Karmana sahifasining manbasini koʻrish

{{Maʼnolari|Karmana (maʼnolari)}}
{{Bilgiquti aholi punkti 
| oʻzbekcha nomi                     = Karmana
| mavqe                              = shaharcha
| mamlakat                           = Oʻzbekiston
| mintaqa turi                       = viloyat
| mintaqa                            = Navoiy viloyati
| jadvalda mintaqa                   = 
| tuman turi                         = tuman
| tuman                              = Karmana tumani
| jadvalda tuman                     = 
| jamoat turi                        =
| jamoat                             =
| jadvalda jamoat                    =
| qaram                              =
| tasvir                             = {{Photomontage
| photo1a                            = Qosim Shayx xonaqosi masjidi.jpg
| photo2a                            = Karmana, Uzbekistan Bebop Drone 2015-09-06T075635+0000 112062.jpg
| photo2b                            = Mir Said Bahrom maqbarasi 01.jpg
| photo4a                            = Amir Abdulahadxon dahmasi.jpg
| photo3a                            = Navoiy avtoshohbekat Karmana 01.jpg
| photo3b                            = Karmana yahudiylar mahallasi 02.jpg
| size                               = 280
| spacing                            = 2
| color                              = transparent
| border                             = 0
}}
| gerb =
| bayroq =
   |lat_dir =|lat_deg=|lat_min=|lat_sec=
   |lon_dir =|lon_deg=|lon_min=|lon_sec=
  |CoordAddon                        = 
  |CoordScale                        =         
| mamlakat xaritasi oʻlchami = 300
| mintaqa xaritasi oʻlchami =
| tuman xaritasi oʻlchami =
| mamlakat xaritasi =
| mintaqa xaritasi =
| tuman xaritasi =
| ichki bolinishi = mahallalar, jamoa xoʻjaliklari, posyolkalar
| rahbar turi = tuman hokimi
| rahbar =
| asos solingan =
| ilk eslatilishi =[[712-yil]]
| avvalgi nomlari =
| qachondan beri =
| maydon =
| balandlik turi =
| AP markazi balandligi =
| iqlim =
| rasmiy til = [[oʻzbek]]
| aholi = 20 816
| sanalgan yil =
| zichlik =
| aglomeratsiya =Karmana tumani
| milliy tarkib = [[oʻzbeklar]], [[tatarlar]], [[koreyslar]], [[ruslar]], [[yahudiylar]], [[loʻlilar]]
| konfessiyaviy tarkib =
| etnoxronim =
| vaqt mintaqasi = +5
| DST =
| telefon kodi = +998 79 532;
| pochta indeksi =
| pochta indekslari =210603, 210604, 210612
| sayt =
| avtomobil kodi = 85-89
| identifikator turi =
| raqamli identifikator =
| Commons turkumi =Karmana
}}
{{Commons category|position=left|Karmana}}
'''Karmana''' — [[Navoiy viloyati]] [[Karmana tumani]]dagi shaharcha ([[1979-yil]]dan shahar maqomida boʻlgan, [[2003-yil]]dan shaharcha maqomida<ref name="qrr">{{Veb manbasi|url=https://lex.uz/uz/docs/228447|title=Buxoro, Navoiy, Namangan, Samarqand va Fargʻona shaharlarining tuman maʼmuriy-hududiy tuzilmalarini yugatish hamda Navoiy viloyatining Navoiy tumani chegaralarini kengaytrish va nomini oʻzgartirish toʻgʻrisida Oʻzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2003-yil 12-dekabrdagi 569-II-sonli qarori|website=Lex.uz|accessdate=2022-04-24|deadlink=no}}</ref>), tuman markazi. Viloyat markazidan 3 km va yaqin temir yoʻl stansiyasi ([[Navoiy (shahar)|Navoiy)]] dan 8 km masofada. Mahalliy tilda baʼzan „Eski shahar“ deb yuritiladi.

[[1926-yil]] [[29-sentabr]]dan [[1958-yil]]gacha Karmana tumani, [[1958-yil]]dan [[2003-yil]]gacha Navoiy tumani, 2003-yil [[27-dekabr]]dan Karmana tumani markazi.

[[1968-yil]] [[21-noyabr]]dan Buxoro viloyati tarkibidagi shahar posyolkasi. [[1982-yil]]gacha [[Buxoro viloyati]], 1983—1989-yillar yangi tashkil qilingan Navoiy viloyati, 1989—1992-yillar yana Buxoro viloyati (bu yillar oraligʻida Navoiy viloyati tugatilgan), [[1992-yil]]dan qayta tashkil qilingan [[Navoiy viloyati]] tarkibida, [[1999-yil]]da tuman maqomida [[Navoiy shahri]] tarkibiga qoʻshib yuborilgan<ref>{{Veb manbasi|url=https://lex.uz/uz/docs/228447|title=Navoiy viloyati Navoiy shahri tarkibida Karmana tumanini tashkil etish toʻgʻrisida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 1999-yil 27-maydagi ПФ-2323-sonli qarori|website=Lex.uz|accessdate=2022-04-24|deadlink=no}}</ref>. [[2003-yil]] dekаbrda Navoiy shahri tarkibidan chiqarilib, Karmana tumani markazi etib belgilangan<ref name="qrr" />. Aholisi — 20 816 kishi (2004).

Karmana shaharchasida Karmana tuman hokimiyati binosi, pilla qurti urugʻi zavodi („Gren zavod“), tuman korxona va tashkilotlari, avtovokzal, savdo, madaniy va maishiy xizmat koʻrsatish shoxobchalari faoliyat koʻrsatadi. 4 umumiy taʼlim, maktab-internat, sanʼat maktablari, 2 kasb-hunar kolleji, Karmana tuman markaziy kutubxonasi, madaniyat saroyi, „Yoshlik“ madaniyat va istirohat bogi, sport majmuasi, „Karmana ovozi“ gazetasi tahririyati, dehqon bozori, markaziy poliklinika mavjud. Navoiy viloyat tarixiy-oʻlkashunoslik muzeyi va Navoiy viloyatining markaziy „Motamsaro ona“ haykali aynan Karmana shaharchasida joylashgan.

Avval Karmana shaharchasi markazida Alisher Navoiyga haykal oʻrnatilgan, keyinchalik olib tashlangan (2000-yillar), oldin haykal boʻlgan joyga [[2019-yil]] flagshtok oʻrnatilgan, unga [[Oʻzbekiston bayrogʻi]] ilingan.

Karmana temir yoʻl va avtomobil yoʻllari orqali [[Nukus]], [[Urganch]], [[Buxoro]], [[Samarqand]] va boshqa shaharlar bilan bogʻlangan.

[[Buxoro amirligi]] davrida [[Karmana bekligi]]ning markazi boʻlgan. Shaharda [[Qosim Shayx]] va [[Mir Said Bahrom maqbarasi|Mir Said Bahrom tarixiy meʼmoriy obidalari]] va [[Buxoro amirligi]] hukmdori [[Abdulahadxon]]ning [[Mirzachorbogʻ qarorgohi|yozgi saroyi qoldiqlari]] saqlanib qolgan.

