Sarata
Sarata | |
|---|---|
 | |
| 46°1′23.520″N 29°39′47.326″E / 46.02320000°N 29.66314611°E | |
| Mamlakat | Ukraina |
Sarata (ukrain, bolgar va ruscha: Сарата ; rumincha: Sărata) — Ukraina janubi-gʻarbiy qismidagi Odessa viloyatidagi shahar tipidagi aholi punkti. Bu Budjakning Bessarabiya tarixiy tumanining bir qismi. Aholi soni: 4,227
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Usmonlilar davri
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sarata daryosi vodiysi va unga tutash Moldaviyaning boshqa hududlari 1484-yilda Sulton Boyazid II tomonidan Cetatea Alba (turkcha : Akkirman, ukraincha: Bilgorod Dnistrovskiy) va Chiliyani egallagan, keyin Usmonlilar tarkibiga kirdi. Sarata XVI asrdagi Usmonli soliq registrlarida tez-tez aytilhan, lekin 1597-yilgacha bu nomdagi aholi punkti mavjud emas. Bu vodiy Sulton Salim I tomonidan Makka va Madina manfaati uchun 1517-yilda qoʻlga kiritilgan Budjak hududiga tegishli boʻlgan[1][2][3]. 1610-yilda "Sarata qozi" tatar zodagonlari (mirza) bilan daryo vodiysida yashovchi ko'chmanchi tatar aholisi ustidan yurisdiktsiya to'g'risida nizoga aralashdi[4]. XVII asr oʻrtalarida Usmonli sayyohi Evliya Chalabiy qishlogʻini Sari Ata deb atagan. U aytishicha, bu yerda koʻpchilik tatarlar yashagan va u yerda Sari Ata (tatar/turkcha “Sariq ota”) ismli soʻfiy tasavvufchining qabrini topgan[5]. Bu Evliyo Chalabiy Saratadan Saratadan paydo bo'ganini bildiradi.Chunki gidronim aslida ruminch "[apă] sărată" - "sho'r suv" ga borib taqaladi.
Rossiya hukmronligi ostidagi Germaniya mustamlakasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Bessarabiya Rossiya imperiyasiga 1812 -yilda Buxarest shartnomasiga binoan, Usmonli vassali Moldaviya knyazligidan qo'shni Usmonli Budjak bilan birga berib yuborilganidan keyin keldi. Yangi sotib olish kolonizatsiya uchun mo'ljallangan va dastlab Yangi Rossiyaning general-gubernatoriga topshirildi. Tsar Aleksandr I 1813-yilgi manifestda nemis mustamlakachilarini Yangi Rossiyaning yangi egallab olingan dasht yerlarini mustamlaka qilish uchun mamlakatga chaqirgan. Bu yerda, 1822-yilda nemis emigrantlari ajratilgan 16 000 desyatin (taxminan 18 000 ga) da Sarata va uning qishloq xo'jaligi yerlarini qayta tiklaganlar. Qishloq dastlab 24 Bessarabian-Germaniya asosiy koloniyalaridan biri bo'lib, keyinchalik filiallari qo'shilgan.
1822-yilda bu yerga kelgan emigrantlardan 70 ga yaqin muhojir oilalar Bavariya va Vyurtembergdan boʻlgan. Ularning rahbari pastor Ignaz Lindl ham Oilalar katolik va protestant diniga mansub boʻlganOdessaga ko'chib o'tish uchun ular 1822-yil 19- martda yopiq vagonlarda Sarata daryosiga kelishdi va u yerda qishloqni qurdilar. Giengen an der Brenzlik boy savdogar Kristian Fridrix Verner 1823-yilda 63 yoshida ularga qo'shildi, biroq bir necha oydan keyin Saratada vafot etdi. Verner o'zining 25 ming rubl kumush boyligini Sarata jamoasiga vasiyat qildi. Ushbu mablag'dan taxminan 1843=-yilda cherkov qurildi va 1844-yilda Verner Evangelist nemis o'qituvchilarini tayyorlash kolleji (Evangelisch-deutsche Lehrerbildungsanstalt Verner), ya'ni, donor nomi bilan Verner maktabi deb ataladi. Bu chor imperiyasidagi nemis tilida so‘zlashuvchi o‘qituvchilar tayyorlaydigan birinchi va Bessarabiyadagi yagona muassasa boʻlgan.
Dindorlar orasida - Germaniya, Sankt-Peterburg va Bessarabiyada 10 000 ga yaqin odam uning va'zlariga kelgan - Lindlning ham dushmanlari bor edi. Podshoh oldida unga tuhmat qilib, uni xalq qo‘zg‘olonchisi va mazhab yetakchisi deb aybladilar. Bundan tashqari, katolik ruhoniysi sifatida muqaddas bo'lisa ham u uy bekasi sifatida turmushga chiqdi. Natijada, Lindl 1823-yilda rus podshosi tomonidan quvib yuborilgan. Vernerning biznes sherigi Gottlib Veygel protestant boʻlgan Sarata jamoatining meri lavozimini egallagan. U Lindl tomonidan kiritilgan mulk jamiyatini tugatdi va yerni oilalarga taqsimladi. Sarataning 16000 desyatinlik asl yerida 1830-yillarda Gnadental va Lixtentalning Bessarabiya-Germaniya qishloqlari ham tashkil etilgan.
XX asrda
[tahrir | manbasini tahrirlash]1917-yilda Moldova Demokratik Respublikasi Bessarabiya chegaralarida, ya'ni Sarata shahrida mustaqilligini e'lon qildi.
