Kontent qismiga oʻtish

Virtual davlat

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Silend knyazligi eng mashhur virtual davlat sifatida tavsiflanadi[1].

Virtual davlat (qisqacha VD ; inglizcha: virtual state[2]) — oʻzini xalqaro huquq subʼyekti boʻlishga qodir (qoida tariqasida, davlatlar) suveren davlat deb eʼlon qiladigan, lekin oʻz suverenitetini real va toʻliq amalga oshirishga intilmayotgan va qoida tariqasida, bu asosda real davlatlar bilan ziddiyatlarga kirmaydigan har qanday subʼyektlarning umumiy nomi. Virtual davlatlar oʻz suverenitetini amalga oshirishga intilmagani uchun, ular hududida ular eʼlon qilingan real davlatlar tomonidan jiddiy qabul qilinmaydi va ularning suvereniteti jahon hamjamiyati tomonidan tan olinmaydi[3][4]. Ulardan baʼzilari MN yoki µM (inglizcha: micronation, nemischa: Mikronation va boshqalar) qisqartmalaridan foydalangan holda kiberdavlatlar yoki xayoliy davlatlar, shuningdek virtual millatlar deb nomlanishi mumkin.

Hamma virtual davlatlar (mikronatsiyalar) ham oʻzlarini davlat deb hisoblamaydi. Xristianiya erkin shahri kabi baʼzi bir bunday tuzilmalar davlatdan farqli jamiyatni siyosiy tashkil etishning boshqa shakllarini qoʻllaydi va buni bevosita eʼlon qiladi.

Davlatchilik nazariyasiga koʻra, davlat tashkilot sifatida quyidagi xususiyatlarga ega boʻlishi kerak:

  1. gʻazna (gʻaznachilik) va soliqlarni majburiy undirishni huquqiga ega boʻlish;
  2. doimiy aholisi boʻlgan nazorat ostidagi hududga ega boʻlish;
  3. boshqaruv organlariga ega boʻlish;
  4. zoʻravonlik monopoliyasini amalga oshirish uchun kuch tuzilmalariga ega boʻlish.

Virtual davlat, qoida tariqasida, ushbu mezonlarning faqat baʼzilariga taqlid qiladi — tegishli suveren hududga ega boʻlmasdan taqlid qilish mumkin boʻlgan mezonlarga. Misol uchun, u 4 kishilik aholiga yoki yozgi uy yoki kichik orolning oʻlchamiga ega boʻlmagan suveren hududga ega boʻlishi mumkin. Ikki fermer xoʻjaligining Estoniyadan ajralib chiqishi va ularning hududida Estoniya Sovet Sotsialistik Respublikasining qayta tiklanishi[5]yoki Sardiniya yaqinidagi kichik Mal-di-Ventre orolida mustaqil Malu-Ventu Respublikasining eʼlon qilinishi bunga misol boʻla oladi[6]. Bir necha oʻn yillar davomida virtual davlatning eng mashhur namunasi Silenddir.

Koʻpgina virtual davlatlar umuman hududga ega emas va Internetda yoki ularning asoschilarining tasavvurida joylashgan[7]. Baʼzi virtual davlatlar oʻzlarining maʼlum hududlarga tegishli ekanligini eʼlon qiladilar, lekin ayni paytda ular ustidan real, hatto qisman nazorat ham yoʻq.

Baʼzi virtual davlatlar kulgi uchun yaratilgan va hududga daʼvo qilmaydi.

Virtual davlatlar davlatning ikkilamchi belgilarini takrorlashlari mumkin (va odatda takrorlashadi ham) — rasmiy davlat atributlarini: bayroqlar va gerblar, banknotlar, tangalar, pochta markalari, pasportlar, nishonlar, ular xalqaro forumlarda qatnashishlari, kitoblar chop etishlari, davriy nashrlar nashr etishlari, madaniy va sport tadbirlari va boshqalarni oʻtkazishlari mumkin.

Birinchi virtual davlatlar 19-asr oxirida paydo boʻlgan. 1990-yillarda Internet va kommunikatsiyalarning rivojlanishi bilan bunday shakllanishlarni yaratish gʻoyasi rivojlanishga yangi turtki berdi[4].