== Nomlanishi va etimologiyasi ==
Karmana [[Buyuk ipak yoʻli]]da joylashgan [[Movarounnahr]]ning qadimiy shaharlaridan biri boʻlib{{sfn|Inoyatov, Toʻrayev, Haitova|2004|p=5}}, uning nomi, bunyod boʻlishi, yillar davomida taraqqiy topishi haqida qiziqarli tarixiy maʼlumotlar, afsona va rivoyatlar mavjud<ref name=Karmanagov/>.
„Karmana“ atamasi uch komponentli toponim hisoblanib, u soʻz bogʻlovchi suffiks morfema „kar“/„har“/„kal“, substrat oʻzak „man“/„min“ va nom yasovchi topoformant „a“ birikmasidan kelib chiqqan. Baʼzi tarixchilar atama morfemasi („kar“) xalq tilida „har“ baʼzida „kal“, „qal“ shaklida qoʻllanishi natijasida Buxoro vohasida „Xarkon“, „Xarqon“, „Xarjon“, „Qalqon“ kabi nomlar kelib chiqqan deb hisoblaydi{{sfn|Muhammadjonov|2015|p=103–104}}.

„Karmana“ toponimidagi „man“ soʻzi sugʻdiycha boʻlib, „saroy“, „koshona“, „qarorgoh“ maʼnolarini anglatgan. Bu fikrga asoslangan tarixchilar toponimning asl shakli „Karmana“ emas, balki „Xarman“ yoki „Xarmana“ boʻlib, bu soʻz „katta saroy“, „hashamatli koshona“, „oliy qarorgoh“ maʼnolarini anglatishi haqida fikr bildirganlar{{sfn|Muhammadjonov|2015|p=105}}.

Aytilishicha qadim vaqtlarda Karmanani „Bodyayi xoʻrdak“ („Dashtdagi koʻzacha“) deb ataganlar<ref name=Karmanagov/>, arab tilidan olingan ''bodiya'' soʻzi ikki xil maʼnoni anglatadi, birinchi maʼnosi „koʻza“, „qumgʻon“ boʻlsa, ikkinchisi „dasht“, „biyobon“dir. Shundan kelib chiqib ayrim tarixchilar „Bodyayi xoʻrdak“ jumlasini „Kichik choʻl“, „Kichkina dasht“ maʼnosida qoʻllaydilar{{sfn|Qorayev|2005|p=84}}{{sfn|Muhammadjonov|2015|p=103}}.

Karmana ayrim yozma manbalarda „Karmanaya“, „Karmina“ va „Xarimanakat“ („katta manzilli shahar“) shaklida ham uchraydi{{sfn|Qorayev|2005|p=85}}.

Ayrim tarixchilar „Karmana“ atamasi „Har-miyona“ jumlasidan olingan boʻlib, u [[Sugʻd tili|sugʻdcha]] „har“ — katta, ulugʻ, „miyona“ — oʻrtasi („Katta yoʻlning oʻrtasi“) degan maʼnoni anglatishi haqida yozganlar{{sfn|Hotamov, Bekniyozov|2007|p=6}}.
=== Nomlanishiga oid afsonalar ===
Karmana nomlanishiga oid bir qancha afsonalar bizgacha yetib kelgandir. Afsonalardan birida aytilishicha, qadimda ushbu shahar beklaridan birining Amina ismli qizi kar boʻlib qoladi. Qizni eng yaxshi tabiblar ham davolay olishmaydi. Bir kuni bir tabib bekka qizingizni baland joyga oʻtqizib qoʻying, atrofiga koʻp odamlarni toʻplang, odamlar „kar Amina“, „kar Amina“ deb baqirsinlar, shunda qizingiz uyalganidan taʼsirlanib, qulogʻi ochilib ketadi, deb maslahat beradi. Bek tabib aytgan ishni qiladi, qiz bu tahqirdan taʼsirlanib, sogʻayadi, quloqlari eshita boshlaydi. Goʻyo, „kar Amina“ iborasi keyinchalik oʻzgarishga uchrab, „Karmana“ga aylanib ketadi{{sfn|Hotamov, Halilov|1995|p=5—6}}.

Boshqa bir afsonaga koʻra, Iskandar Zulqarnayn ([[Aleksandr|Aleksandr Makedonskiy]]) juda koʻp joylarni zabt etadi. Buxoro yerlariga kelganida [[Nurota togʻlari]] orqali [[Zarafshon (daryo)|Zarafshon daryosi]] tomonga kelayotib, baland qir ustidan daryo sohilidagi goʻzal, xushmanzara shaharni koʻrib, oʻz tilida „Karmeno“ deb yuborgan. Shundan soʻng joy nomi „Karmana“ deb atala boshlagan{{sfn|Hotamov, Halilov|1995|p=6}}.

Yana bir afsonaga koʻra arab bosqini vaqtida arablar Zarafshon daryosi boʻyidagi shaharning suvi, tuprogʻi, tabiatini Armanistonga oʻxshatib, „Ka Arminita“ (boshqa manbaga koʻra „Ki-Armaniya“{{sfn|Qorayev|2005|p=85}}) deyishgan, shundan soʻng bu jumla oʻzgarishga uchrab „Karmana“ shaklida saqlanib qolgan{{sfn|Hotamov, Halilov|1995|p=6}}.
Bu afsonani Abdulkarim Samʼoniy „Kitob ul-Ansob“ asarida yozib qoldirgan{{sfn|Inoyatov, Toʻrayev, Haitova|2004|p=9}}.

== Tarixi ==
[[Tasvir:Burquttepa 24.jpg|thumb|[[Burquttepa]] — Karmananing qadimgi oʻrni]]
[[Tasvir:Burquttepadan topilgan xum.jpg|thumb|Burquttepa arxeologiya yodgorligidan topilgan 2300 yillik xum. Hozirda [[Navoiy viloyati tarixi va madaniyati davlat muzeyi]]da saqlanadi]]
Karmana — aholi yashaydigan qadimiy maskanlardan biri. Karmana va uning atrofidagi qishloqlar tarixi uzoq [[paleolit]] davriga borib taqaladi. 1999—2002-yillarda [[Burquttepa]] yodgorligini oʻrgangan arxeologlarning fikricha, Karmana Burquttepadan boshlangan{{sfn|Hotamov, Bekniyozov|2007|p=8—9}}. Arxeologlar [[Burquttepa]], [[Koʻkyoʻtaltepa]], [[Raboti Malik]], [[Koʻhna qoʻrgʻon]] va [[Karmana arki]]ning qadimiy oʻrnida izlanishlar olib bordilar. Burquttepadan topilgan ashyolar miloddan avvalgi V—III asrdan boshlab, milodiy <nowiki>XIII</nowiki> asrgacha uzluksiz davom etgan. Keyingi davr ashyolari esa bu yerda uchramagan{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=31—32}}{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=38—39}}.

