos necesarios a considerar dende esta disciplina, asumindo como caso de estudo as fábricas de fundición artística que existiron en Galiza desde o século XIX até a guerra civil. Para ese obxectivo, focalízase a atención en dous grandes aspectos: por unha banda, as particulariedades amosadas na arquitectura fabril e as súas repercusións no desenvolvemento urbano das cidades e das vilas; por outra, a localización, identificación e análise dos produtos considerados artísticos. Como resultado, especifícanse as metodoloxías de investigación precisadas para estudar o pratrimonio industrial desde a Historia da Arte e as súas olladas como historia da arquitectura, do urbanismo, da produción e da cultura material.
ABSTRACT (English)
Studies on Industrial Heritage are frequently addressed from a historical, cultural management and museological disciplines, focusing on aspects related to technical, technological, engineering and productive activities, but it is less common to undertake it from a History of Art perspective. Therefore, this presentation proposes those necessary aspects to be considered from this discipline, using as a case study, he artistic foundry factories that existed in Galicia, between the 19 th Century and the Civil War. For this, we focus on two big aspects: first, the definition of particularities shown in factory architecture and how it influenced urban development in cities and towns; secondly, the location, identification and analysis of the products considered as artistic. As a result, the necessary research methodologies are specified, in order to study Industrial Heritage from a History of Art perspective, supported by history of architecture, urban planning, production and material culture.
Reseña sobre as primeiras Xornadas de Investigación Predoutoral do Departamento de Historia da Arte da Universidade de Santiago de Compostela, celebradas entre o 23 de marzo e o 18 de maio de 2022.
RESUMEN (Castellano)
Reseña sobre las primeras Jornadas de Investigación Predoctoral del Departamento de Historia del Arte de la Universidade de Santiago de Compostela, celebradas entre el 23 de marzo y el 18 de mayo de 2022.
ABSTRACT (English)
Review of the first Predoctoral Research Conference of the Department of Art History of the Universidade de Santiago de Compostela, celebrated between March 23 and May 18, 2022.
La Exposición-Muestrario de A Coruña se celebró en agosto de 1919, organizada por el consejo provincial de Agricultura y Ganadería e impulsada por el ingeniero jefe de minas Ramón del Cueto y Noval con el propósito de exhibir la producción que generaban las industrias y comercios de Galicia. Gracias a las escasas fuentes documentales que se conservan sobre este evento, especialmente a su catálogo fotográfico, se muestran algunos objetos que elaboraban las industrias coruñesas más importantes de las primeras décadas del siglo XX. Como resultado, se dan a conocer inéditamente esas empresas y algunos ejemplos puntuales de la producción artística y cultura material desaparecida que gestaron, como las escenografías de José de Souza Losada, la fundición Wonenburger, la vidriería de Narciso Pereira o los mármoles de Hijos de Baltasar Escudero, entre muchos otros.
RESUMO (galego):
A Exposición-Mostrario da Coruña celebrouse en agosto de 1919, organizada polo consello provincial de Agricultura e Gandaría e impulsada polo enxeñeiro xefe de minas Ramón del Cueto y Noval co propósito de echibir a produción que xeraban as industrias e comercios de Galicia. Grazas ás escasas fontes documentais que se conservan sobre este evento, especialmente ao seu catálogo fotográfico, amósanse algúns obxectos que elaboraban as industrias coruñesas máis salientables das primeiras décadas do século XX. Como resultado, dánse a coñecer inéditamente esas empresas e algúns exemplos puntuais da produción artística e cultura material desaparecida que orixinaron, como as escenografías de José de Souza Losada, a fundición Wonenburger, a vidraría de Narciso Pereira ou as mármores de Hijos de Baltasar Escudero, entroutros moitos.
ABSTRACT (English):
The Exhibition of A Coruñait was celebrated in August 1919. Organized by the Provincial Council of Agriculture and Farming and promoted by the Chief Mining Engineer Ramón del Cueto y Noval to show the production generated by the industries and businesses of Galicia. Due to the scarce documentary sources that are preserved on this event, specially at the photografic catalog, the production of the most important industries of A Coruña in the first decades of the 20th century can be located. As a result, the companies are announce andsome specific examples of the artistic production and disappeared material culture that was created in these moment, such as the scenography by José deSouza Losada, the Wonenburger foundry, the glassworks by Narciso Pereira or the marbles by Hijos de Baltasar Escudero, among many others.
A Porta da Vila foi a entrada principal da cidade amurallada de Betanzos ata 1872, ano no que se comeza a demoler. A súa destrución tiña a finalidade de desobstruír este paso que era moi frecuentado por viandantes, carros e animais. Ata 1913, este novo espazo urbano transformouse coas destrucións das casas que a flanqueaban, dous proxectos de ensanche –un de Juan de Ciórraga e outro de Juan Álvarez de Mendoza–, obras de lousado para a nova vía e outras de embelecemento urbano coas farolas de Julio Galán Carvajal e a fundición Wonemburger. Con todo, para o presente artigo recupéranse novos datos que non foron tratados nas publicacións preexistentes a este tema, os cales permiten definir máis a historia destrutiva da Porta da Vila e a súa transformación.
RESUMEN (castellano):
La Puerta de la Villa fue la entrada principal de la ciudad amurallada de Betanzos hasta 1872, año en el que se comienza a demoler. Su destrucción tenía la finalidad de desobstruir este paso que era muy frecuentado por viandantes, carros y animales. Hasta 1913, este nuevo espacio urbano se transformó con las destrucciones de las casas que la flanqueaban, dos proyectos de ensanche -uno de Juan de Ciórraga y otro de Juan Álvarez de Mendoza-, obras de embaldosado para la nueva vía y otras de embellecimiento urbano con las farolas de Julio Galán Carvajal y la fundición Wonemburger. Con todo, para el presente artículo se recuperan nuevos datos que no habían sido tratados en publicaciones preexistentes a este tema, los cuales permiten definir más la historia destructiva de la Puerta de la Villa y su transformación.
ABSTRACT (English):
The Puerta de la Villa was the main entrance to the walled city of Betanzos until 1872, the year in which it began to be demolished. Its destruction had the purpose of unblocking this passage that was very frequented by pedestrians, floats and animals. Until 1913, this new urban space was transformed with the destruction of the houses that flanked it, two expansion projects –one by Juan de Ciórraga and another by Juan Álvarez de Mendoza–, tiling works for the new road and other urban beautification with the streetlights by Julio Galán Carvajal and the Wonemburger foundry. For this article, new data are recovered that were not treated in the pre-existing publications, which allow us to further define the destructive history of the Puerta de la Villa and its transformation.
In common with many other rivers that flow through urban and peri-urban environments, Monelos River has been subject to urban development pressures in recent decades due to the growth of residential, industrial, and commercial areas. This work identifies the heritage elements that have been associated with Monelos River, through a spatio-temporal journey through the river and its history. The aim is to comprehend the processes that have led to its hiding underground, as well as to its oblivion. The different stages of transformation of the river have been studied, linked to the historical context and urban planning of the time, from the 18th century to the present day. All of this is supported by interdisciplinary historical research based on written and graphic documentation preserved in different Spanish archives. Using Geographic Information Systems techniques in combination with the analysis and interpretation of historical archives, a reconstruction of the history of the river is carried out. The missing elements of the historical, architectural, and industrial heritage, which were identified, continue to form part of the city through its toponymy, such as the water mills, or its physiognomy, such as the streets through which the river runs underground or the bridges that are still standing, although they no longer have a river to cross.
RESUMEN (castellano):
Al igual que muchos otros ríos que fluyen a través de entornos urbanos y periurbanos, el río Monelos ha estado sujeto a presiones de desarrollo urbano en las últimas décadas debido al crecimiento de áreas residenciales, industriales y comerciales. Este trabajo identifica los elementos patrimoniales que se han asociado al río Monelos, a través de un recorrido espacio-temporal por el río y su historia. El objetivo es comprender los procesos que han llevado a su ocultamiento bajo tierra, así como a su olvido. Se han estudiado las diferentes etapas de transformación del río, ligadas al contexto histórico y urbanístico de la época, desde el siglo XVIII hasta la actualidad. Todo ello se apoya en una investigación histórica interdisciplinar basada en la documentación escrita y gráfica conservada en diferentes archivos españoles. Utilizando técnicas de Sistemas de Información Geográfica en combinación con el análisis e interpretación de archivos históricos, se lleva a cabo una reconstrucción de la historia del río. Los elementos faltantes del patrimonio histórico, arquitectónico e industrial, que fueron identificados, siguen formando parte de la ciudad a través de su toponimia, como los molinos de agua, o de su fisonomía, como las calles por las que discurre el río bajo tierra o la puentes que siguen en pie, aunque ya no tienen un río que cruzar.