1918-yil 27-martda Bessarabiyaning Ruminiya bilan ittifoqidan so'ng, Sarata qishlog'i Ruminiya tarkibiga kirdi, Cetatea Alba okrugining Tatar-Bunar tumanida. Keyinchalik, okrugni qayta tashkil etish orqali Sarata kommunasi (joyning yangi nomi) Sarata tumani tarkibiga kiritildi, lekin u tuman markazi roliga ega emas. O'sha paytda aholining ko'pchiligi nemislar bo'lib, yahudiylar va ukrainlar ko'proq edi. 1930-yildagi aholini ro'yxatga olishda ma'lum bo'lishicha, qishloqning 2661 nafar aholisidan 1948 nafari nemislar (73,21%), 316 nafari yahudiylar (11,88%), 173 nafari ukrainlar (6,50%), 89 nafari ruslar (3,34%), 75 nafari ruminlar (28). %), 38 bolgar (1,43%), 13 ta polyak, 3 ta chex, 2 ta arman, 1 ta venger va 1 ta serb.
Urushlararo davrda bu yerda temir yoʻl vokzali, davlat kasalxonasi, mehribonlik uyi, qariyalar uyi faoliyat koʻrsatgan. “Iakob Staib” qishloq xoʻjaligi mashinalari zavodi ham bo'lhan.
1924-yilda Sarata qishlog'i (Tatarbunardan 24 km shimolda) " Tatarbunar qo'zg'oloni " deb nomlangan qo'zg'olonni boshlagan bolsheviklar tomonidan ishg'ol qilinmagan. Ularning isyoni Bessarabiyaning ruminiyalik dehqonlari va nemis ko'chmanchilari tomonidan qo'llab-quvvatlanmadi.
15-sentabrdan 16-sentabrga o'tar kechasi Achmangitdagi jandarmeriya posti qo'mondoni Sarata qishlog'iga qochishga muvaffaq bo'ldi va u yerda 40 ta etnik nemis ko'ngilli guruhini to'pladi. 16-kuni tongda ko‘ngillilar Ivan Bejan boshchiligidagi qo‘zg‘olonchilarga qarata o‘q uzdilar va kommunistlar qo‘shin yaqinlashayotganini eshitib, Tatarbunarga chekinmaguncha bir necha soat jang qildilar. Qo'zg'olonni bostirish uchun Ruminiya hukumati Ruminiya armiyasining III korpusi va dengiz piyoda bo'linmasidan artilleriya qo'shinlarini yubordi. Cetatea Albaning birinchi harbiy qismlari 1924-yil 16-sentyabr kuni kechqurun hududga etib kelishdi va Tatarbunar va Achmangit o'rtasidagi ko'prikda isyonchilarga qarshi jang qildilar va Ivan Bejanni (Koltsov) otib o'ldirdilar.
1940-yil yozida Gitler-Stalin pakti tomonidan qoplangan Bessarabiya Sovet Ittifoqi tomonidan bosib olingandan so'ng, 1600 ga yaqin Bessarabiya-Germaniya mahalliy aholisi 1940-yilning kuzida Germaniya reyxiga va nemislar tomonidan bosib olingan hududlarga ko'chirishga qo'shildi. Heim Ins Reich ".
Sarata shahrida tug'ilgan taniqli shaxslar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Immanuel Winkler (1886—1932), Sarata shahrida tug'ilgan, 1911-1918 yillarda Xoffnungstalda ruhoniy va "Nemis millatiga mansub rus fuqarolarining butun Rossiya uyushmasi" bosh qo'mitasining raisi.
- Grigore Nikulesku-Buzeşti (1908—1949), ruminiyalik siyosatchi
- Xaynts Schöch (1940-yilda tug'ilgan), nemis huquq professori va kriminolog
- Xennadiy Xanyev (1990-yilda tug'ilgan), futbolchi
- Vladislav Supryaxa (2000-yilda tug'ilgan), futbolchi
Qo'shimcha o'qish
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Christian Fieß: Heimatbuch Sarata: 1822-1940 . Muhlacker: [Selbstverlag], 1979 yil.
- Immanuel Vagner: Geschichte der Gründung der Kolonie Sarata 1822–1832 . Shtutgart-Myuhlacker: Heimatmuseum der Deutschen aus Bessarabien, 1967 yil.
- Woldemar Zurkan: Sarata und die Wernerschule. Aus der Geschichte der Auswanderung . Kornwestheim: [Selbstverlag], 1996 yil.
- Schweizer Illustrierte, Schaba ein Schweizerdorf das niemand kennt, 1933 (Digitalisat).
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Chirtoagă, Ion. Târguri și cetăți din sud-estul Moldovei (secolul al XIV-lea — al inceputul secolului al XIX-lea). Chişinău: Editura Prut International, 2004 — 210-226-bet.
- ↑ Keleş, Hamza. „Akkerman Sancağı'nda Yavuz Sultan Selim Han Vakıfları“. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 21-jild. 179–188-bet.
- ↑ Güler, Mustafa. Osmanlı Devleti'nde haremeyn vakıfları (XVI-XVII. yüzyıllar), Istanbul, 2002.
- ↑ Başer, Alper. Bucak Tatarları (1550—1700). Unpublished PhD. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, 2010 — 201-202-bet.
- ↑ Evliyâ Çelebi Seyahâtnamesi Dağlı: . Istanbul: YKY, 2003 — 201a-bet.