Silend pochta markasi, 1970-yil

Hukumat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aslida, koʻplab virtual davlatlar surgundagi hukumatlar sifatida ishlaydi va ularga juda oʻxshash. Yagona farq shundaki, virtual davlatlar oʻzlarini xayoliy mamlakatlar hukumati deb daʼvo qiladilar va boshqa hukumatlarning butun hududini nazorat qilish huquqiga qarshi chiqmaydilar. Virtual davlatlarda boshqaruv shakllari xilma-xil: bular anarxistik, sovet va burjua respublikalari, monarxiyalar va hatto jamahiriyalar. Boshqaruv tuzilmasi juda xilma-xil boʻlishi mumkin. Aksariyat hollarda virtual davlatlar bir shaxsning gʻoyasi va hokimiyati atrofida qurilgan juda yetakchilik tashkilotlardir va shuning uchun virtual davlatlarning aksariyati avtokratik boshqaruv shakliga ega — odatda monarxiya. Biroq, koʻplab istisnolar mavjud — demokratik virtual davlatlar.

Virtual davlatlarda qonunchilik normalarining tuzilishi odatda real davlatlarning qonunchilik normalari tuzilishiga oʻxshaydi. Asosiy, boshlangʻich hujjat koʻpincha Mustaqillik Deklaratsiyasi boʻlib, u muayyan hududda mustaqil davlatni eʼlon qiladi. Uning imzolanishi yangi mamlakat tarixining oʻziga xos boshlanishidir. Keyin odatda siyosiy tuzumning asoslarini belgilovchi konstitutsiya tuziladi.

Iqtisodiyot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Virtual davlatlar iqtisodiyoti juda oddiy. Bunday neotuzilmalarning katta qismi pochta markalari, banknotalar, kolleksiya tangalari va boshqa suvenirlarni chiqarish bilan shugʻullanadi.

Antarktidaning virtual davlatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Antarktika mikromillatlar ittifoqi aʼzolarining hududiy daʼvolari[8].

Vestarktika virtual davlati birinchi boʻlib Antarktida hududida paydo boʻldi (inglizcha: Grand Duchy of Westarctica yani Vestarktika Buyuk Gertsogligi, birinchi nomi Antarktidaning Axey hududi) [9]. Uning asoschisi Travis MakGenri 2001-yilda Meri Berd yeriga hududiy daʼvolarni ilgari surdi (bu Antarktidadagi yagona neytral hudud boʻlib, unga hech qanday eʼtirof etilgan davlatlar rasman daʼvo qilmaydi). Misol yuqumli boʻlib chiqdi va keyinchalik Antarktidada yana bir nechta virtual davlatlar paydo boʻldi.

2008-yilda Antarktika mikromillatlar ittifoqi tuzildi[10][11](inglizcha: Antarctic Micronational Union yoki AMU ; dastlab nomi ispancha: Grupo del Acuerdo Micronacional Antárctico). Uning asoschilari Finismund, Meri-Steyt va Flandrensis Buyuk Gertsogligi mikrodavlatlari edi. AMUga yangi davlatlar qoʻshilishi mumkin, ammo qoʻshilgandan keyin ularga yangi hududiy daʼvolar qoʻyishga ruxsat berilmaydi. Mamlakat oʻz-oʻzidan tugatilgan taqdirda, uning mulki talab qilinmagan deb eʼlon qilinadi. Oʻz-oʻzini tugatish deganda faol aʼzolarni yillik roʻyxatga olishda qatnashmaslik tushuniladi.

2009-yilda Finismund Qirolligi va Rodeziya Respublikasi oʻrtasida Rodeziya mikrodavlat urushi boshlandi (Antarktidadagi birinchi va hozirgacha yagona urush). Rodeziya Finismundga shartnoma taklif qildi, unga koʻra Finismundning barcha yerlari Rodeziyaga oʻtardi. Finismund beixtiyor shartnomani imzoladi, lekin keyin uni bajarishdan bosh tortdi. Bunga javoban Rodeziya Finismund veb-saytiga bir nechta xakerlik hujumlarini uyushtirdi. Urush natijasida va boshqa virtual davlatlarning diplomatik saʼy-harakatlari natijasida Finismund Rodeziyaning daʼvolarini qondirdi va keyin oʻz faoliyatini toʻxtatdi.