Burquttepa vayronaga aylanganidan soʻng hukmdorlarning qoʻrgʻonlari Zarafson daryosi qirgʻoqlarida qurilgan va atrofi devor bilan oʻralgan. Hozirda bu joy [[Koʻhnaqoʻrgʻon]] deb ataladi{{sfn|Hotamov, Bekniyozov|2007|p=9}}.
U hozirgi Karmana shahrining shimol tomonidan, [[Zarafshon daryosi]]ning janubiy sohilida qad koʻtargan. Qoʻrgʻonning maydoni 1—2 kvadrat kilometrni tashkil etgan<ref name=Karmanagov>{{Veb manbasi|url=https://karmanagov.uz/index.php/karmana/karmana-tarixi|title=Karmana tarixi|website=Karmanagov.uz|accessdate=2022-04-24|deadlink=no}}</ref>. 

Qadimiy Karmana shahri Burquttepaning shimoli-sharqidan boshlanib, Zarafshon daryosi qirgʻoqlarigacha choʻzilgan{{sfn|Hotamov, Bekniyozov|2007|p=9}}.

Shahar qoʻrgʻondevori paxsadan tiklangan boʻlib, uning uzunligi 11—12 km ni tashkil etgan. Devorning pastki qismi qalinligi 4,5—5 m, tepa qismi 50—60 sm, balandligi 9—10 m ni tashkil etgan. Qoʻrgʻondevorning tepasi kungurador, zirhli qilib ishlangan. Devorning mustahkamligini saqlash maqsadida har 50—60 m da toʻgarak shaklida burj qurilgan{{sfn|Hotamov, Bekniyozov|2007|p=9}}.

Karmana hududining qadimiy tarixi, ayniqsa, bu yerda dehqonchilik, chorvachilik yoki hunarmandchilik kabi kasb va xoʻjaliklarning yuzaga kelishi va taraqqiyoti, shaharsozlik madaniyatining shakllanishi tarixiga oid moddiy-madaniy obidalar hozirgi davrgacha yetib kelmagan. Yozma manbalarda keltirilgan bor maʼlumotlar esa, asosan, keyingi davrga — oʻrta asrlarga mansubdir. Buning ustiga ular gʻoyatda qisqa va uzuq-yuluq. Karmananing alohida shahar sifatida paydo boʻlishi va rivojlanishi fanda hali atroflicha oʻrganilmagan{{sfn|Inoyatov, Toʻrayev, Haitova|2004|p=5}}.

<nowiki>X</nowiki> asrga tegishli „[[Hudud ul-Olam]]“ nomli asarda Karmana [[Soʻgʻd]] shahriga qarashli obod joy sifatida tilga olingan boʻlsa, shu davrda yashagan mahalliy tarixchi [[Narshaxiy]] oʻzining „[[Buxoro tarixi (kitob)|Buxoro tarixi]]“ asarida Karmanaga shunday taʼrif bergan:
{{quote|Karmina Buxoro qishloqlari jumlasidan boʻlib, uning suvi Buxoro suvidan keladi; xiroji Buxoro xirojiga qo'shiladi. Uning o'ziga tegishli alohida bir qishloq ham bor: unda masjidi jomeʼ barpo etilgan, adib va shoirlar koʻp boʻlgan.}}

Bulardan maʼlum boʻlishicha, Karmana Buxoro vohasining dehqonchilik rustoqlari (tumanlari) qatoridan joy olgan. U Zarafshon daryosidan chiqarilgan alohida kanal orqali sugʻorilgan. Karmana rustogʻi ilk oʻrta asrlarda Buxoro vohasining 15 ta dehqonchilik rustoqlarini oʻrab oʻtgan qadimiy mudogaa inshooti — [[Kanpirak devori]]dan tashqarida joylashgan. Oʻrta asr yozma manbalarida bu tashqi rustoq Karmana, baʼzan esa Yasir nomlari bilan tilga olinadi. Rustoqning markazi ham Karmana nomi ostida shuhrat topgan.

[[Buxoro vohasi]]ning sugʻorma dehqonchilik yerlari Karmana hududidan boshlangan. Narshaxiyning taʼrificha, vohaning Zarafshon daryosidan bosh olgan sugʻorish tarmoqlaridan dastlabkisi [[Karmina anhori]] hisoblangan. Uni Narshaxiy katta anhor deb yozadi. IX—X asrlarda Buxoroning dehqonchilik yerlaridan toʻolangan xiroj soligʻidan tushgan har yilgi daromad Karmana yerlarini qoʻshib hisoblaganda, ''"1 million 166 dirham-u 5,5 donakni tashkil etgan"''. Keyinchalik Karmananing xiroji Buxoro xirojidan ajratilib alohida olingan.

XII asrda Karmana shahri xorazmshoh Elarslon (1156—1172) tomonidan vayron qilingan. Keyinchalik u qayta tiklanib, XV asrda yana yirik shaharga aylangan.

Shaharning [[Temuriylar davlati]] va [[Buxoro xonligi]] ijtimoiy-siyosiy hayotida tutgan oʻrni masalasi maxsus tadqiqotga muhtojdir{{sfn|Inoyatov, Toʻrayev, Haitova|2004|p=5}}.

XVI asrdan boshlab Karmana shahri [[Buxoro xonligi]] va [[Buxoro amirligi]]ning [[Karmana bekligi|Karmana (Karmana va Miyonqol) viloyati]] markazi boʻlgan.

Shoʻrolar tuzumi davrida Karmana tarixi bir qadar unutilib, tarixiy va madaniy yodgorliklarga katta ziyon yetkaziladi<ref name=Karmanagov/>.

=== Somoniylar davri ===
[[Tasvir:Mir-Sayid Bakhrom Mausoleum 25.jpg|thumb|[[Somoniylar davlati|Somoniylar davrida]] Karmanada qurilgan [[Mir Said Bahrom maqbarasi]]. U koʻrinish jihatidan [[Buxoro]]dagi [[Somoniylar maqbarasi]]ga oʻxshash uslubda qurilgan]]
[[Somoniylar]] davrida Karmanada bir qator tarixiy obidalar qurilgan. Ulardan hozirgacha saqlanib qolgani [[Mir Said Bahrom maqbarasi]] hisoblanadi{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=41}}. Bu davrda Karmana tarixi haqida yaxlit manbalar saqlanmagan boʻlsa-da, [[Tabariy]], [[Ibn Havqal]], Ibn Xoʻrdodbek, [[Istaxriy]] kabi sayyohlar, tarixchilarning asarlarida Karmana toʻgʻrisida muhim maʼlumotlar yozib qoldirilgan{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=18}}.

=== Moʻgʻul istilosi davri ===
<nowiki>XIII</nowiki> asrda Movarounnahr moʻgʻullar bosqiniga uchradi. Moʻgʻullarga qarshi bir necha marta xalq qoʻzgʻolonlari boʻlib oʻtdi. 1238-yilda [[Buxoro]]da boshlangan [[Mahmud Torobiy]] boshchiligidagi qoʻzgʻolonda Torobiy tarafdorlarining qoʻli baland kelganida moʻgʻul sarkardalari Karmanaga qochganlar{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=18}}.