El lazareto de Oza fue un complejo hospitalario marítimo erigido en el antiguo castillo de Oza, situado en una situación privilegiada de resguardo en la bahía de A Coruña (Galicia, España). Estando activo entre 1889 y 1903, su función se destinó a la observación y tratamiento de las personas y mercancías que llegaban al puerto herculino en los buques, siendo sospechosas o estando infectadas principalmente por cólera morbo asiático, fiebre amarilla o peste levantina. No obstante, su construcción estuvo condicionada por el impacto de las transformaciones sociales, políticas y económicas que vivió la población coruñesa a causa de las epidemias interoceánicas. Si bien existen algunas publicaciones que se centraron en este lazareto ya desaparecido, con el presente artículo se completa buena parte de la memoria de su arquitectura desaparecida. Es necesario abordar esta línea de investigación para poder conocer por primera vez y de manera exacta la fisionomía y organización arquitectónica que poseía este lazareto, para lo que se aportan los planos inéditos de su edificación. De esta manera, se explican las dificultades que existieron para reaprovechar y habilitar una arquitectura militar en otra hospitalaria, consiguiéndose finalmente gracias a recursos económicos y precedentes arquitectónicos como el lazareto de Mahón.
ABSTRACT (English):
The lazaret of Oza was a maritime hospital complex erected in the old castle Oza, located In a privileged situation In the Bay of A Coruña (Galicia, Spain). Being active between 1889 and 1903, Its function was destined to the observation and treatment of the people and merchandise that arrived at the Herculine port being suspicious or being Infected mainly by Asian disease cholera, yellow fever or Levantine plague. However, its construction was conditioned by the A Coruña population due to the Interoceanic epidemics. Although there are some publications that hace focused in this lazaret, this article pays attention to the graphic memory of Its disappeared architecture. It Is necessary to approach this line of research in order to know for the first time and in an exact way the physiognomy and architectural organization that this lazaret possessed, since the pre-existing publications focus fundamentally on organizational and sanitary aspects. For this, the unpublished plans of Its construction are provided. In this way, difficulties that existed to reuse and enable a military architecture in another hospital, finally being achieved thanks to economic resources and architectural precedents such as the lazaret of Mahón, are explained.
O coñecemento e difusión das especies de árbores singulares de Betanzos é unha necesidade para poder coñecer o patrimonio cultural conservado. Co obxecto de documentar aquelas árbores máis destacadas e das que se conserva documentación, o presente artigo céntrase na súa identificación e contextualización como elemento vertebrador do desenvolvemento da historia da arquitectura e do urbanismo da vila.
RESUMEN (español)
El conocimiento y difusión de las especies de árboles singulares de Betanzos es una necesidad para poder conocer el patrimonio cultural conservado. Con el objeto de documentar aquellos árboles más destacados y de los que se conserva documentación, el presente artículo se centra en su identificación y contextualización como elemento vertebrador del desarrollo de la historia de la arquitectura y del urbanismo de la villa.
ABSTRACT (English):
The knowledge and dissemination of singular tree species is necessary to know the preserved cultural Heritage. The objective of this article is to documentary evidence of those prominent trees and those are documented. So, the present article is focused in its identification and contextualization as a supportive component of architecture history development and the village urban planning.
Ángel Arcay Barral, Adrián Feijoo Sánchez, Daniel L. Teijeiro Mosquera.
Debido ao recoñecemento póstumo que tiveron don Juan e don Jesús García Naveira, a Fundación Asilo y Escuelas García Hermanos encomenda en 1944 a realización de dous bustos de bronce que retratasen as súas facianas. O encargado de modelalos foi o artista Indalecio Díaz Baliño e posteriormente producíronse na fábrica de fundición coruñesa Talleres Solórzano S.L. Aínda que se destinaron en orixe para a escalinata das Escolas García Irmáns, actualmente consérvanse no Museo das Mariñas (Betanzos) e pertencen a unha parte do patrimonio material que patrocinaron estes dous irmáns.
RESUMEN (español)
Debido al reconocimiento póstumo que tuvieron don Juan y don Jesús García Naveira, la Fundación Asilo y Escuelas García Hermanos encarga en 1944 la realización de dos bustos de bronce que retrataran sus caras. El encargado de modelarlos fue el artista Indalecio Díaz Baliño y posteriormente se produjeron en la fábrica de fundición coruñesa Talleres Solórzano S.L. Aunque se destinaron en origen para la escalinata de las Escuelas García Hermanos, actualmente se conservan en el Museo de As Mariñas (Betanzos, A Coruña) y pertenecen a una parte del patrimonio material que patrocinaron estos dos hermanos.
ABSTRACT (English)
Due to the posthumous recognition that don Juan and don Jesús García Naveira had, the Asilo y Escuelas García Hermanos Foundation's commissioned in 1944 the realization of two bronze busts that portray their faces. They were modeled by the artist Indalecio Díaz Baliño and later they were produced by Talleres Solórzano S.L. foundry factory's. Although they were originally intented for the staircase of the García Hermanos Schools, they are currently kept in the Mariñas Museum (Betanzos) and belong to an important part of the material Heritage that these two brothers sponsored.
Os obxectos que posuían no complexo das escolas e do asilo García Irmáns serve para coñecer como era a arquitectura dese recinto e os métodos de traballo e ensinanza que existían. A partir do presente artigo documéntanse os inventarios de bens que había nas aulas femininas, masculinas e de párvulos das escolas e tamén o do asilo, á mesma vez que se sinalan aqueles que se conservan no Museo das Mariñas na actualidade.
RESUMEN (español)
Los objetos que poseían en el complejo de las escuelos y asilo García Hermanos sirve para conocer como era la arquitectura de ese recinto y los métodos de trabajo y enseñanza que existían. A partir del presente artículo se documentan los inventarios de bienes que había en las clases femeninas, masculinas y de párvulos de las escuelas y también el del asilo, a la misma vez que se señalan aquellos que se conservan en el Museo de As Mariñas en la actualidad.
ABSTRACT (English)
The objects that they owned in the García Brothers school and asylum complex to learn about the architecture of that enclosure and the working and teaching methods that existed. In this article, the inventories of the goods that were in the female, male and nursery classrooms of the schools and also that of the asylum are documented, at the same time that those that are kept in the Museum of the Mariñas in present.
Descrición da situación do Parque do Pasatempo (Betanzos, A Coruña) tras a súa declaración como Ben de Interese Cultural coa categoría de xardín histórico en 2020.
RESUMEN (español)
Descripción de la situación del Parque del Pasatiempo (Betanzos, A Coruña) después de su declaración como Bien de Interés Cultural con la categoría de jardín histórico en 2020.
ABSTRACT (English)
Description about the situation of Pasatiempo's Park (Betanzos, A Coruña, Spain) after its declaration as Bien de Interés Cultural with the category of Historic Garden in 2020.
Esta comunicación digital temática participó en la II Reunión de Historia de los Hospitales "HOSPITALIS 2021: LOS HOSPITALES ANTE LAS EPIDEMIAS", que se celebró los días 22 y 23 de abril de 2021 con la organización de la Fundación Index, el Grupo Oseira y el PID Hospitalis de la Universidad de Granada.
El objetivo de esta comunicación es documentar el impacto que tuvo la tuberculosis a principios del siglo XX y la creación del Dispensario Antituberculoso del Orzán (A Coruña) de acuerdo a distintos planteamientos científico-sanitarios y teórico-arquitectónicos tomados en otros dispensarios. Todo eso, envuelto en el ideario decorativo entre el eclecticismo y modernismo de la arquitectura de Pedro Mariño.
RESUMO (galego)
Esta comunicación dixital temática participou da II Reunión de Historia dos Hospitais "HOSPITALIS 2021: LOS HOSPITALES ANTE LAS EPIDEMIAS" que se celebrou os días 22 e 23 de abril de 2021 coa organización da Fundación Index, o Grupo Oseira e o PID Hospitalis da Universidade de Granada.
O obxectivo desta comunicación é documentar o impacto que tivo a tuberculose a principios do século XX e a creación do Dispensario Antituberculoso do Orzán (A Coruña) de acordo a distintos plantexamentos científico-sanitarios e teórico-arquitectónicos tomados en otros dispensarios. Iso todo, envolto no ideario decorativo entre o eclecticismo e modernismo da arquitectura de Pedro Mariño.
