Allergik rinit
| Allergik rinit | |
|---|---|
| Sinonimlari | Pollinoz |
 | |
| Turli xil oʻsimliklardan olingan changlar (500 marta kattalashtirilgan boʻlib, asl kengligi 0.4 mm) | |
| Belgilari | burun bitishi, achishishi, burundan suv kelishi, koʻzlarning yoshlanishi, qizarishi, qichishishi va qovoqlar shishishi |
| Mutaxassislik | Allergiya va immunologiya |
| Boshlanish vaqti | 20-40 yoshda |
| Turlari | mavsumiy va doimiy |
| Sabablari | genetik va tashqi muhit omillari |
| Xavf omillari | Astma, atopik dermatit, allergik konyuktivit |
| Tashxis usullari | Belgilariga, teri prik testi, qondagi IgE miqdoriga qarab |
| Oldini olish | Hayvonlar bilan erta aloqada boʻlish |
| Davolash | Intranazal glukokortikoidlar, antigistamin, leykotrien retseptor agonistlari, allergen immunoterapiya |
Allergik rinit bu burun shilliq qavatining oʻtkir yoki surunkali yalligʻlanish kasalligi boʻlib, nafas havosi bilan kirgan allergenlarga immun sistemasining oʻta kuchli javob reaksiyasi tufayli paydo boʻladi. Bu kasallikni keltirib chiqaruvchi allergenlarga chang, hayvon yunglari, mogʻor sporalari, oʻsimlik changlari va boshqalarni keltirish mumkin. Allergik rinit rinitlarning eng keng tarqalgan turi boʻlib, boshqa allergik holatlar masalan konyuktivit, atopik dermatit, yoki astma kabi kasalliklar bilan aloqador boʻladi[1]. Bemorlarda burun bitishi, burundan suv kelishi va aksirish kabi belgilar kuzatiladi. Allergiya belgilarining kuchayishi maʼlum fasllarda yoki allergenlar bilan nafas olinganda kuzatiladi. Allergik rinit odatda klinik belgilariga qarab tashxislanadi. Allergik rinitning qoʻzgʻatuvchi agentini aniqlashda yoki tashxisda ikkilanish boʻlganida turli allergik testlardan foydalaniladi. Dastlabki davo usullarini allergendan holi boʻlish, mahalliy kortikosteroidlar va antigistaminlar tashkil etadi. Agar yuqoridagi davo usullari yetarli boʻlmasa, allergen immunoterapiya usuli haqida oʻylab koʻrish mumkin.
Belgi va simptomlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Allergik rinitning xarakterli belgilariga davomli aksirish, burun bitishi, burundan suv kelishi, burun hamda tomoqning qichishi va baʼzan giposmiya (hid bilishning pasayishi) kiradi. Allergik rinit boʻlgan bemorlarda 50-70 % hollarda allergik konyuktivit (koʻz shilliq pardasining yalligʻlanishi) kuzatilganligi sababli qoʻshimcha koʻzlarning qizarishi, qichishishi va koʻz yosh tashlash kuzatilishi mumkin.Tashqi tomondan bemor pastki qovoqlarida giperpigmentatsiya va shish kuzatiladi. Shuningdek, bemorlarda allergik rinit boʻlganida, ular burunlarini pastdan yuqoriga qarab artishadi. Chunki, shu bilan burundagi qichishishni ham kamaytirishga erishishadi. Bu holat tibbiyotda allergik salyut deb nomlanadi[2].
Sabablari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Asosan oʻsimlik changi va boshqa allergenlar tomonidan chaqiriladigan I tip gipersezuvchanlik reaksiyasi (IgE ga aloqador reaksiya) natijasida yuzaga keladi. Bu kasallikka tashqi muhit omillaridan tashqari genetik moyillik ham muhim rol oʻynaydi[1].