=== Amir Temur va temuriylar davri ===
[[Amir Temur]] va [[temuriylar]] davrida Karmana obod joyga aylandi, hunarmandchilik rivojlandi. Baʼzi tarixchilar Amir Temurning ona avlodlari Karmana bilan bogʻliqligi haqida fikr bildiradilar{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=18}}. 

Amir Temurning Karmanada, [[Raboti Malik]] karvonsaroyida boʻlganligi haqida [[Nizomiddin Shomiy]]ning „[[Zafarnoma]]“ asarida quyidagicha maʼlumotlar keltirilgan:
{{Quote|Amirzoda Jahongir Buxoro viloyatiga yetib bordi. Amir Sohibqiron esa Raboti Malikka tushdi. Amirzoda Karmana mavzeida dushmanga yetdi. Yogʻiylar oʻzlarining barobar kelmasliklarini bilib, oʻzbek Mahmud Yalovoch huzurida panoh topdilar{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=19}}.}}

Shuningdek, Karmana haqida Temur va temuriylar davrida yashagan Alouddin Otamalik Juvayniy („Tarixi onaxonkushoy“), Rashididdin Fazlulloh („Jomeʼ at-Tavorix“) kabi tarixchilarning asarlarida ham maʼlumotlar keltirilgan{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=19}}.

[[Shohrux Mirzo]] oʻgʻli [[Mirzo Ulugʻbek|Mirzo Ulugʻbekka]] [[Movarounnahr]] tojini aynan Karmanada kiygizgan{{sfn|Haitova, Qurbonov|2018|p=36}}.

[[Zahiriddin Muhammad Bobur]] Karmana va uning atroflarida boʻlganligi haqida bir necha tarixiy manbalar guvohlik beradi. Xususan, Zahiriddin Muhammad Bobur „[[Boburnoma]]“da:
{{Quote|Karmana Buxoro va Samarqand oʻrtasida joylashgan viloyatdir}}
deb qayd etgan{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=20}}.

=== Shayboniylar davri ===
[[Tasvir:AbdullakhanII.jpg|thumb|Abdullaxon II (1533—1598)]]
[[Tasvir:Мавзолей Касым-шейха4.jpg|thumb|Abdullaxon <nowiki>II</nowiki> tomonidan 1558-yil Karmanada qurdirilgan [[Qosim Shayx xonaqohi]]]]
Shayboniylar davrida yozib qoldirilgan koʻplab tarixiy asarlarda Karmananing Shayboniylar boshqaruvi davridagi tarixiy evrilishlarda tutgan oʻrni haqida turli maʼlumotlar saqlanib qolgan. 

[[Hofiz Tanish Buxoriy]]ning „[[Abdullanoma]]“ asarida keltirilishicha Shayboniy [[Jonibek sulton]] Safaviy [[Tahmosb I|Tahmosb]]ga qarshi 1528—1529-yillardagi muvaffaqqiyatsiz [[Xuroson]] yurishidan soʻng Karmanaga qaytadi va 1529-yil shu yerda vafot etadi. Jonibekning oʻgʻli [[Iskandarxon]] [[Ofarinkent]]dan Karmanaga keladi va shu yerda taxtga oʻtiradi{{sfn|Inoyatov, Toʻrayev, Haitova|2004|p=10}}.

[[Abdullaxon II]] [[Baroqxon]], Sayyid sulton va Bobo sulton bilan qilgan janglaridan keyin aynan Karmana muhim tayanch punktiga aylanadi, shayboniy sultonlarining toj-taxt uchun kurashlarida Karmana muzokaralar olib boradigan joy vazifasini oʻtaydi{{sfn|Inoyatov, Toʻrayev, Haitova|2004|p=10}}.

Shunigdek, [[Muhammadiyor ibn Arab Qatagʻon]]ning „Musaxxir al-bilod“ asarida 1551-yilgi Abdullaxon&nbsp;II, Baroqxon va [[Abdullatifxon]] oʻrtasidagi janglar sulh bilan yakunlangani, sulh muzokaralari aynan Karmana shahrida boʻlib oʻtgani bayon qilingan{{sfn|Inoyatov, Toʻrayev, Haitova|2004|p=11}}.

[[Ubaydullaxon]] hukmronligi davrida barcha viloyatlar uning oʻgʻillari va yaqinlariga taqsimlab berilgan edi. Karmana va Miyonqol bekligi Muhammad ibn Abulxayrxonning oʻgʻli [[Jonibek Sulton]]ga berilgan. Jonibek Sulton Karmanani katta oʻgʻliga, Miyonqolni esa kichik oʻgʻli Iskandarxonga bergan. 1528-yil Jonibek Sulton vafot etgach, uning oʻgʻillari oʻrtasida viloyat uchun talashuvlar boshlanib ketdi{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=21}}.

Navroʻz Ahmadxonning birlashgan qoʻshinlari Karmanaga hujum qilgan paytda Iskandarxon Amudaryo tarafga qochadi. Iskandarxonning oʻgʻli Abdullaxon&nbsp;II jangga kirishib, gʻolib chiqadi. Abdullaxon&nbsp;II Navroʻz Ahmadxonning vafotidan soʻng Karmanadan to [[Shahrisabz]]gacha boʻlgan yerlarda oʻz hukmronligini oʻrnatadi. Otasi Iskandarxonni yana Karmanaga hokim etib tayinlaydi{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=21}}.

Abdullaxon&nbsp;II ga xalqqa muruvvat qilish, janglarda vayron boʻlgan shahar va qishloqlarni obodonlashtirish, mamlakatda savdo-sotiqni rivojlantirish borasida kerakli maslahatlarni karmanalik [[Qosim Shayx|Qosim Shayx Azizon]] berib turgan{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=22}}.

Mir Izzatullohning yozishicha, toʻrtburchak shaklidagi geografik koʻrinishga ega boʻlgan Karmana qalʼasi Abdullaxon&nbsp;II davrida qurilgan{{sfn|Majid|2024|p=268}}.

=== Ashtarxoniylar davri ===
Tarixchi [[Abdurahmon tole|Abdurahmon Toleʼ]] „[[Tarixi Abulfayzxon]]“ asarida <nowiki>XVIII</nowiki> asrda nufuzli beklardan biri Farhodbiy bilan [[Abulfayzxon]] oʻrtasida boʻlgan janglarda Karmana muhim harbiy istehkomga aylangani haqida yozib qoldirilgan. Abulfayzxon hukmronligi davrida (1711—1747) Karmanada 1717-yildan Niyozxoʻja Qatagʻon, 1719-yildan Bekoʻgʻlibiy, 1720-yildan Abulkarim hokim boʻlganliklari haqida maʼlumotlar berilgan{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=24}}.

Ashtarxoniylar davrida Karmanaga eʼtibor ancha susaygan. Abdullaxon II tomonidan qurdirilgan imoratlar taʼmirtalab holga kelgan{{sfn|Hotamov, Bekniyozov|2007|p=52}}.