Roman Mamchitsning " Private Correspondent " internet nashridagi maqolasiga koʻra, 2010-yil avgust holatiga koʻra Antarktidaning 10 ta mikrodavlati mavjud: Vestarktika (2001-yilda tashkil topgan, Antarktidadagi eng qadimgi davlat, Meri Berd yeriga daʼvo qiladi), „Janubiy Georgiya“ respublikasi (2010-yilda xuddi shu nomdagi orol aholisi tomonidan tashkil etilgan va Antarktika mintaqasida haqiqiy mavjud boʻlgan yagona mikrodavlat), Meri respublikasi (2008 yilda tuzilgan, Meri Berd yerining gʻarbiy qismiga daʼvo qiladi), Flandrensis Buyuk Gertsogligi (2008-yilda tashkil etilgan, Antarktida qirgʻoqlari yaqinidagi baʼzi orollarga daʼvogarlik qiladi), Keep Watch (2006-yilda tuzilgan), Antarktida Federativ Shtatlari (butun Antarktida va Janubiy okeanning bir qismiga daʼvo qiladi, 7 shtat va bir federal okrugdan iborat; muzdan xoli Antarktika vohalarini oʻz anklavlari deb hisoblaydi), Gʻarbiy Antarktida federatsiyasi, Antarktika Landashir hamjamiyati (materikdagi ikkinchi eng qadimgi mikrodavlat,, 2001-yil Vestarktika mikrodavlati paydo boʻlgandan soʻng tashkil etilgan, Antarktidaning bir nechta kam maʼlum boʻlgan davlatlari ittifoqi), Arkel gersogligi (Flandrensis Buyuk Gertsogligining vassali) va Azusan jamoasi (3 ta davlat birligi). Keyinchalik, ularning koʻpchiligi oʻz faoliyatini toʻxtatdi va endi AMU aʼzosi emas[12]. Fininsmund qirolligi ham ilgari mavjud boʻlgan (2008 yilda tashkil etilgan, qirolicha Maud yerining janubida va Meri Berd yerining sharqida daʼvo qilingan, 2009 yilda oʻz faoliyatini toʻxtatgan, barcha yerlar Rodeziya Respublikasiga berilgan). AMU aʼzolaridan tashqari, tashkilot tomonidan tan olinmagan boshqa mikrodavlatlar, Antarktidaga daʼvo qiladilar masalan, dominion Melxisedeka va Amerika Sovet Respublikasi. 2014-yilda kontseptsiya oʻzgarishidan oldin, Romanovlar imperiyasi butun Antarktidani „kashfiyot huquqi“ ostida daʼvo qilgan.

2010-yil avgust holatiga koʻra Antarktidaning boshqa bir qancha virtual davlatlari Meri Berd yeridagi Vestarktika hududiga daʼvo qilganlar: Flandrensis, Fininsmund Qirolligi, Meri Respublikasi va Antarktida Federativ shtatlari [9].

Mikrodavlatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mikrodavlatlar[13](inglizcha: micronation) — faqat yaratuvchilarning tasavvurida, qogʻozda yoki Internetda mavjud boʻlgan yangi sunʼiy davlatlarni yaratish loyihalarining umumiy nomi. Baʼzan bunday davlatlarning hududi bor, lekin koʻpincha u juda kichik, uy-joy yoki kichik orol hajmida (masalan, Sardiniya yaqinidagi kichik orolning mustaqilligi toʻgʻrisidagi deklaratsiya[14]). Bu atamalar 1970-yillarda kichik, tan olinmagan oʻzini davlat deb eʼlon qilgan sub’ektlarni tavsiflash uchun paydo boʻlgan neologizmlardir; shundan beri bir necha ming shunday „mamlakatlar“ tashkil topdi. Xuddi shu atama 19-asrning boshlaridayoq mavjud boʻlgan oldingi virtual jamoalarga nisbatan qoʻllanila boshlandi.