ABSTRACT (English)
This thematic digital communication participated in the II Hospital History Meeting "HOSPITALIS 2021: LOS HOSPITALES ANTE LAS EPIDEMIAS", which was celebrated on April 22 and 23, 2021, with the organization of the Fundación Index, Grupo Oseira and the PID Hospitalis of the University of Granada.
The objective of this communication is to document the impact that tuberculosis had at the beginning of the 20th Century and the creation of the Orzan Antitubercular Dispensary (A Coruña, Spain) according to different scientific-sanitary and theoretical-architectural approaches taken in other dispensaries. All this construction was concibited in the decorative ideology between the eclecticism and modernism of Pedro Mariño's architecture.
El presente documento que se transcribe es un protocolo redactado por Jesús Fernández Suárez, notario colegiado asignado a Santiago de Compostela, el 15 de mayo de 1897. Se trata, pues, de la escritura por la que se constituye la sociedad comanditaria Corral y Compañía, dirigida por Baldomero Corral Viñas y administrada por sus dos socios comanditarios, Lucas de la Riva y Riva y Fernando Villaverde de la Riva. La función de esta sociedad es la explotación de una fábrica de fundición en la Tenencia do Hórreo de Santiago de Compostela entre los años 1897 y 1907.
Gracias a la recuperación de esta escritura inédita se puede documentar la existencia de esta fábrica de fundición desaparecida y olvidada, que fue la primera que existió en Santiago de Compostela. No obstante, apenas se conservan documentos que permiten aportar datos sobre la historia de esta industria metalúrgica. En este sentido, se sabe que era conocida como La Primitiva Compostelana, que se ocupó de producir destacados elementos arquitectónicos de fundición y que tuvo una vida corta, pues tan solo estuvo activa entre los años de 1897 y 1902.
Con todo, se agradece la disposición del personal del Archivo Histórico Universitario de Santiago por el uso de esta escritura encuadernada en pergamino para publicarla mediante transcripción.
RESUMO (galego)
O presente documento que se transcribe é un protocolo redactado por Jesús Fernández Suárez, notario colexiado asignado a Santiago de Compostela, o 15 de maio de 1897. Trátase, pois, da escritura pola que se constitúe a sociedade comanditaria Corral y Compañía, dirixida por Baldomero Corral Viñas e administrada polos seus dous socios comanditarios, Lucas de la Riva y Riva e Fernando Villaverde de la Riva. A función desta sociedade é a explotación dunha fábrica de fundición na Tenencia do Hórreo de Santiago de Compostela entre os anos 1897 e 1907.
Grazas á recuperación desta escritura inédita pódese documentar a existencia desta fábrica de fundición desaparecida e esquecida, que foi a primeira que existiu en Santiago de Compostela. Non en balde, apenas se conservan documentos que permiten achegar datos sobre a historia desta industria metalúrxica. Neste sentido, sábese que era coñecida como La Primitiva Compostelana, que se ocupou de producir salientables elementos arquitectónicos de fundición e que tivo unha vida curta, pois tan só estivo activa entre os anos de 1897 e 1902.
Con todo, agradécese a disposición do persoal do Arquivo Histórico Universitario de Santiago polo uso desta escritura encuadernada en pergameo para publicala mediante transcrición.
ABSTRACT (English)
The present transcription is a protocol writed by Jesús Fernández Suárez, a registered notary assigned to Santiago de Compostela, on May 15, 1897. It is, therefore, the deed establishing the limited partnership Corral y Compañía, Directed by Baldomero Corral Viñas and managed by its two limited partners, Lucas de la Riva y Riva and Fernando Villaverde de la Riva. This Company founded a foundry factory in the Tenencia do Hórreo's Street of Santiago de Compostela between 1897 and 1907.
Thanks to the recovery of this unpublished writing, the existence of this lost and forgotten foundry factory can be documented, which was the first that existed in Santiago de Compostela. However, there are hardly any documents that allow us to provide data on the history of this metallurgical industry. In this sense, it is known that it was known as "La Primitiva Compostelana", which was in charge of producing outstanding cast architectural elements and that it had a short life, since it was only active between the years of 1897 and 1902.
However, the willingness of the staff of the Santiago University Historical Archive for the use of this parchment-bound writing is appreciated to publish it by transcription.
El índice del protocolo que se transcribe a continuación ofrece el conjunto de escrituras otorgadas ante el Notario de Pontevedra, D. Valentín García Escudero, en el año de 1861.
Además de los tipos contractuales más corrientes -como compraventas, testamentos, fianzas o poderes- se incluyen escrituras de obligación sobre la responsabilidad que podría alcanzar a las personas que debían ingresar en el servicio militar, o escrituras de compraventa judicial sobre bienes y rentas procedentes de la desamortización.
Especialmente, en la esfera pública, merecen mención las escrituras otorgadas por entidades como el Gremio de San Sebastián, el Liceo Artístico y Literario o el Circo recreo de Pontevedra, así como las otorgadas con motivo de la concesión y remate de diversos servicios y obras públicas.
RESUMO (galego)
O índice do protocolo que se transcribe a continuación ofrece o conxunto de escrituras outorgadas perante o Notario de Pontevedra, D. Valentíin García Escudero, no ano de 1861.
Ademais dos tipos contractuais máis recorrentes -como compravendas, testamentos, fianzas ou poderes- inclúense escrituras de obrigas sobre a responsabilidade que podería acadar ás persoas que debían ingresar no servizo militar, ou escrituras de compravenda xudicial sobre bens e rendas procedentes da desamortización.
Especialmente, na esfera pública, merecen mención as escrituras outorgadas por entidades como o Gremio de San Sebastián, o Liceo Artístico e Literario e o Circo recreo de Pontevedra, así como as outorgadas con motivo da concesión e remate de diversos servizos e obras públicas.
ABSTRACT (English)
The protocol index that is transcribed below offers the documents signed by the Notary of Pontevedra, Mr. Valentín García Escudero, in the year 1861.
In addition to the most common types of contracts -such as sales, wills, bonds or powers of attorney- are included deeds of obligation on the responsibility that could reach the people who had to enter the military service, or deeds of judicial sale on goods and income from confiscation.
Especially, in the public sphere, the deeds granted by entities such as the Gremio de San Sebastián, the Artistic and Literary Lyceum or the Pontevedra Recreational Circus, as well as those granted on the occasion of the concession and auction of various services and public works.
La escritura, procedente del archivo de la Fundación Malvar, que se transcribe a continuación, traslada a quien lee al momento de la construcción de una de las obras de comunicación más relevantes de la Galicia del s. XVIII: la “carrileira” de Ponte Valga a Ponte Sampaio que habría de convertirse en carretera N-550, de A Coruña a Vigo.
Habiendo sido nombrado arzobispo de Santiago de Compostela, Sebastián Malvar y Pinto regresó de Buenos Aires con una fortuna que habría de emplear en obra pública en su Galicia natal, con el visto bueno del rey Carlos III, y tras las gestiones de su sobrino, Pedro de Acuña y Malvar.
El reconocimiento social de la obra que, entre la capital gallega y Ponte Valga, ya había empezado el arzobispo Raxoy y que Malvar completó con el Real Plantío sobre los márgenes de la carretera, llevó a los apoderados de la parroquia pontevedresa de San Martín de Salcedo a donar varios terrenos de monte común a uno de los sobrinos del arzobispo Malvar, Santiago Ignacio Baquero y Malvar, en la zona donde la familia había reedificado la Granja-Palacio de la Carballeira de Gandarón.
De este modo, se documenta la cesión de terrenos comunales a la familia Malvar como agradecimiento vecinal por las mejoras en obra pública impulsadas por el arzobispo salcedense.
RESUMO (galego)
A escritura, procedente do arquivo da Fundación Malvar, que se transcribe a continuación, traslada a quen le ao momento da construción dunha das obras de comunicación máis relevantes da Galicia do s. XVIII: a "carrileira" de Ponte Valga a Ponte Sampaio que se convertería na estrada N-550, de A Coruña a Vigo.
Sendo nomeado arcebispo de Santiago de Compostela, Sebastián Malvar y Pinto regresou de Buenos Aires cunha fortuna que empregaría na obra pública da súa Galicia natal, co visto bo do rei Carlos III, e tras as xestións do seu sobriño, Pedro de Acuña y Malvar.
O recoññecemento social da obra que, entre a capital galega e Ponte Valga, xa comezara o arcebispo Raxoy e que Malvar completou co Real Plantío sobre as marxes da estrada, levou aos apoderados da parroquia pontevedresa de San Martiño de Salcedo a doar varios terreos de monte común a un dos sobriños do arcebispo Malvar, Santiago Ignacio Baquero y Malvar, na zona onde a familia reedificara a Granxa-Palacio da Carballeira de Gandarón.