=== Mangʻitlar davri ===
[[Tasvir:Abdulakhad.jpg|thumb|Mangʻitlar sulolasidan boʻlgan [[Amir Abdulahadxon]] (1857—1910)]]
[[Tasvir:KarmanaMirzochorbog03092022 06.jpg|thumb|Amir Abdulahadxon tomonidan 1900—1905-yillarda Karmanada qurdirilgan [[Mirzachorbogʻ qarorgohi]]ning bezaklari]] 
Mangʻitlar sulolasi hukmronligi davrida [[Muhammad Rahimxon]] (1753—1756) mamlakatni siyosiy jihatdan markazlashtirish ishlari avj oldi. Bunga qarshi boʻlgan hokimlar vaqti-vaqti bilan qoʻzgʻolonlar uyushtirib turdilar{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=24—25}}.

1759-yil — [[Doniyolbiy otaliq|Amir Doniyolbiy]] hukmronligi davrida Karmana hokimi Naqib Muhammad Aminxoʻja va [[Nurota]] hokimi Parvonachi Yodgor boshchiligida Buxoro hukmronlarining siyosatiga qarshi isyon koʻtarildi. Doniyolbiy qoʻshin yuborib, isyonchilarga qarshi qattiq zarba berdi. Karmana va uning atrofi Buxoroga qayta qoʻshib olindi{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=25}}.

1786-yil — [[Amir Shohmurod]] davrida Karmana xalqi, oqsoqollar va atrof qishloq aholisi Buxorodan mustaqil boʻlish maqsadida qoʻzgʻolon koʻtardi. Qoʻzgʻolon [[Qalqonota]], [[Hazora]], [[Nurota]]gacha tarqaldi. Amir Shohmurod bu qoʻzgʻolonni katta qoʻshin bilan bostirdi{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=25}}. 

<nowiki>XVIII</nowiki> asr ikkinchi yarmi va <nowiki>XIX</nowiki> asr oʻrtalarida yer egalariga koʻp soliq solinar, ayniqsa urush paytlarida ''qoracherik'' soligʻi olinardi. Bu soliqqa qarshi bir necha bekliklarda, xususan Karmanada xalq qoʻzgʻaldi. Bu isyonlardan vahimaga tushgan [[Amir Haydar]] Karmana begi Said Ahmadxoʻjaga shunday maktub joʻnatadi:
{{Quote|Siz Qiyiqchi jamoasidan qoracherik berishni talab qilibsiz. Karmana fuqarolari qoracherik olingani uchun turli qurollar bilan chiqib isyon koʻtarganlar. Karmana va uning atroflaridagi qoʻzgʻolon va noroziliklarni bartaraf qiling! Viloyatning aholisini va urugʻlarining miqdorini toʻgʻri hisoblang! Karmanadagi aholi va elatlar besh yuzta qoracherik berishlari zarur. Ularni oilalar hisobiga toʻgʻri taqsimlab chiqing{{sfn|Zaripov, Shernazar|2021|p=26}}.}}

Oʻzbek hukmdori [[Amir Abdulahadxon]] (1885—1910) davrida Karmana shahri [[Buxoro amirligi]]ning ikkinchi poytaxti edi{{sfn|Inoyatov, Toʻrayev, Haitova|2004|p=6}}. Uning davrida Karmanada Asqarobod, Charmgar chorbogʻ, Jar chorbogʻ, Gul chorbogʻ, Bogʻiolchin, Xayrobod, Mirza chorbogʻ kabi saroy va chorbogʻlar qurilgan{{sfn|Hotamov, Halilov|1995|p=23}}.
Abdulahadxon davrida Karmana [[Buxoro amirligi]]ning norasmiy poytaxti maqomida boʻlgan. Bu davrda Karmananing ijtimoiy-siyosiy mavqei bir qadar ortgan{{sfn|Haitova, Qurbonov|2018|p=22}}. 
=== Bolsheviklar davrida ===
Karmanada 1,7 km² li toʻrt burchakli oʻrda ham boʻlgan. Shahardagi obidalarning koʻpi Avliyoqul devonbegi va bolsheviklar oʻrtasida boʻlgan janglar oqibatida bolsheviklar tomonidan buzib yuborilgan<ref>{{Veb manbasi |url=http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/M.Asien/XX/1900-1920/Mirza_Salimbek_2/text3.phtml |title=Мирза Салимбек. Тарих-и Салими (Источник по истории Бухарского эмирата). Ташкент. Akademiya. 2009 |access-date=2018-10-28 |archive-date=2016-04-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160425074425/http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/M.Asien/XX/1900-1920/Mirza_Salimbek_2/text3.phtml |deadlink=no }}</ref>.
[[1918-yil]] bolsheviklar tomonidan [[Kolesov voqeasi|Buxoroni bosib olish harakatlari]] oqibatida Karmanada koʻplab mahalliy aholi va [[mangʻitlar]] sulolasi vakillari qirilib ketdi.

== Fizik-geografik xarakteristika ==
=== Geografik joylashuvi ===
Karmana tabiatan choʻl hududida, [[Qizilqum|Qizilqum sahrosining]] janubi-sharqiy qismida joylashgan. Karmana shimolidan [[Zarafshon (daryo)|Zarafshon daryosi]] oqib oʻtadi. Karmanadan [[Toshkent]]gacha boʻlgan masofa 506 km. Eng yaqin katta shahar — [[Navoiy (shahar)|Navoiy]] (3 km).
=== Relyefi ===
Karmana choʻl va daryo vohasi hududida joylashgan, relyefi asosan tekislikdan iborat.