Mikrodavlatlar haqiqiy mustaqil davlatlarga oʻxshaydi, lekin ular davlat sifatida tan olinmaydi. Tan olingan davlatlar bilan qurolli qarama-qarshilikning yoʻqligi ularni separatistik rejimlardan ajratib turadi. Ular tangalar, bayroqlar, pochta markalari, pasportlar, medallar chiqarish, baʼzi xalqaro forumlarda qatnashish, kitoblar, davriy nashrlar, videolar nashr etish, sport tadbirlarini oʻtkazish va hokazolar orqali rasmiy davlat atributlarini koʻpaytirishga qodir va odatda harakat qilishadi ham.

Mikrodavlatlar baʼzan kichik, oʻzini mustaqil suveren davlatlar deb eʼlon qiladigan tashkilotlardir, lekin ular hech qanday tan olingan suveren davlat yoki biron bir millatdan yuqori tashkilot tomonidan tan olinmaydi. Ularni mustaqil davlatlar sifatida tan olingan, ammo oʻlchamlari kichik boʻlgan karlik davlatlar bilan aralashtirib yubormaslik kerak[15].

Mikrodavlatlarni yaratish motivlari nazariy tajriba, siyosiy norozilik, badiiy soʻz, shaxsiy oʻyin-kulgi yoki firibgarlik maqsadlarini oʻz ichiga oladi[16]. Mikrodavlatlar turli shakllarda, jumladan, jismoniy dunyoda (quruqlikda, dengizda va kosmosda), Internetda, ularni yaratuvchilarning ongida yoki ularning baʼzilarining kombinatsiyasi sifatida mavjud boʻlishi mumkin. Baʼzi mikrodavlatlar tangalar, bayroqlar, pochta markalari, pasportlar, medallar va boshqa narsalarni chiqarish orqali jismoniy dunyoda oʻz operatsiyalarini kengaytirishga muvaffaq boʻlishdi.

Virtual davlatlar roʻyxati (toʻliq emas)