Xavf omillari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Genetik moyillik
Oila aʼzolarida allergik kasalliklar boʻlishi
Boshqa allergik kasalliklar — allergik konyuktivit, atopik dermatit va bronxial astma
Antibiotiklar, sunʼiy ozuqalar va kashalardan erta foydalanish[3]
Oʻsimliklar gullash faslida tugʻilish
Diagnostikasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Allergik rinitga tipik simptomlar, tibbiy koʻruv va kasallikning davolashga javobiga qarab tashxis qoʻyiladi. Agar simptomlar ogʻir darajada, davoga yetarlicha taʼsir etmasa va tashxis nomaʼlumligicha qolsa, teri prik testidan foydalanib allergen aniqlanadi va tashxis tasdiqlanadi[4]. Agar teri prik testidan foydalanish imkoni boʻlmasa, qondagi IgE miqdoridan ham tashxisni tasdiqlashda foydalanish mumkin.
Klassifikatsiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mavsumiy allergik rinit — maʼlum fasllarda havo tarkibidagi changlar miqdorining oʻzgarishi natijasida yuzaga keladi.
Doimiy allergik rinit — fasllarga bogʻliq boʻlmagan holda doimiy kuzatiladi.
Differensial diagnostika
[tahrir | manbasini tahrirlash]Allergik boʻlmagan rinitlar
Sinusit
Nasal polip
Adenoid gipertrofiyasi
Profilaktikasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Profilaktikaning asosini kasallik chaqiradigan allergendan oʻzini olib qochish tashkil etadi. Bu chora-tadbirlarga xonadonda uy hayvonlarni saqlamaslik, uni quruq saqlash va gilamlardan foydalanmaslikni keltirish mumkin[5].
Davolash
[tahrir | manbasini tahrirlash]Intranazal kortikosteroidlar allergik rinit simptomlarini yengillashtirishda foydalaniladigan eng samarali usul hisoblanadi. Ikkinchi qator preparatlariga oral hamda intranazal antigistaminlar, dekonjestantlar, intranazal kromolin, intranazal antixolinergiklar va leykotriyen retseptor antagonistlari kiradi. Dekonjestanlar va intranazal kromolin bolalar uchun tavsiya etilmaydi[1][5].
Epidemiologiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Allergik rinit rinitlarning eng koʻp uchraydigan shakli boʻlib, rinitlarning 50-70 % ini tashkil qiladi. Bu kasallik har oltita amerikalikdan bittasini zararlaydi[1][6].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Seidman MD, Gurgel RK, Lin SY, et al. Clinical practice guideline: Allergic rhinitis. Otolaryngol Head Neck Surg.2015; 152(1 Suppl): p.S1-S43. doi: 10.1177/0194599814561600
- ↑ Greiner AN, Hellings PW, Rotiroti G, Scadding GK. Allergic rhinitis. Lancet. 2011 Dec 17;378(9809):2112-22. doi: 10.1016/S0140-6736(11)60130-X. Epub 2011 Jul 23. PMID: 21783242.
- ↑ Duong QA, Pittet LF, Curtis N, Zimmermann P. Antibiotic exposure and adverse long-term health outcomes in children: a systematic review and meta-analysis. J Infect.2022. doi: 10.1016/j.jinf.2022.01.005.
- ↑ Williams PB, Dolen WK, Koepke JW, Selner JC. Comparison of skin testing and three in vitro assays for specific IgE in the clinical evaluation of immediate hypersensitivity. Ann Allergy. 1992 Jan;68(1):35-45. PMID: 1736718.
- ↑ 5,0 5,1 Sur DK, Plesa ML. Treatment of Allergic Rhinitis. Am Fam Physician. 2015 Dec 1;92(11):985-92. PMID: 26760413.
- ↑ Bernstein JA. Allergic and mixed rhinitis: Epidemiology and natural history. Allergy Asthma Proc. 2010 Sep-Oct;31(5):365-9. doi: 10.2500/aap.2010.31.3380. PMID: 20929601.