=== Iqlimi ===
Karmana iqlimi keskin kontinental boʻlib, yoz oylari quruq va issiq, qish oylari quruq va sovuqdir. Yoz oylarida Karmanaga quruq va issiq havo asosan [[Eron]], [[Turkmaniston]]dan keladi, bahorda Markaziy Rossiya, [[Qozogʻiston]]dan nam havo massasi kelishi holatlari ham uchraydi. Bahor va kuzda yomgʻirlar koʻp yogʻadi, yozda yogʻingarchilik deyarli kuzatilmaydi. Qishda qor koʻp yogʻmaydi. Yozda Karmanada anomal issiqlik kuzatilishi mumkin. Eng sovuq oy — fevral, eng issiq oy — iyul.
{{Joy iqlimi
|Joy_ot = Karmana (1981—2010) 
| Yan_oʻr_maks= 6.8
| Fev_oʻr_maks = 10.0
| Mar_oʻr_maks = 15.8
| Apr_oʻr_maks = 23.5
| May_oʻr_maks = 29.0
| Iyn_oʻr_maks = 34.7
| Iyl_oʻr_maks = 36.2
| Avg_oʻr_maks = 35.0
| Sen_oʻr_maks = 29.6
| Okt_oʻr_maks = 22.6
| Noy_oʻr_maks = 15.7
| Dek_oʻr_maks = 9.1
| Yil_oʻr_maks = 
| Yan_oʻr_min = -1.2
| Fev_oʻr_min = 0.3
| Mar_oʻr_min = 4.7
| Apr_oʻr_min = 10.5
| May_oʻr_min = 14.7
| Iyn_oʻr_min = 18.7
| Iyl_oʻr_min = 20.4
| Avg_oʻr_min = 18.2
| Sen_oʻr_min = 12.6
| Okt_oʻr_min = 7.2
| Noy_oʻr_min = 3.7
| Dek_oʻr_min = 0.3
| Yil_oʻr_min = 
| Yan_oʻr_yogʻin = 28.1
| Fev_oʻr_yogʻin = 28.6
| Mar_oʻr_yogʻin = 40.9
| Apr_oʻr_yogʻin = 25.9
| May_oʻr_yogʻin = 16.0
| Iyn_oʻr_yogʻin = 1.7
| Iyl_oʻr_yogʻin = 1.8
| Avg_oʻr_yogʻin = 0.5
| Sen_oʻr_yogʻin = 1.8
| Okt_oʻr_yogʻin = 3.6
| Noy_oʻr_yogʻin = 17.7
| Dek_oʻr_yogʻin = 27.3
| Yil_oʻr_yogʻin =  
| Manba = Oʻzbekiston gidrometeorologiya xizmati<ref>
{{veb manbasi
| archive-url = https://web.archive.org/web/20191215155530/http://www.meteo.uz/api/v2/climate_en.csv
| archive-date = 15-dekabr 2019
| url = http://www.meteo.uz/api/v2/climate_en.csv
| title = Average monthly data about air temperature and precipitation in 13 regional centers of the Republic of Uzbekistan over period from 1981 to 2010
| publisher = Centre of Hydrometeorological Service of the Republic of Uzbekistan (Uzhydromet)
| access-date = 15-dekabr 2019}}</ref>
}}

=== Ekologik holati ===
Karmana sanoatlashgan Navoiy shahriga juda yaqin joylashganligi va Karmana shaharchasi [[Karmana tumani|yaqinida]] bir nechta [[Navoiy issiqlik elektr stansiyasi|issiqlik elektr stansiyalari]] joylashganligi sababli Karmana havosi ancha ifloslangan, havoda toksik zararli moddalar koʻp<ref>{{Veb manbasi|url=https://kun.uz/ru/81161398|title=Люди страдают от загрязнения воздуха предприятием «Навоиазот»|website=Kun.uz|accessdate=2019-07-28|deadlink=no}}</ref>.
== Maqomi ==
<mapframe zoom=12 latitude =40.140000 longitude =65.360000 align=right width=250 height=250 text="Karmana shaharchasining xaritasi">{
    "type": "FeatureCollection",
  "features": [
    {
      "type": "Feature",
      "properties": {
        "marker-color": "#5E74F3",
        "marker-size": "small",
        "marker-symbol": "city"
      },
      "geometry": {
        "type": "Point",
        "coordinates": [
          65.360000,
          40.140000
        ]
      }
    }
  ]
}</mapframe>
Karmana 2003-yil 12-dekabrda Navoiy shahri tarkibidan chiqarilib, unga shaharcha maqomi berilgan<ref name="qrr" />, Karmana shaharchasi maʼmuriy jihatdan Karmana tuman hokimligi tomonidan nazorat qilinadi ammo bir necha oʻrinlarda Karmana shaharchasida joylashgan obyektlar de-jure Navoiy shahriga tegishli hisoblanadi, jumladan quyidagilar:
* Karmana shaharchasi hududida joylashgan sobiq Navoiy pedagogika va xizmat koʻrsatish kolleji (eski nomi: Navoiy pedagogika kolleji)<ref>{{Veb manbasi|url=https://navoi.uz/uz/information/talim-muassasalari|title=Navoiy viloyatidagi taʼlim muassasalari|website=Navoi.uz|accessdate=2022-04-24|deadlink=no|arxivsana=2022-06-29|arxivurl=https://web.archive.org/web/20220629005148/https://navoi.uz/uz/information/talim-muassasalari}}</ref>;
* Karmana shaharchasi markazida joylashgan (Toshkent koʻchasi) „Navoiy avtoshohbekat“.
Bundan tashqari, viloyat miqyosida ish yurituvchi Navoiy viloyat Yoʻl harakati xavfsizligi boshqarmasi Karmana shaharchasi hududida joylashgandir<ref>{{Veb manbasi|url=https://www.goldenpages.uz/uz/company/?Id=101480|title=Navoiy viloyati Yoʻl harakati xavfsizligi boshqarmasi — Karmana shahri|website=Goldenpages.uz|accessdate=2022-04-24|deadlink=no}}</ref>.
<!-- 
== Aholisi ==
=== Etnik tarkibi ===

== Din ==
=== Konfessional tarkibi ===

== Tabiati ==
=== Suvlari ===
=== Hayvonot olami ===
=== Oʻsimliklari ===
=== Ekologiyasi ===

== Iqtisodi ==
== Transporti ==
-->

== Madaniyati ==
=== Muzey ===
[[File:Viloyat tarixiy muzeyi Karmana.jpg|thumb|230px|[[Navoiy viloyat tarixiy-oʻlkashunoslik muzeyi]] (2022-yilgi holati)]]
Karmana shaharchasining janubiy qismida [[Navoiy viloyat tarixiy-oʻlkashunoslik muzeyi]] joylashgan boʻlib ([[1992-yil]] tashkil etilgan), uning ekspozitsiyasi Karmana shaharchasi va yondosh hududlardan topilgan osori-atiqalar (qadimiy pichoqlar, xanjarlar, kiyimlar, koʻzalar, xumlar, kashta va b.), Karmana atrofida yashovchi hayvonlarning qotirilgan nusxalari, mahalliy rassomlarning asarlarini oʻz ichiga oladi.

=== Kinoteatr ===
[[SSSR]] davrida Karmanada „Zarafshon“ deb nomlangan kinoteatr boʻlgan, u Oʻzbekiston mustaqilligining ilk yillarida ham ishlagan ammo keyinchalik kinoteatr binosi xususiy tadbirlorlarga berilgan.
=== Madaniy meros yodorliklari ===
Karmana shaharchasi qadimiyligi bilan mashhur boʻlsa-da, shaharchada tarixiy diqqatga sazovor joylar juda kam saqlangan. [[Karmana tumani]]da saqlanib qolgan 44 ta moddiy va madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlaridan 5 ta arxitektura yodgorligi, 1 ta monumental sanʼat yodgorligi va 1 ta diqqatga sazovor joy Karmana shaharchasida joylashgan<ref name=Lex>{{Veb manbasi|url=https://lex.uz/ru/docs/4543266|title=Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatini tasdiqlash toʻgʻrisida Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 4-oktabrdagi 846-sonli qarori|website=Lex.uz|accessdate=2021-11-11|deadlink=no}}</ref>.