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rasmiy nomi Bayrogʻi Asos solingan vaqti Tafsif Lider
Aerik imperiya 1987 Kanadalik Erik Lis tomonidan bolaligida asos solingan mikrodavlat. Oʻnlab yillar davomida mavjud. U Aerik yerlar deb ataladigan turli xil quruqlik va sayyoralararo hududlarga daʼvo qiladi.[17]. Erik Lis
Eterna Lyutsina 1978 Oʻzini baron deb eʼlon qilgan va Yangi Janubiy Uelsdagi oʻziga tegishli mulkka daʼvo qilgan Avstraliya mikrodavlati. U bilan aloqador bir qancha tadbirkorlar 1990-yilda yer va viza firibgarligida ayblangan.[18]. Pol Barob Nyuman
Axzivlend (ivritcha: מדינת אכזיב — Medinat Axziv) 1952 Mikrodavlat Isroilda joylashgan va Eli Avivi ismli hippi va sobiq dengizchi tomonidan asos solingan. U sohilboʻyi anklavidan iborat boʻlib, 1948-yilgi urushda 10 ming aholisi quvilgan Axziv arab qishlogʻining sobiq qismidir.[19][20]. Eli Avivi
Atlantium 1981 Jorj Frensis Krukshenk tomonidan Sidneyda asos solingan Avstraliyada joylashgan global suveren guruh.[17]. Jorj Krukshenk
Ostinaziya 2008 Jonatan Ostin asos solgan hududiy mikrodavlat; uning uyi, doʻstining uyi va Shotland Balandliklaridagi maydonni oʻz ichiga oladi[21]. Jonatan Ostin
Avram Buyuk Gertsogligi 1980 Aniq chegaralari boʻlmagan mikrodavlat, keyinchalik Tasmaniya parlamentiga saylangan oʻzini gersog deb eʼlon qilgan inson tomonidan asos solingan[22]. Jon Charlton Radj
Born Sotsialistik Respublikasi 2005 Bir guruh shved talabalari tomonidan oʻylab topilgan Born taʼlimoti tamoyillari asosida oʻzini Marksistik deb eʼlon qilgan davlat. Shvetsiyadagi Skone shahridagi koʻl boʻyidagi „traktorga oʻxshash“ toshda 6 m² maydonni egallaydi. Ladoniya mikrodavlati tomonidan tan olingan[23][24][25].
Britaniya G'arbiy Floridasi 2005 Shu nomdagi Britaniya mustamlakasini tiriltirishga da'vo qiluvchi mikrodavlat[26]. Bo Register
Vestarktika (inglizcha: Grand Duchy of Westarctica) 2001 Antarktidadagi birinchi virtual davlat. Trevis MakGenri tomonidan asos solingan, Meri Bred yeriga daʼvo qiladi. Travis MakHenri
Veyshnoriya Viejšnoryja 2017 Veyshnoriya Respublikasi, virtual davlat, uning mavjudligi 2017-yil 29-avgustda Gʻarb-2017 mashqlarini tayyorlash paytida maʼlum boʻlgan, aholisi taxminan 15 000 kishini tashkil qiladi[27].
Fathlar respublikasi 1982-yil 1982-yilda patrul Florida-Kisdagi US1 avtomagistralini toʻsib qoʻyganidan soʻng AQShdan mustaqilligini eʼlon qilgan respublika. Dennis Uordlou
Dubeldeka 2000 Dubeldek knyazligi Doktor Vezudeo va Dorin Xendeker mahalliy kengashda kanalizatsiya liniyalarining joylashuvi boʻyicha tortishuv paytida Avstraliya, Yangi Janubiy Uels, Mittagong/Boaural (Mittagong/Bowral) okrugi yaqinidagi Bremer Lodj (inglizcha: Braemar Lodge) shaharchasida eʼlon qilindi. Vezudeo Xendeker
Koupman imperiyasi 2003 Koupman imperiyasi Norfolk okrugidagi avtopritseplar stoyankasidan uning asoschisi, oʻzini qirol Nikolay I deb eʼlon qilgan Nik Koupman tomonidan boshqariladi[28]. Nik Koupman
Geylar va lesbiyankalar qirolligi 2004 Kvinslend, Avstraliyada joylashgan gey faollari tomonidan ramziy norozilik sifatida tashkil etilgan[29]. Deyl Anderson
Elleora qirolligi 1944 Daniyaning Elleora orolidagi yozgi lagerda bir guruh oʻqituvchilar tomonidan asos solingan hazl mikrodavlat[30][31].
Enen-Kio 1994 Enen-Kio qirolligi oʻz nomini Marshall orollari shimoliy atolidan olgan boʻlib, marshall tilidan tarjimada „apelsin gullari oroli“ deb tarjima qilinadi. Marshall orollaridagi Ueyk Atoll hududiga daʼvo qiladi va pasport va diplomatik hujjatlar bilan aldash maqsadida eʼlon qilingan deb hisoblanadi[32].
Flandrensis 2008 Mikrodavlat Antarktikaning bir qancha orollariga daʼvogarlik qiladi. Nils Vermeersh
Filettino 2011 Italiyaning kichik shaharchasi meri (550-odam) Yevropa iqtisodiy inqirozi natijasida koʻrilgan tejamkorlik choralariga norozilik sifatida Italiyadan mustaqilligini eʼlon qildi. Filettino oʻz pul birligi fioritoni chop etdi. Luka Sellari
Foruik 2008 Shetland orollaridagi orol, nafaqadagi Styuart Xill tomonidan toj yerlari deb eʼlon qilingan. Uning taʼkidlashicha, Buyuk Britaniya 1469-yilda tuzilgan bitim shartlarini buzgan va Daniyaga shotlandlarga vaʼda qilingan Shetland va Orkney orollarini sotib olishga ruxsat bermagan[33]. Styuart Xill