Deste xeito, documéntase a cesión de terreos comunais á familia Malvar como agradecemento veciñal polas melloras en obra pública impulsadas polo arcebispo salcedense.
ABSTRACT (English)
The writing, from the archive of the Malvar Foundation, which is transcribed below, transfers to whoever reads at the time of the construction of one of the most relevant communication works in Galicia in XVIII Century: the “carrileira” from Ponte Valga to Ponte Sampaio, the actual N-550 road, from A Coruña to Vigo.
Having been appointed Archbishop of Santiago de Compostela, Sebastián Malvar y Pinto returned from Buenos Aires with a fortune that he would use in public works in his native Galicia, with the approval of King Carlos III, and after the efforts of his nephew, Pedro de Acuña y Malvar.
The social recognition of the work that, between the Galician capital and Ponte Valga, Archbishop Raxoy had already started and that Malvar completed with the Real Plantío on the side of the road, led to the representatives of the San Martín de Salcedo parish of Pontevedra to donate several common forest lands to one of Archbishop Malvar's nephews, Santiago Ignacio Baquero y Malvar, in the area where the family had rebuilt the Carballeira de Gandarón Farm-Palace.
In this way, the transfer of communal land to the Malvar's family is documented as a neighbor's gratitude for the improvements in public works promoted by the archbishop of Salcedo.
O amplo repertorio de pezas artísticas que albergou o Parque do Pasatempo fixo que se concibira como unha «finca museo», termo acuñado na reputada revista Vida Gallega en 1922. A admiración que sempre causou o parque débese ao seu contido didáctico e figurativo, polo que co presente artigo se achegan novas aportacións sobre a súa percepción nos visitantes e a súa construción, así como reconstrucións gráficas dalgunhas das súas partes.
RESUMEN (Español)
El amplio repertorio de piezas artísticas que albergó el Parque del Pasatiempo hizo que se concibiera como una «finca museo», término acuñado en la reputada revista Vida Gallega en 1922. La admiración que siempre causó el parque se debe a su contenido didáctico y figurativo, por lo que con el presente artículo se proporcionan nuevas aportaciones sobre su percepción en los visitantes y su construcción, así como reconstrucciones gráficas de algunas de sus partes.
ABSTRACT (English)
The wide repertoire of artistic pieces that de Parque do Pasatempo housed caused it to be conceived of as a "museum farm", a term coined by the renowned magazine Vida Gallega in 1922. The admiration that te park has always inspired is due to its didactic and figurative content, and so with this article new unpublished contributions are presented concerning the perceptions of its visitors and its construction, as well as graphic reconstructions of some of its parts.
El texto que se transcribe a continuación, mandado publicar por orden del general Francisco Franco, constituye una de las primeras expresiones formales del alzamiento militar, producido contra el gobierno de la II República española por un grupo de altos mandos militares.
RESUMO (galego)
O texto que se transcribe a continuación, mandado publicar por orde do xeneral Francisco Franco, constitúe unha das primeiras expresións formais do alzamento militar, producido contra o goberno da II República española por un grupo de altos mandos militares.
ABSTRACT (English)
The text that is transcribed below, ordered to be published by order of General Francisco Franco, constitutes one of the first formal expressions of the military uprising, produced against the government of the Second Spanish Republic by a group of high military commanders.
La Fábrica de Fundición y Loza La Victoria fue fundada por Joaquín Galiacho y Sierra en Monelos (A Coruña) y mantuvo su actividad productiva entre 1844 y 1858. A partir de la localización y análisis de diversos documentos gráficos y escritos, se da a conocer por primera vez su evolución empresarial, la especificación de su producción, su fisionomía arquitectónica y el impacto urbano que ocasionó en el desarrollo industrial de A Coruña.
RESUMO (galego):
A Fábrica de Fundición e Louza La Victoria foi fundada por Joaquín Galiacho y Sierra en Monelos (A Coruña) e mantivo a súa actividade produtiva entre 1844 e 1858. A partir da localización e análise de diversos documentos gráficos e escritos, dáse a coñecer por primeira vez a súa evolución empresarial, a especificación da súa producción, a súa fisonomía arquitectónica e o impacto urbano que ocasionou no desenvolvemento industrial da Coruña.
ABSTRACT (English):
The Foundry and Pottery Factory La Victoria (1844-1858) was founded by Joaquín Galiacho y Sierra in Monelos (A Coruña). For the first time, by means of the location and analysis of several graphic and written documents, this work reveals the company’s evolution, the speci-fication of its production, its architectural physiognomy, and the urban impact it had on the industrial development of A Coruña.
Los estudios sobre patrimonio industrial frecuentemente son abordados desde distintas disciplinas de la historia, la gestión cultural y la museología, centrándose en aspectos relacionados con las actividades técnicas, extractivas, tecnológicas, de ingeniería y productivas, pero es menos habitual tratarlos desde la historia del arte. Por lo tanto, con la presente comunicación se plantean aquellos aspectos necesarios a considerar desde esta disciplina, asumiendo como caso de estudio las fábricas de fundición artística que existieron en Galicia desde el siglo XIX hasta la guerra civil.
Para ese objetivo, se focaliza la atención en dos grandes aspectos: por un lado, la definición de las particularidades mostradas en la arquitectura fabril y sus repercusiones en el desarrollo urbano de ciudades y villas; por otro, la localización, identificación y análisis de los productos considerados artísticos. Como resultado, se especifican las metodologías de investigación necesarias para estudiar el patrimonio industrial desde la historia del arte y sus visiones como historia de la arquitectura, del urbanismo, de la producción y de la cultura material.
RESUMO (Galego):
Os estudos sobre patrimonio industrial adoitan seren abordados dende distintas disciplinas da historia, a xestión cultural e a museoloxía, centrándose en aspectos vencellados coas actividades técnicas, extractivas, tecnolóxicas, de enxeñaría e produtivas, mais é menos habitual tratalos dende a historia da arte. Polo tanto, coa presente comunicación plantéxanse aqueles aspectos necesarios a considerar dende esta disciplina, asumindo como caso de estudo as fábricas de fundición artística que existiron en Galiza desde o século XIX até a guerra civil. Para ese obxectivo, focalízase a atención en dous grandes aspectos: por unha banda, as particulariedades amosadas na arquitectura fabril e as súas repercusións no desenvolvemento urbano das cidades e das vilas; por outra, a localización, identificación e análise dos produtos considerados artísticos. Como resultado, especifícanse as metodoloxías de investigación precisadas para estudar o pratrimonio industrial desde a Historia da Arte e as súas olladas como historia da arquitectura, do urbanismo, da produción e da cultura material.
ABSTRACT (English)
Studies on Industrial Heritage are frequently addressed from a historical, cultural management and museological disciplines, focusing on aspects related to technical, technological, engineering and productive activities, but it is less common to undertake it from a History of Art perspective. Therefore, this presentation proposes those necessary aspects to be considered from this discipline, using as a case study, he artistic foundry factories that existed in Galicia, between the 19 th Century and the Civil War. For this, we focus on two big aspects: first, the definition of particularities shown in factory architecture and how it influenced urban development in cities and towns; secondly, the location, identification and analysis of the products considered as artistic. As a result, the necessary research methodologies are specified, in order to study Industrial Heritage from a History of Art perspective, supported by history of architecture, urban planning, production and material culture.
Reseña sobre as primeiras Xornadas de Investigación Predoutoral do Departamento de Historia da Arte da Universidade de Santiago de Compostela, celebradas entre o 23 de marzo e o 18 de maio de 2022.
RESUMEN (Castellano)
Reseña sobre las primeras Jornadas de Investigación Predoctoral del Departamento de Historia del Arte de la Universidade de Santiago de Compostela, celebradas entre el 23 de marzo y el 18 de mayo de 2022.
ABSTRACT (English)
Review of the first Predoctoral Research Conference of the Department of Art History of the Universidade de Santiago de Compostela, celebrated between March 23 and May 18, 2022.
La Exposición-Muestrario de A Coruña se celebró en agosto de 1919, organizada por el consejo provincial de Agricultura y Ganadería e impulsada por el ingeniero jefe de minas Ramón del Cueto y Noval con el propósito de exhibir la producción que generaban las industrias y comercios de Galicia. Gracias a las escasas fuentes documentales que se conservan sobre este evento, especialmente a su catálogo fotográfico, se muestran algunos objetos que elaboraban las industrias coruñesas más importantes de las primeras décadas del siglo XX. Como resultado, se dan a conocer inéditamente esas empresas y algunos ejemplos puntuales de la producción artística y cultura material desaparecida que gestaron, como las escenografías de José de Souza Losada, la fundición Wonenburger, la vidriería de Narciso Pereira o los mármoles de Hijos de Baltasar Escudero, entre muchos otros.
