Shalpangquloq tipratikan
| Shalpangquloq tipratikan | |
|---|---|
 | |
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Eukariotlar |
| Tip: | Xordalilar |
| Sinf: | Hashoratxoʻrlar |
| Turkum: | Xartumlilar |
| Oila: | Shalpangquloq tipratikanlar |
| Urugʻ: | Shalpangquloq tipratikan |
| Xalqaro ilmiy nomi | |
| Hemiechinus auritus Gmelin, 1770 | |
| Areal | |
 | |
Shalpangquloq tipratikan (lotincha: Hemiechinus auritus) — shalpangquloq tipratikanlar oilasining vakili. Sut emizuvchilarning bir turi.
Tashqi koʻrinishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Odiy tipratikandan katta qulloqlari bilan ajralib turadi. Shalpangquloq tipratikanning quloqlari uzunligi 5 sm gacha boʻlishi mumkin. Faqat orqa tomonidan ignalar bilan qoplangan, tana uzunligi 12-27 sm 30 sm gacha), dumi kichik, 17-23 mm. Erkaklarining vazni 430 g gacha, urgʻochilar esa 200-505 g gacha, bu oʻz ornida oddiy tipratikandan ikki baravar kam. Oyoqlari baland. tumshugʻi uchli. Peshonasida yalangʻoch ter chizigʻi mavjud. Moʻynasi och-kulrang va mayin (Pokistonda va Afgʻonistonda yashovchi kichik turlari jigarrang). Ignalari ingichka va kalta, uzunligi 17-19 mm. Ignalari rangi somonrang yoki toq kulrang boʻlishi mumkin.
Areal
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shalpangquloq tipratikan Isroil, Liviya, Misr, Kichik Osiyo, Kavkaz va Kavkaz, Eron, Iroq, Pokiston, Afgʻoniston, qisman Hindiston, Oʻrta Osiyo, Qozogʻiston, Xitoyning Shinjon-Uygʻur viloyatida Xitoy va Moʻgʻuliston (Gobi choʻlida) quruq kengliklarda, yarim choʻl va choʻllarda uchraydi. Rossiyaning ayrim hududlarida ham uchratish mumkin.
Turmush tarzi va ovqatlanish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Uning yashash joylari quruq maydonlar va yarim choʻllar boʻlib, ularda daryo atrofidagi vodiylar, sugʻoriladigan erlar, nam jarliklar, tashlandiq ariqlardan iborat. Koʻpincha aholi punktlari yaqinida, vohalarda va kichik oʻrmonlarda uchraydi. Choʻl va choʻllarning siyrak, tez yonib turadigan oʻsimliklari, zich oʻt oʻsimliklari boʻlgan toʻqayzorlardan qochadi. Tunda faol (kechasi 7-9 km gacha boʻsib oʻtishi mumkin). Kundduzi yer ostidagi uyasida oʻtkazadi. Uyasini oʻzi qazadi - uzunligi 150 sm gacha boʻlishi mumkin, kamdan-kam hollarda tulkilar va boshqa hayvonlarning tashlab ketilgan burmalaridan foydalanadi. Bundan tashqari, vaqtinchalik boshpanalardan foydalanadi - ildizlar, butalar va toshlar ostidagi er ostidagi boʻshliqlarda. Kuzga kelib yogʻ toʻplanadi. Oktyabr oyining oxiri - noyabr oyining boshlarida qishlaydi, mart oxiri - aprel oyining boshlarida uygʻonadi. Issiq joylarda u faqat oziq-ovqat boʻlmaganda qishlaydi.
Ratsionning asosini hasharotlar, ayniqsa qoʻngʻizlar va chumolilar tashkil qiladi. Alohida hollarda tipratikan oshqozonida qurbaqalar, kaltakesaklar va mayda qushlarning patlari qoldiqlari topilgan. Baʼzan u oʻsimlik ovqatlarini isteʼmol qiladi - efedra konuslari, urugʻlar, mevalar. Shalpangquloq tipratikan uzoq vaqt davomida oziq-ovqat va suvsiz - laboratoriya sharoitida 10 haftagacha yurishga qodir.
Shalpangquloq tipratikan oddiy tipratikandan sezilarli darajada chaqqon. Xavf tugʻilganda, u istaksiz ravishda toʻpga aylanadi, odatda faqat boshini egib, shivirlaydi va dushmanga nina urishga harakat qiladi. Haddan tashqari issiqlik va koʻplab toksinlarga (ilon, ari va ari zahari) juda chidamli. Shalpangquloq tipratikan dengiz choʻchqasidan koʻra ilon zahariga nisbatan 45 barobar chidamliroq.
Shalpangquloq tipratikanga xavf soluvchilar deb yirtqich qushlar, boʻrsiqlar, tulkilar, boʻrilar hisoblanadi.
Koʻpayishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yashash doirasining sovuq qismlarida urgʻochi yiliga bir marta, issiq joylarda - ikki martagacha nasl beradi. Issiq mamlakatlarda naslchilik mavsumi iyul-sentyabr oylarida, Rossiyada - aprelda boshlanadi. Juftlashgandan soʻng, urgʻochi erkagini haydab chiqaradi va tugʻruq uyini qurish yoki kengaytirishni boshlaydi. Homiladorlik 35-42 kun davom etadi. 3-8 ta yalangʻoch bola tugʻiladi. 2 soatdan keyin ular siyraklashadi, yumshoq ignalar bilan qoplangan boʻlib, ular 2 haftalik hayot bilan qattiq ignalarga almashadi. 7-10 kundan keyin kichik tipratikanlar koʻzlarini ochadi, 3 haftadan soʻng ular kattalar ovqatini eyishni boshlaydilar. Laktatsiya 35 kungacha davom etadi. 50 kunlik yosh tipratikan mustaqil hayotni boshlaydi. Urgʻochilar 11-12 oylikda, erkaklar odatda 2 yoshda jinsiy etuklikka erishadilar. Asirlikda umr koʻrish davomiyligi 3-6 yil.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Rossiyaning umurtqali hayvonlari:Shalpangquloq tipratikan (Wayback Machine saytida 23-sentabr 2020-yil sanasida arxivlangan)