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Terra nullius
  • Xalqaro-huquqiy tan olinish
  • Tan olinmagan va qisman tan olingan davlatlar
  • E. Peterbus Unum — „Griffinlar“ animatsion serialining epizodi boʻlib, unda bosh qahramon Piter Griffin hujjatlardagi yuridik xato tufayli oʻzining mikrodavlatiga asos solgan.
  • „Futurama“ animatsion serialida (Bend Her epizodi) robot Bender oʻzi ixtiro qilgan mamlakat — Roboniyani koʻrsatib, ayol robot niqobi ostida Olimpiadada qatnashadi.
  • Lev Kassilning „Konduit va Shvambraniya“ hikoyasida bosh qahramonlar Lelya va Oska Shvambraniya deb nomlangan xayoliy mamlakatni oʻylab topadilar.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Journeys–the spirit of dicovery: Simon Sellars braves wind and waves to visit the unlikely North Sea nation of Sealand“. The Australian. 2008-yil 5-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 10-noyabr.
  2. ↑ Mark B. Salter Rights of Passage: The Passport in International Relations
  3. ↑ John Ryan, George Dunford, Simon Sellars. Micronations. Lonely Planet, 2006 — 6-bet. ISBN 1-74104-730-7. [sayt ishlamaydi]
  4. ↑ 4,0 4,1 Sam sebe korol, sam sebe strana, Pavel Ovchinnikov, „ZONAKZ“, 29 aprelya 2009 g.
  5. ↑ 1
  6. ↑ 2
  7. ↑ Micronations. p. 5.
  8. ↑ Karta na sayte AMU
  9. ↑ 9,0 9,1 Мамчиц 2010.
  10. ↑ Antarkticheskiy soyuz mikrogosudarstv
  11. ↑ Mariska van Brederode. „The Grand Duchy of Westarctica (West-Antarctica)“ (2010-yil 22-iyun). 2015-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-yanvar.
  12. ↑ „Результаты переписи октября 2014 г.“ (2014-yil 18-oktyabr).
  13. ↑ Sozday svoyu stranu — samie izvestnie mikrogosudarstva mira
  14. ↑ NEWSru.com: "Effekt domino: vsled za Serbiey i Gruziey raskalivaetsya Italiya — poyavilas Respublika „Durnoy veter“"
  15. ↑ Ryan, John. Micronations — 5-bet. 
  16. ↑ Ryan, John. Micronations — 4-bet. 
  17. ↑ 17,0 17,1 Ryan, John. Micronations — 102-bet. 
  18. ↑ Dean, Anabel. "Bleyer's Honours Outlined". The Sydney Morning Herald (1989-yil 20-iyun), s. 7. Qaraldi: 2008-yil 27-iyul.
  19. ↑ Eber, Shirley; Kevin O'Sullivan. Israel and the Occupied Territories: The Rough Guide. London: Harrap-Columbus, 1989 — 305—306-bet. ISBN 0-7471-0105-1. 
  20. ↑ Ryan, John. Micronations — 48—51-bet. 
  21. ↑ Carshalton home declares itself independent state (From Your Local Guardian)
  22. ↑ Micronations — 144-bet. 
  23. ↑ Sørdal, Kristin „Verdens rareste steder“. Dinside (2008-yil 6-mart). 2012-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 7-iyun.
  24. ↑ Fordham, Alice. „"Stone me–you two aren’t married"“. Times Online. 2011-yil 17-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 7-iyun.
  25. ↑ „"Court denies couple marriage: 'your country does not exist'"“. The Local (2007-yil 10-dekabr). Qaraldi: 2008-yil 7-iyun.
  26. ↑ Micronations — 139-bet. 
  27. ↑ Respublika Veyshnoriya
  28. ↑ Micronations — 70-73-bet. 
  29. ↑ Micronations — 38-bet. 
  30. ↑ Micronations — 42-bet. 
  31. ↑ Официальный сайт Королевства Эллеоры, 2016-09-28da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2022-06-06
  32. ↑ „Kingdom of EnenKio“. Flags of the World. 2012-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 13-sentyabr.
  33. ↑ Carrell, Severin „Captain Calamity leads breakaway of Shetland islet from UK“. The Guardian (2008-yil 19-iyun). 2012-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 20-iyun.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Virtual_davlat&oldid=5311434" dan olindi