RESUMO (galego):
A Exposición-Mostrario da Coruña celebrouse en agosto de 1919, organizada polo consello provincial de Agricultura e Gandaría e impulsada polo enxeñeiro xefe de minas Ramón del Cueto y Noval co propósito de echibir a produción que xeraban as industrias e comercios de Galicia. Grazas ás escasas fontes documentais que se conservan sobre este evento, especialmente ao seu catálogo fotográfico, amósanse algúns obxectos que elaboraban as industrias coruñesas máis salientables das primeiras décadas do século XX. Como resultado, dánse a coñecer inéditamente esas empresas e algúns exemplos puntuais da produción artística e cultura material desaparecida que orixinaron, como as escenografías de José de Souza Losada, a fundición Wonenburger, a vidraría de Narciso Pereira ou as mármores de Hijos de Baltasar Escudero, entroutros moitos.
ABSTRACT (English):
The Exhibition of A Coruñait was celebrated in August 1919. Organized by the Provincial Council of Agriculture and Farming and promoted by the Chief Mining Engineer Ramón del Cueto y Noval to show the production generated by the industries and businesses of Galicia. Due to the scarce documentary sources that are preserved on this event, specially at the photografic catalog, the production of the most important industries of A Coruña in the first decades of the 20th century can be located. As a result, the companies are announce andsome specific examples of the artistic production and disappeared material culture that was created in these moment, such as the scenography by José deSouza Losada, the Wonenburger foundry, the glassworks by Narciso Pereira or the marbles by Hijos de Baltasar Escudero, among many others.
A Porta da Vila foi a entrada principal da cidade amurallada de Betanzos ata 1872, ano no que se comeza a demoler. A súa destrución tiña a finalidade de desobstruír este paso que era moi frecuentado por viandantes, carros e animais. Ata 1913, este novo espazo urbano transformouse coas destrucións das casas que a flanqueaban, dous proxectos de ensanche –un de Juan de Ciórraga e outro de Juan Álvarez de Mendoza–, obras de lousado para a nova vía e outras de embelecemento urbano coas farolas de Julio Galán Carvajal e a fundición Wonemburger. Con todo, para o presente artigo recupéranse novos datos que non foron tratados nas publicacións preexistentes a este tema, os cales permiten definir máis a historia destrutiva da Porta da Vila e a súa transformación.
RESUMEN (castellano):
La Puerta de la Villa fue la entrada principal de la ciudad amurallada de Betanzos hasta 1872, año en el que se comienza a demoler. Su destrucción tenía la finalidad de desobstruir este paso que era muy frecuentado por viandantes, carros y animales. Hasta 1913, este nuevo espacio urbano se transformó con las destrucciones de las casas que la flanqueaban, dos proyectos de ensanche -uno de Juan de Ciórraga y otro de Juan Álvarez de Mendoza-, obras de embaldosado para la nueva vía y otras de embellecimiento urbano con las farolas de Julio Galán Carvajal y la fundición Wonemburger. Con todo, para el presente artículo se recuperan nuevos datos que no habían sido tratados en publicaciones preexistentes a este tema, los cuales permiten definir más la historia destructiva de la Puerta de la Villa y su transformación.
ABSTRACT (English):
The Puerta de la Villa was the main entrance to the walled city of Betanzos until 1872, the year in which it began to be demolished. Its destruction had the purpose of unblocking this passage that was very frequented by pedestrians, floats and animals. Until 1913, this new urban space was transformed with the destruction of the houses that flanked it, two expansion projects –one by Juan de Ciórraga and another by Juan Álvarez de Mendoza–, tiling works for the new road and other urban beautification with the streetlights by Julio Galán Carvajal and the Wonemburger foundry. For this article, new data are recovered that were not treated in the pre-existing publications, which allow us to further define the destructive history of the Puerta de la Villa and its transformation.
In common with many other rivers that flow through urban and peri-urban environments, Monelos River has been subject to urban development pressures in recent decades due to the growth of residential, industrial, and commercial areas. This work identifies the heritage elements that have been associated with Monelos River, through a spatio-temporal journey through the river and its history. The aim is to comprehend the processes that have led to its hiding underground, as well as to its oblivion. The different stages of transformation of the river have been studied, linked to the historical context and urban planning of the time, from the 18th century to the present day. All of this is supported by interdisciplinary historical research based on written and graphic documentation preserved in different Spanish archives. Using Geographic Information Systems techniques in combination with the analysis and interpretation of historical archives, a reconstruction of the history of the river is carried out. The missing elements of the historical, architectural, and industrial heritage, which were identified, continue to form part of the city through its toponymy, such as the water mills, or its physiognomy, such as the streets through which the river runs underground or the bridges that are still standing, although they no longer have a river to cross.
RESUMEN (castellano):
Al igual que muchos otros ríos que fluyen a través de entornos urbanos y periurbanos, el río Monelos ha estado sujeto a presiones de desarrollo urbano en las últimas décadas debido al crecimiento de áreas residenciales, industriales y comerciales. Este trabajo identifica los elementos patrimoniales que se han asociado al río Monelos, a través de un recorrido espacio-temporal por el río y su historia. El objetivo es comprender los procesos que han llevado a su ocultamiento bajo tierra, así como a su olvido. Se han estudiado las diferentes etapas de transformación del río, ligadas al contexto histórico y urbanístico de la época, desde el siglo XVIII hasta la actualidad. Todo ello se apoya en una investigación histórica interdisciplinar basada en la documentación escrita y gráfica conservada en diferentes archivos españoles. Utilizando técnicas de Sistemas de Información Geográfica en combinación con el análisis e interpretación de archivos históricos, se lleva a cabo una reconstrucción de la historia del río. Los elementos faltantes del patrimonio histórico, arquitectónico e industrial, que fueron identificados, siguen formando parte de la ciudad a través de su toponimia, como los molinos de agua, o de su fisonomía, como las calles por las que discurre el río bajo tierra o la puentes que siguen en pie, aunque ya no tienen un río que cruzar.
El lazareto de Oza fue un complejo hospitalario marítimo erigido en el antiguo castillo de Oza, situado en una situación privilegiada de resguardo en la bahía de A Coruña (Galicia, España). Estando activo entre 1889 y 1903, su función se destinó a la observación y tratamiento de las personas y mercancías que llegaban al puerto herculino en los buques, siendo sospechosas o estando infectadas principalmente por cólera morbo asiático, fiebre amarilla o peste levantina. No obstante, su construcción estuvo condicionada por el impacto de las transformaciones sociales, políticas y económicas que vivió la población coruñesa a causa de las epidemias interoceánicas. Si bien existen algunas publicaciones que se centraron en este lazareto ya desaparecido, con el presente artículo se completa buena parte de la memoria de su arquitectura desaparecida. Es necesario abordar esta línea de investigación para poder conocer por primera vez y de manera exacta la fisionomía y organización arquitectónica que poseía este lazareto, para lo que se aportan los planos inéditos de su edificación. De esta manera, se explican las dificultades que existieron para reaprovechar y habilitar una arquitectura militar en otra hospitalaria, consiguiéndose finalmente gracias a recursos económicos y precedentes arquitectónicos como el lazareto de Mahón.
ABSTRACT (English):
The lazaret of Oza was a maritime hospital complex erected in the old castle Oza, located In a privileged situation In the Bay of A Coruña (Galicia, Spain). Being active between 1889 and 1903, Its function was destined to the observation and treatment of the people and merchandise that arrived at the Herculine port being suspicious or being Infected mainly by Asian disease cholera, yellow fever or Levantine plague. However, its construction was conditioned by the A Coruña population due to the Interoceanic epidemics. Although there are some publications that hace focused in this lazaret, this article pays attention to the graphic memory of Its disappeared architecture. It Is necessary to approach this line of research in order to know for the first time and in an exact way the physiognomy and architectural organization that this lazaret possessed, since the pre-existing publications focus fundamentally on organizational and sanitary aspects. For this, the unpublished plans of Its construction are provided. In this way, difficulties that existed to reuse and enable a military architecture in another hospital, finally being achieved thanks to economic resources and architectural precedents such as the lazaret of Mahón, are explained.