{{Hidden begin|showhide=left|expanded=true|titlestyle=background:palegreen;|title=Oʻzbekiston madaniy merosining koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatiga kiritilgan Karmana shaharchasida joylashgan yodgorliklar roʻyxati<ref name=Lex/>}}

{| class="wikitable sortable"
! №
! Illustratsiya
! Obyektlar
! Yodgorlik turi
! Qurilgan davri
! Joylahgan oʻrni
! Izoh
|-
|1
|[[File:Qosim Shayx xonaqosi masjidi.jpg|200px]]
|[[Qosim Shayx xonaqohi|Qosim Shayx masjidi]]
|Arxitektura yodgorligi
|XVI asr
|Xoʻja Xisrav MFY
|Koʻchmas mulkka boʻlgan huquq: Davlat mulki. Navoiy viloyati madaniyat boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida. [[Vaqf xayriya jamoat fondi]]ga tekin foydalanish shartnomasi asosida biriktirilgan.
|-
|2
| [[File:Abdulahadxon dxms 02.jpg|200px]]
|„Axatxon masjidi“ degan nom bilan roʻyxatga olingan [[Abdulahadxon daxmasi]]
|Arxitektura yodgorligi
|1910-yil
|Xoʻja Xisrav MFY
|Koʻchmas mulkka boʻlgan huquq: Davlat mulki. Navoiy viloyati madaniyat boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida.

Aslida Karmanada „Axatxon masjidi“ nomli arxitektura yodgorligi mavjud emas.
|-
|3
|[[Fayl:Mir Said Bahrom maqbarasi 02.jpg|200px]]
|[[Mir Said Bahrom maqbarasi]]
|Arxitektura yodgorligi
|XI asr
|Mir Said Bahrom MFY
|Koʻchmas mulkka boʻlgan huquq: Davlat mulki. Navoiy viloyati madaniyat boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida. [[Vaqf xayriya jamoat fondi]]ga tekin foydalanish shartnomasi asosida biriktirilgan.
|-
|4
|[[Fayl:KhujaKhisravTomb 02.jpg|200px]]
|[[Shayx Xoʻja Xisrav maqbarasi]]
|Arxitektura yodgorligi
|XII asr
|Xoʻja Xisrav MFY
|Koʻchmas mulkka boʻlgan huquq: Davlat mulki. Navoiy viloyati madaniyat boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida.
|-
|5
|[[Fayl:KarmanaMirzochorbog_07.jpg|200px]]
|[[Mirzachorbogʻ qarorgohi]]
|Arxitektura yodgorligi
|XIX asr
|Koʻhna qoʻrgʻon MFY
|Koʻchmas mulkka boʻlgan huquq: Davlat mulki. Navoiy viloyati madaniyat boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida.
|-
|6
|[[Fayl:Karmana Nuriddin Shayx maqbarasi 01.jpg|200px]]
|[[Nuriddin Shayx]]
|Arxitektura yodgorligi
|XIV asr
|Mir Said Bahrom MFY
|Koʻchmas mulkka boʻlgan huquq: Davlat mulki. Navoiy viloyati madaniyat boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida.
|-
|7
|[[Fayl:Karmana motamsaro ona haykali 03.jpg|200px]]
|[[Motamsaro ona haykali (Navoiy)|Motamsaro ona haykali]]
|Monumental sanʼat yodgorligi
|2001-yil
|Xoʻja Xisrav MFY
|Koʻchmas mulkka boʻlgan huquq: Davlat mulki. Navoiy viloyati madaniyat boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida.
|-
|8
|[[Fayl:Мавзолей Касым-шейха4.jpg|200px]]
|[[Qosim Shayx majmuasi]]
|Monumental sanʼat yodgorligi
|XVI asr
|Xoʻja Xisrav MFY
|Koʻchmas mulkka boʻlgan huquq: Davlat mulki. Navoiy viloyati madaniyat boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida.
|}
{{Hidden end}}
[[Fayl:Qosim Shayx majmuasi xaritasi.png|thumb|230px|Qosim Shayx majmuasi xaritasi:<br><small>1. Qosim Shayx daxmasi<br>2. Qosim Shayx xonaqohi (hozirda jomeʼ masjid)<br>3. Abdulahadxon daxmasi<br>4. Saqlanib qolgan hujra<br>5. Saqlanmagan hujralarning poydevorlari<br>6. Masjid tahoratxonasi<br>7. Masjid mullalarining xos xonalari<br>8. Ekin maydonlari<br>9. Hovuz</small>]]
Karmanadagi eng mashhur va diqqatga sazovor joy — shaharchaning janubida joylashgan Qosim Shayx majmuasi hisoblanadi, bu yerga turli mamlakatlardan turistlar ham kelib turadi. Bugungi kunda majmua tarkibiga [[Qosim Shayx xonaqohi]] (hozirda jomeʼ masjid sifatida foydalaniladi; XVI asrda qurilgan), Qosim Shayx daxmasi (XVI asr) va [[Abdulahadxon daxmasi]] (1910–1911) kiradi.

Karmananing markazida joylashgan, X-XI asrlarga oid [[Mir Said Bahrom maqbarasi]] oʻziga xos meʼmoriy yechimga egaligi bilan ahamiyatlidir. U arxitektura jihatidan [[Buxoro]]dagi [[Somoniylar maqbarasi]]ni eslatadi.

Karmananing yahudiylar mahallasi oʻziga xosligi bilan ajralib turadi. U tor koʻchalar va tigʻiz joylashgan hovlilardan tashkil topgan boʻlib, bugungi kunda u yerda yahudiylar juda kam qolgan. Hozirda mahallada asosan oʻzbeklar yashaydi. Karmanadagi yahudiylar yashagan mahalla xalq tilida „juguton koʻcha“, „jugut mahalla“ deyiladi.

Karmana matbuot uyi XX asr boshlarida qurilgan binodir, hajmi kichik boʻlsa-da eshik va derazalarining ustki qismi Romanovlar davrida Toshkentda qurilgan saroylar uslubida tiklangan. Binoda oʻz vaqtida „Karmana ovozi“ gazetasi tahririyati faoliyat yuritgan, bugungi kunda bu bino tadbirkorlarga sotilgan boʻlib, xaroba ahvolda saqlanmoqda. Mazkur bino madaniy meros obyektlari roʻyxatiga kiritilmagan.

== Qabristonlar ==
{{Multiple image|perrow = 3
 | align = left
 | total_width = 300
 | image1 = Sulton Sofi cemetery Karmana 01.jpg
 | caption1 = Sulton Soʻfi qabristoninig darvozasi
 | image2 = Khoja Khisrav cemetery Karmana 06.jpg
 | caption2 = Xoʻja Xisrav qabristonining asosiy darvozasi
 | image3 = Qosim Sheikh cemetery Karmana 02.jpg
 | caption3 = Qosim Shayx qabristoniga kirish eshiklari
 | image4 = Karmana yahudiylar qabristoni 01.jpg
 | caption4 = Yahudiylar qabristonining darvozasi
 | image5 = Karmana-City Polish War Cemetery 02.jpg
 | caption5 = Polyak harbiy asirlari qabristoni
}}
Karmana shaharchasi ichida 5 ta qabriston mavjud. Tarixda qabristonlar soni koʻproq boʻlgan. Hozirda mavjud ayrim qabristonlar ham ancha keng boʻlgan. Karmananing markaziy qismida joylashgan, Mir Said Bahrom maqbarasi yonida boʻlgan Mir Said Bahrom qabristoni 1965—1970-yillarda tekislab yuborilgan. 1970-yillarda Qosim Shayx qabristonining gʻarbiy qismi (taxminan yarmi) tekislanib, oʻrniga asfalt yoʻl, kottejlar, hovlilar, pillachilik zavodi, hammom (keyinchalik oʻlkashunoslik muzeyiga aylantirilgan) qurilgan.