O coñecemento e difusión das especies de árbores singulares de Betanzos é unha necesidade para poder coñecer o patrimonio cultural conservado. Co obxecto de documentar aquelas árbores máis destacadas e das que se conserva documentación, o presente artigo céntrase na súa identificación e contextualización como elemento vertebrador do desenvolvemento da historia da arquitectura e do urbanismo da vila.
RESUMEN (español)
El conocimiento y difusión de las especies de árboles singulares de Betanzos es una necesidad para poder conocer el patrimonio cultural conservado. Con el objeto de documentar aquellos árboles más destacados y de los que se conserva documentación, el presente artículo se centra en su identificación y contextualización como elemento vertebrador del desarrollo de la historia de la arquitectura y del urbanismo de la villa.
ABSTRACT (English):
The knowledge and dissemination of singular tree species is necessary to know the preserved cultural Heritage. The objective of this article is to documentary evidence of those prominent trees and those are documented. So, the present article is focused in its identification and contextualization as a supportive component of architecture history development and the village urban planning.
Ángel Arcay Barral, Adrián Feijoo Sánchez, Daniel L. Teijeiro Mosquera.
Debido ao recoñecemento póstumo que tiveron don Juan e don Jesús García Naveira, a Fundación Asilo y Escuelas García Hermanos encomenda en 1944 a realización de dous bustos de bronce que retratasen as súas facianas. O encargado de modelalos foi o artista Indalecio Díaz Baliño e posteriormente producíronse na fábrica de fundición coruñesa Talleres Solórzano S.L. Aínda que se destinaron en orixe para a escalinata das Escolas García Irmáns, actualmente consérvanse no Museo das Mariñas (Betanzos) e pertencen a unha parte do patrimonio material que patrocinaron estes dous irmáns.
RESUMEN (español)
Debido al reconocimiento póstumo que tuvieron don Juan y don Jesús García Naveira, la Fundación Asilo y Escuelas García Hermanos encarga en 1944 la realización de dos bustos de bronce que retrataran sus caras. El encargado de modelarlos fue el artista Indalecio Díaz Baliño y posteriormente se produjeron en la fábrica de fundición coruñesa Talleres Solórzano S.L. Aunque se destinaron en origen para la escalinata de las Escuelas García Hermanos, actualmente se conservan en el Museo de As Mariñas (Betanzos, A Coruña) y pertenecen a una parte del patrimonio material que patrocinaron estos dos hermanos.
ABSTRACT (English)
Due to the posthumous recognition that don Juan and don Jesús García Naveira had, the Asilo y Escuelas García Hermanos Foundation's commissioned in 1944 the realization of two bronze busts that portray their faces. They were modeled by the artist Indalecio Díaz Baliño and later they were produced by Talleres Solórzano S.L. foundry factory's. Although they were originally intented for the staircase of the García Hermanos Schools, they are currently kept in the Mariñas Museum (Betanzos) and belong to an important part of the material Heritage that these two brothers sponsored.
Os obxectos que posuían no complexo das escolas e do asilo García Irmáns serve para coñecer como era a arquitectura dese recinto e os métodos de traballo e ensinanza que existían. A partir do presente artigo documéntanse os inventarios de bens que había nas aulas femininas, masculinas e de párvulos das escolas e tamén o do asilo, á mesma vez que se sinalan aqueles que se conservan no Museo das Mariñas na actualidade.
RESUMEN (español)
Los objetos que poseían en el complejo de las escuelos y asilo García Hermanos sirve para conocer como era la arquitectura de ese recinto y los métodos de trabajo y enseñanza que existían. A partir del presente artículo se documentan los inventarios de bienes que había en las clases femeninas, masculinas y de párvulos de las escuelas y también el del asilo, a la misma vez que se señalan aquellos que se conservan en el Museo de As Mariñas en la actualidad.
ABSTRACT (English)
The objects that they owned in the García Brothers school and asylum complex to learn about the architecture of that enclosure and the working and teaching methods that existed. In this article, the inventories of the goods that were in the female, male and nursery classrooms of the schools and also that of the asylum are documented, at the same time that those that are kept in the Museum of the Mariñas in present.
Descrición da situación do Parque do Pasatempo (Betanzos, A Coruña) tras a súa declaración como Ben de Interese Cultural coa categoría de xardín histórico en 2020.
RESUMEN (español)
Descripción de la situación del Parque del Pasatiempo (Betanzos, A Coruña) después de su declaración como Bien de Interés Cultural con la categoría de jardín histórico en 2020.
ABSTRACT (English)
Description about the situation of Pasatiempo's Park (Betanzos, A Coruña, Spain) after its declaration as Bien de Interés Cultural with the category of Historic Garden in 2020.
Esta comunicación digital temática participó en la II Reunión de Historia de los Hospitales "HOSPITALIS 2021: LOS HOSPITALES ANTE LAS EPIDEMIAS", que se celebró los días 22 y 23 de abril de 2021 con la organización de la Fundación Index, el Grupo Oseira y el PID Hospitalis de la Universidad de Granada.
El objetivo de esta comunicación es documentar el impacto que tuvo la tuberculosis a principios del siglo XX y la creación del Dispensario Antituberculoso del Orzán (A Coruña) de acuerdo a distintos planteamientos científico-sanitarios y teórico-arquitectónicos tomados en otros dispensarios. Todo eso, envuelto en el ideario decorativo entre el eclecticismo y modernismo de la arquitectura de Pedro Mariño.
RESUMO (galego)
Esta comunicación dixital temática participou da II Reunión de Historia dos Hospitais "HOSPITALIS 2021: LOS HOSPITALES ANTE LAS EPIDEMIAS" que se celebrou os días 22 e 23 de abril de 2021 coa organización da Fundación Index, o Grupo Oseira e o PID Hospitalis da Universidade de Granada.
O obxectivo desta comunicación é documentar o impacto que tivo a tuberculose a principios do século XX e a creación do Dispensario Antituberculoso do Orzán (A Coruña) de acordo a distintos plantexamentos científico-sanitarios e teórico-arquitectónicos tomados en otros dispensarios. Iso todo, envolto no ideario decorativo entre o eclecticismo e modernismo da arquitectura de Pedro Mariño.
ABSTRACT (English)
This thematic digital communication participated in the II Hospital History Meeting "HOSPITALIS 2021: LOS HOSPITALES ANTE LAS EPIDEMIAS", which was celebrated on April 22 and 23, 2021, with the organization of the Fundación Index, Grupo Oseira and the PID Hospitalis of the University of Granada.
The objective of this communication is to document the impact that tuberculosis had at the beginning of the 20th Century and the creation of the Orzan Antitubercular Dispensary (A Coruña, Spain) according to different scientific-sanitary and theoretical-architectural approaches taken in other dispensaries. All this construction was concibited in the decorative ideology between the eclecticism and modernism of Pedro Mariño's architecture.
El presente documento que se transcribe es un protocolo redactado por Jesús Fernández Suárez, notario colegiado asignado a Santiago de Compostela, el 15 de mayo de 1897. Se trata, pues, de la escritura por la que se constituye la sociedad comanditaria Corral y Compañía, dirigida por Baldomero Corral Viñas y administrada por sus dos socios comanditarios, Lucas de la Riva y Riva y Fernando Villaverde de la Riva. La función de esta sociedad es la explotación de una fábrica de fundición en la Tenencia do Hórreo de Santiago de Compostela entre los años 1897 y 1907.
Gracias a la recuperación de esta escritura inédita se puede documentar la existencia de esta fábrica de fundición desaparecida y olvidada, que fue la primera que existió en Santiago de Compostela. No obstante, apenas se conservan documentos que permiten aportar datos sobre la historia de esta industria metalúrgica. En este sentido, se sabe que era conocida como La Primitiva Compostelana, que se ocupó de producir destacados elementos arquitectónicos de fundición y que tuvo una vida corta, pues tan solo estuvo activa entre los años de 1897 y 1902.
Con todo, se agradece la disposición del personal del Archivo Histórico Universitario de Santiago por el uso de esta escritura encuadernada en pergamino para publicarla mediante transcripción.
RESUMO (galego)
O presente documento que se transcribe é un protocolo redactado por Jesús Fernández Suárez, notario colexiado asignado a Santiago de Compostela, o 15 de maio de 1897. Trátase, pois, da escritura pola que se constitúe a sociedade comanditaria Corral y Compañía, dirixida por Baldomero Corral Viñas e administrada polos seus dous socios comanditarios, Lucas de la Riva y Riva e Fernando Villaverde de la Riva. A función desta sociedade é a explotación dunha fábrica de fundición na Tenencia do Hórreo de Santiago de Compostela entre os anos 1897 e 1907.
Grazas á recuperación desta escritura inédita pódese documentar a existencia desta fábrica de fundición desaparecida e esquecida, que foi a primeira que existiu en Santiago de Compostela. Non en balde, apenas se conservan documentos que permiten achegar datos sobre a historia desta industria metalúrxica. Neste sentido, sábese que era coñecida como La Primitiva Compostelana, que se ocupou de producir salientables elementos arquitectónicos de fundición e que tivo unha vida curta, pois tan só estivo activa entre os anos de 1897 e 1902.
Con todo, agradécese a disposición do persoal do Arquivo Histórico Universitario de Santiago polo uso desta escritura encuadernada en pergameo para publicala mediante transcrición.
ABSTRACT (English)
The present transcription is a protocol writed by Jesús Fernández Suárez, a registered notary assigned to Santiago de Compostela, on May 15, 1897. It is, therefore, the deed establishing the limited partnership Corral y Compañía, Directed by Baldomero Corral Viñas and managed by its two limited partners, Lucas de la Riva y Riva and Fernando Villaverde de la Riva. This Company founded a foundry factory in the Tenencia do Hórreo's Street of Santiago de Compostela between 1897 and 1907.
Thanks to the recovery of this unpublished writing, the existence of this lost and forgotten foundry factory can be documented, which was the first that existed in Santiago de Compostela. However, there are hardly any documents that allow us to provide data on the history of this metallurgical industry. In this sense, it is known that it was known as "La Primitiva Compostelana", which was in charge of producing outstanding cast architectural elements and that it had a short life, since it was only active between the years of 1897 and 1902.
However, the willingness of the staff of the Santiago University Historical Archive for the use of this parchment-bound writing is appreciated to publish it by transcription.
El índice del protocolo que se transcribe a continuación ofrece el conjunto de escrituras otorgadas ante el Notario de Pontevedra, D. Valentín García Escudero, en el año de 1861.
Además de los tipos contractuales más corrientes -como compraventas, testamentos, fianzas o poderes- se incluyen escrituras de obligación sobre la responsabilidad que podría alcanzar a las personas que debían ingresar en el servicio militar, o escrituras de compraventa judicial sobre bienes y rentas procedentes de la desamortización.
Especialmente, en la esfera pública, merecen mención las escrituras otorgadas por entidades como el Gremio de San Sebastián, el Liceo Artístico y Literario o el Circo recreo de Pontevedra, así como las otorgadas con motivo de la concesión y remate de diversos servicios y obras públicas.
RESUMO (galego)
O índice do protocolo que se transcribe a continuación ofrece o conxunto de escrituras outorgadas perante o Notario de Pontevedra, D. Valentíin García Escudero, no ano de 1861.
Ademais dos tipos contractuais máis recorrentes -como compravendas, testamentos, fianzas ou poderes- inclúense escrituras de obrigas sobre a responsabilidade que podería acadar ás persoas que debían ingresar no servizo militar, ou escrituras de compravenda xudicial sobre bens e rendas procedentes da desamortización.
Especialmente, na esfera pública, merecen mención as escrituras outorgadas por entidades como o Gremio de San Sebastián, o Liceo Artístico e Literario e o Circo recreo de Pontevedra, así como as outorgadas con motivo da concesión e remate de diversos servizos e obras públicas.
ABSTRACT (English)
The protocol index that is transcribed below offers the documents signed by the Notary of Pontevedra, Mr. Valentín García Escudero, in the year 1861.
In addition to the most common types of contracts -such as sales, wills, bonds or powers of attorney- are included deeds of obligation on the responsibility that could reach the people who had to enter the military service, or deeds of judicial sale on goods and income from confiscation.
Especially, in the public sphere, the deeds granted by entities such as the Gremio de San Sebastián, the Artistic and Literary Lyceum or the Pontevedra Recreational Circus, as well as those granted on the occasion of the concession and auction of various services and public works.
La escritura, procedente del archivo de la Fundación Malvar, que se transcribe a continuación, traslada a quien lee al momento de la construcción de una de las obras de comunicación más relevantes de la Galicia del s. XVIII: la “carrileira” de Ponte Valga a Ponte Sampaio que habría de convertirse en carretera N-550, de A Coruña a Vigo.
Habiendo sido nombrado arzobispo de Santiago de Compostela, Sebastián Malvar y Pinto regresó de Buenos Aires con una fortuna que habría de emplear en obra pública en su Galicia natal, con el visto bueno del rey Carlos III, y tras las gestiones de su sobrino, Pedro de Acuña y Malvar.
El reconocimiento social de la obra que, entre la capital gallega y Ponte Valga, ya había empezado el arzobispo Raxoy y que Malvar completó con el Real Plantío sobre los márgenes de la carretera, llevó a los apoderados de la parroquia pontevedresa de San Martín de Salcedo a donar varios terrenos de monte común a uno de los sobrinos del arzobispo Malvar, Santiago Ignacio Baquero y Malvar, en la zona donde la familia había reedificado la Granja-Palacio de la Carballeira de Gandarón.
De este modo, se documenta la cesión de terrenos comunales a la familia Malvar como agradecimiento vecinal por las mejoras en obra pública impulsadas por el arzobispo salcedense.
RESUMO (galego)
A escritura, procedente do arquivo da Fundación Malvar, que se transcribe a continuación, traslada a quen le ao momento da construción dunha das obras de comunicación máis relevantes da Galicia do s. XVIII: a "carrileira" de Ponte Valga a Ponte Sampaio que se convertería na estrada N-550, de A Coruña a Vigo.
Sendo nomeado arcebispo de Santiago de Compostela, Sebastián Malvar y Pinto regresou de Buenos Aires cunha fortuna que empregaría na obra pública da súa Galicia natal, co visto bo do rei Carlos III, e tras as xestións do seu sobriño, Pedro de Acuña y Malvar.
O recoññecemento social da obra que, entre a capital galega e Ponte Valga, xa comezara o arcebispo Raxoy e que Malvar completou co Real Plantío sobre as marxes da estrada, levou aos apoderados da parroquia pontevedresa de San Martiño de Salcedo a doar varios terreos de monte común a un dos sobriños do arcebispo Malvar, Santiago Ignacio Baquero y Malvar, na zona onde a familia reedificara a Granxa-Palacio da Carballeira de Gandarón.
Deste xeito, documéntase a cesión de terreos comunais á familia Malvar como agradecemento veciñal polas melloras en obra pública impulsadas polo arcebispo salcedense.
ABSTRACT (English)
The writing, from the archive of the Malvar Foundation, which is transcribed below, transfers to whoever reads at the time of the construction of one of the most relevant communication works in Galicia in XVIII Century: the “carrileira” from Ponte Valga to Ponte Sampaio, the actual N-550 road, from A Coruña to Vigo.
Having been appointed Archbishop of Santiago de Compostela, Sebastián Malvar y Pinto returned from Buenos Aires with a fortune that he would use in public works in his native Galicia, with the approval of King Carlos III, and after the efforts of his nephew, Pedro de Acuña y Malvar.
The social recognition of the work that, between the Galician capital and Ponte Valga, Archbishop Raxoy had already started and that Malvar completed with the Real Plantío on the side of the road, led to the representatives of the San Martín de Salcedo parish of Pontevedra to donate several common forest lands to one of Archbishop Malvar's nephews, Santiago Ignacio Baquero y Malvar, in the area where the family had rebuilt the Carballeira de Gandarón Farm-Palace.
In this way, the transfer of communal land to the Malvar's family is documented as a neighbor's gratitude for the improvements in public works promoted by the archbishop of Salcedo.
O amplo repertorio de pezas artísticas que albergou o Parque do Pasatempo fixo que se concibira como unha «finca museo», termo acuñado na reputada revista Vida Gallega en 1922. A admiración que sempre causou o parque débese ao seu contido didáctico e figurativo, polo que co presente artigo se achegan novas aportacións sobre a súa percepción nos visitantes e a súa construción, así como reconstrucións gráficas dalgunhas das súas partes.
RESUMEN (Español)
El amplio repertorio de piezas artísticas que albergó el Parque del Pasatiempo hizo que se concibiera como una «finca museo», término acuñado en la reputada revista Vida Gallega en 1922. La admiración que siempre causó el parque se debe a su contenido didáctico y figurativo, por lo que con el presente artículo se proporcionan nuevas aportaciones sobre su percepción en los visitantes y su construcción, así como reconstrucciones gráficas de algunas de sus partes.