Karmana shaharchasidagi qabristonlardan ikkitasi hozirda oʻz faoliyatini toʻxtatgan yaʼni ularga mayit koʻmilmaydi. Qabristonlar: Sulton Soʻfi qabristoni (Karmananing eng shimoliy qismida, „Koʻhnaqoʻrgʻon“ mahallasidan joy olgan qabriston. [[Zarafshon (daryo)|Zarafshon daryosi]] boʻyida joylashgan), Xoʻja Xisrav qabristoni (Karmananing janubiy qismida, „Argʻun“ mahallasida joylashgan qabriston. Xalq orasida bu qabristonni „Argʻun mozor“, „Eroni mozor“ deb atashadi), Qosim Shayx qabristoni (Karmananing janubiy qismida, „Xoʻja Xisrav“ mahallasida joylashgan qabriston. Qosim Shayx tarixiy majmuasiga tutashib ketgan. Karmanadagi eng katta qabriston hisoblanadi), Yahudiylar qabristoni (Karmananing janubiy qismida, Qosim Shayx qabristoninig ham janubi-gʻarbiy tomonida joylashgan qabriston. Yahudiylar qabristonini Qosim Shayx qabristoni bilan bir devor ajratib turadi. Bu qabriston hozirda oʻz faoliyatini toʻxtatgan), Polyak harbiy asirlari qabristoni (Karmananing janubiy qismida, „Xoʻja Xisrav“ mahallasida joylashgan. U Karmanadagi eng kichik qabriston hisoblanadi, hozirda qabristonga mayit qoʻyilmaydi).

== Galereya ==
<gallery align="center">
Tasvir:Мавзолей Касым-шейха4.jpg|thumb|Qosim Shayx qabri (orqada Qosim Shayx jomeʼ masjidi koʻringan, XVI asr)
Tasvir:Mir Said Bahrom maqbarasi 02.jpg|thumb|Mir Said Bahrom maqbarasi (X-XI asrlar)
Tasvir:Karmana yahudiylar mahallasi 01.jpg|thumb|Karmana yahudiylar mahallasi (2022-yil)
Tasvir:Karmana Matbuot uyi 01.jpg|thumb|Karmanadagi matbuot uyi, hozirda xarobaga aylangan (2022-yilgi holati)
Tasvir:Navoiy avtoshohbekat Karmana 02.jpg|thumb|„Navoiy avtoshoxbekat“, Karmana shaharchasi (2022-yil olingan surat)
</gallery>

== Mashhur shaxslar ==
* [[Shayx Xudoydod Valiy]] (1461—1532){{sfn|Qandaharov|2018|p=8}};
* [[Qosim shayx|Qosim shayx Azizon]] (1500—1578){{sfn|Qandaharov|2018|p=8}};
* Eshon Imlo Avliyoulloh (shoir, olim);
* Qozi Zuhayr (1688—1758; [[Buxoro xonligi]] qozikaloni, fiqhga oid asarlar yozgan);
* [[Mirmuhammad Vafo Karminiy]] (1712—1784; Qozi Zuhayrning oʻgʻli, „Tuhfai xoniy“ nomli tarixiy asarning muallifi);
* [[Amir Abdulahadxon|Said Abdulahadxon]] (1859—1910; Buxoro amiri);
* [[Said Olimxon]] (1880/81—1944; Buxoro amiri).

== Manbalar ==
{{manbalar|2}}

== Adabiyotlar ==
{{refbegin|2}}
* {{Kitob manbasi|author=Inoyatov S.|title=Sohibqiron va Temuriylar nazari tushgan diyor|date=2002|publisher=Sharq|location=Toshkent|pages=32|ref=Inoyatov}}
* {{Kitob manbasi|author=Inoyatov S., Toʻrayev H., Haitova O.|title=Amir Abdulahadxon davrida Karmana|date=2004|publisher=Sharq|location=Toshkent|pages=48|ref=Inoyatov, Toʻrayev, Haitova}}
* {{Kitob manbasi|author=Inoyatov S., Yoʻldoshev N., Haitova O.|title=Koʻhna tarix guvohi (Karmana tarixidan lavhalar)|date=2000|publisher=Sharq|location=Toshkent|pages=43|ref=Inoyatov, Yoʻldoshev, Haitova}}
* {{Kitob manbasi|author=Hotamov A., Halilov Sh. |title=Yillar sadosi|date=1995|publisher=Adolat|location=Toshkent|pages=72|ref=Hotamov, Halilov}}
* {{Kitob manbasi|author=Majid A.|title=Shayboniylar davlati|date=2024|publisher=Nasim Kutub|location=Toshkent|pages=637|isbn=978-9910-9384-0-5|ref=Majid}}
* {{Kitob manbasi|author=Qorayev S. |title=Oʻzbekiston viloyatlari toponimlari|date=2005|publisher=Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi|location=Toshkent|pages=240|ref=Qorayev}}
* {{Kitob manbasi|author=Muhammadjonov A. |title=Tarix falsafasi — maʼnaviyat koʻzgusi|date=2015|publisher=Oʻzbekiston|location=Toshkent|pages=272|ref=Muhammadjonov}}
* {{Kitob manbasi|author=Hotamov A., Bekniyozov N.. |title=Karmana — qadimiy diyor|date=2007|publisher=Oʻzbekiston|location=Toshkent|pages=152|isbn=978-9943-01-070-3|ref=Hotamov, Bekniyozov}}
* {{Kitob manbasi|author=Qandaharov A. |title=Buxoro xonligi va unda karamanalik shayxlar faoliyati (monografiya)|date=2018|publisher=Tafakkur qanoti|location=Toshkent|pages=152|ref=Qandaharov}}
* {{Kitob manbasi|author=Azamat Zaripov, Shoyim Shernazar|title=Karmana kechmishi|date=2021|publisher=Sahhof|location=Toshkent|pages=192|isbn=978-9943-6665-8-0|ref=Zaripov, Shernazar}}
* {{Kitob manbasi|author=Olmaxon Haitova, Xurshid Qurbonov|title=Karmana tarixi|date=2018|publisher=Mashhur-press|location=Toshkent|pages=216|isbn=978-9943-5163-5-9|ref=Haitova, Qurbonov}}
{{refend}}

{{Oʻzbekiston shaharlari}}
{{Navoiy viloyati}}

[[Turkum:Karmana tumanidagi shahar tipidagi aholi punktlari]]