ABSTRACT (English)
The wide repertoire of artistic pieces that de Parque do Pasatempo housed caused it to be conceived of as a "museum farm", a term coined by the renowned magazine Vida Gallega in 1922. The admiration that te park has always inspired is due to its didactic and figurative content, and so with this article new unpublished contributions are presented concerning the perceptions of its visitors and its construction, as well as graphic reconstructions of some of its parts.
El texto que se transcribe a continuación, mandado publicar por orden del general Francisco Franco, constituye una de las primeras expresiones formales del alzamiento militar, producido contra el gobierno de la II República española por un grupo de altos mandos militares.
RESUMO (galego)
O texto que se transcribe a continuación, mandado publicar por orde do xeneral Francisco Franco, constitúe unha das primeiras expresións formais do alzamento militar, producido contra o goberno da II República española por un grupo de altos mandos militares.
ABSTRACT (English)
The text that is transcribed below, ordered to be published by order of General Francisco Franco, constitutes one of the first formal expressions of the military uprising, produced against the government of the Second Spanish Republic by a group of high military commanders.
Con textos de Álvaro Bonet López, Juan David Díaz López, Javier Gómez Darriba, Pedro de Llano Neira, Estefanía López Salas, Irene Mera Álvarez, Iván Moure Pazos, Amal Nnechachi Bounous, María Aránzazu Pérez Indaverea, Yolanda Pérez Sánchez, Paula Pita Galán, Santiago Rodríguez-Caramés, Miguel Anxo Rodríguez González, Jesús Ángel Sánchez García, Julio Vázquez Castro, Daniel Lucas Teijeiro Mosquera, Alfredo Vigo Trasancos, Suso Vila y Jorge Viz González.
Con textos de Álvaro Bonet López, Juan David Díaz López, Javier Gómez Darriba, Pedro de Llano Neira, Estefanía López Salas, Irene Mera Álvarez, Iván Moure Pazos, Amal Nnechachi Bounous, María Aránzazu Pérez Indaverea, Yolanda Pérez Sánchez, Paula Pita Galán, Santiago Rodríguez-Caramés, Miguel Anxo Rodríguez González, Jesús Ángel Sánchez García, Julio Vázquez Castro, Daniel Lucas Teijeiro Mosquera, Alfredo Vigo Trasancos, Suso Vila y Jorge Viz González.
Con textos de Álvaro Bonet López, Juan David Díaz López, Javier Gómez Darriba, Pedro de Llano Neira, Estefanía López Salas, Irene Mera Álvarez, Iván Moure Pazos, Amal Nnechachi Bounous, María Aránzazu Pérez Indaverea, Yolanda Pérez Sánchez, Paula Pita Galán, Santiago Rodríguez-Caramés, Miguel Anxo Rodríguez González, Jesús Ángel Sánchez García, Julio Vázquez Castro, Daniel Lucas Teijeiro Mosquera, Alfredo Vigo Trasancos, Suso Vila y Jorge Viz González.
Con textos de Álvaro Bonet López, Juan David Díaz López, Javier Gómez Darriba, Pedro de Llano Neira, Estefanía López Salas, Irene Mera Álvarez, Iván Moure Pazos, Amal Nnechachi Bounous, María Aránzazu Pérez Indaverea, Yolanda Pérez Sánchez, Paula Pita Galán, Santiago Rodríguez-Caramés, Miguel Anxo Rodríguez González, Jesús Ángel Sánchez García, Julio Vázquez Castro, Daniel Lucas Teijeiro Mosquera, Alfredo Vigo Trasancos, Suso Vila y Jorge Viz González.
Con textos de Álvaro Bonet López, Juan David Díaz López, Javier Gómez Darriba, Pedro de Llano Neira, Estefanía López Salas, Irene Mera Álvarez, Iván Moure Pazos, Amal Nnechachi Bounous, María Aránzazu Pérez Indaverea, Yolanda Pérez Sánchez, Paula Pita Galán, Santiago Rodríguez-Caramés, Miguel Anxo Rodríguez González, Jesús Ángel Sánchez García, Julio Vázquez Castro, Daniel Lucas Teijeiro Mosquera, Alfredo Vigo Trasancos, Suso Vila y Jorge Viz González.
Con textos de Álvaro Bonet López, Juan David Díaz López, Javier Gómez Darriba, Pedro de Llano Neira, Estefanía López Salas, Irene Mera Álvarez, Iván Moure Pazos, Amal Nnechachi Bounous, María Aránzazu Pérez Indaverea, Yolanda Pérez Sánchez, Paula Pita Galán, Santiago Rodríguez-Caramés, Miguel Anxo Rodríguez González, Jesús Ángel Sánchez García, Julio Vázquez Castro, Daniel Lucas Teijeiro Mosquera, Alfredo Vigo Trasancos, Suso Vila y Jorge Viz González.
Con textos de Álvaro Bonet López, Juan David Díaz López, Javier Gómez Darriba, Pedro de Llano Neira, Estefanía López Salas, Irene Mera Álvarez, Iván Moure Pazos, Amal Nnechachi Bounous, María Aránzazu Pérez Indaverea, Yolanda Pérez Sánchez, Paula Pita Galán, Santiago Rodríguez-Caramés, Miguel Anxo Rodríguez González, Jesús Ángel Sánchez García, Julio Vázquez Castro, Daniel Lucas Teijeiro Mosquera, Alfredo Vigo Trasancos, Suso Vila y Jorge Viz González.
El presente volumen ofrece una mirada crítica, global y al tiempo minuciosa, a los procesos de destrucción del patrimonio arquitectónico en Galicia desde 1936 hasta el cambio de milenio. Con la experiencia acumulada en un reconocido trabajo previo sobre las «Arquitecturas desvanecidas» antes de 1936, este equipo de especialistas en historia del arte y la arquitectura propone ahora una selección amplia y muy representativa del bosque de edificios con valor histórico y artístico que, sobre todo en villas y ciudades, fueron desapareciendo desde la Guerra Civil hasta fechas recientes. El conjunto de 57 capítulos que componen este libro aborda frontalmente los procesos y motivaciones que condujeron a unas pérdidas que, aunque accidentales a veces, casi siempre han sido resultado de actos intencionados amparados en excusas economicistas y de pretendido progresismo. Para poner la destrucción frente a su espejo, los autores apuestan por el conocimiento preciso y riguroso del patrimonio perdido, no solo a través de un amplio arsenal de fuentes históricas, sino también de un lujoso compendio de restituciones infográficas que permiten disfrutar en tres dimensiones y a todo color de las «Arquitecturas añoradas». Con textos de Álvaro Bonet López, Juan David Díaz López, Javier Gómez Darriba, Pedro de Llano Neira, Estefanía López Salas, Irene Mera Álvarez, Iván Moure Pazos, Amal Nnechachi Bounous, María Aránzazu Pérez Indaverea, Yolanda Pérez Sánchez, Paula Pita Galán, Santiago Rodríguez-Caramés, Miguel Anxo Rodríguez González, Jesús Ángel Sánchez García, Julio Vázquez Castro, Daniel Lucas Teijeiro Mosquera, Alfredo Vigo Trasancos, Suso Vila y Jorge Viz González.
ABSTRACT (English):
This volume offers a critical, global and at the same time detailed look at the processes of destruction of the architectural heritage in Galicia from 1936 to the turn of the millennium. With the experience accumulated in a recognized previous work on "Arquitecturas desvanecidas" before 1936, this team of specialists in the history of art and architecture now proposes a wide and very representative selection of the forest of buildings with historical and artistic value that, above all everything in towns and cities, they were disappearing from the Civil War until recently. The set of 57 chapters that make up this book head-on addresses the processes and motivations that led to losses that, although sometimes accidental, have almost always been the result of intentional acts protected by economic excuses and alleged progressivism. To put the destruction in front of its mirror, the authors are committed to precise and rigorous knowledge of the lost heritage, not only through a wide arsenal of historical sources, but also a luxurious compendium of infographic restitutions that allow you to enjoy it in three dimensions and at all color of the “Arquitecturas añoradas”. With texts by Álvaro Bonet López, Juan David Díaz López, Javier Gómez Darriba, Pedro de Llano Neira, Estefanía López Salas, Irene Mera Álvarez, Iván Moure Pazos, Amal Nnechachi Bounous, María Aránzazu Pérez Indaverea, Yolanda Pérez Sánchez, Paula Pita Galán, Santiago Rodríguez-Caramés, Miguel Anxo Rodríguez González, Jesús Ángel Sánchez García, Julio Vázquez Castro, Daniel Lucas Teijeiro Mosquera, Alfredo Vigo Trasancos, Suso Vila and Jorge Viz González.