Kontent qismiga oʻtish

Virusli ensefalit

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
rabies virusi

Virusli ensefalit — bu ensefalit deb ataladigan miya parenximasining virus tomonidan yalligʻlanish kasalligi. Bu ensefalitning eng keng va koʻp tarqalgan turi hisoblanib, koʻp hollarda virusli meningit bilan sodir boʻladigan kasallik hisoblanadi. Ensefalitik viruslar dastlab infektsiyani keltirib chiqaradi va markaziy asab tizimidan (MAT) tashqarida koʻpayadi, aksariyati markaziy asab tizimiga qon aylanish tizimi orqali, kam qismi esa asab tugunlaridan MAT tomon yetib boradi. Miyaga kirgandan keyin, virus va uy egasining yalligʻlanish reaksiyasi asab tizimi funktsiyasini buzadi. Bu kasallik va asoratlarga olib keladi, ularning aksariyati koʻp holatlarda nevrologik xususiyatga ega boʻladi. Masalan, vosita qobiliyatlari va xatti-harakatlarning oʻzgarishi.

Virusli ensefalitni shaxsning alomatlari, shaxsiy tarix, masalan, sayohat tarixi va boshqa klinik testlardan foydalanib aniqlangan gistologiyasi, tibbiy rasmlar va lumbar ponksiyalar yordamida aniqlanadi. Ensefalitning boshqa sabablarini istisno qilish uchun differentsial tashxis qoʻyish ham mumkin. Koʻpgina ensefalitik viruslar asosan infektsiyaning xarakterli belgilariga ega boʻlib, tashxis qoʻyishga yordam beradi. Davolash odatda qoʻllab-quvvatlovchi xususiyatga ega boʻlib, antiviral dori terapiyasini ham taʼminlaydi. Buning asosiy istisnosi asiklovir bilan davolash mumkin boʻlgan oddiy gerpes ensefalitidir. Ensefalitik virus bilan kasallangan koʻpchilik odamlarda prognoz yaxshi, ammo ogʻir simptomlar, shu jumladan virusli ensefalit rivojlanayotgan odamlar orasida qiyin kechadi. Virusli ensefalitning uzoq muddatli asoratlari, asosan, tutilishlar, xotira yoʻqolishi va aqliy zaiflashuv kabi nevrologik buzilishlar bilan bogʻliq boʻladi.

Etiologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻpgina viruslar infeksiya vaqtida ensefalitga olib kelishi mumkin, jumladan:

Yuqish yoʻllari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ensefalitik viruslar yuqish yoʻllari bilan bir biridan farq qiladi. Baʼzilari odamdan odamga, boshqalari hayvonlardan, ayniqsa, chivinlar va boshqa artropodlarning chaqishi bilan yuqadi. Bunday viruslar arboviruslar deb ataladi. Odamdan odamga yuqishiga misol qilib, jismoniy aloqa orqali yuqadigan oddiy gerpes virusini keltirish mumkin. Arbovirus virusiga misol qilib Gʻarbiy Nil virusini keltirish mumkin. U odatda Culex chivinlari, ayniqsa Culex pipiens chaqishi natijasida odamlarga tasodifan yuqadi[11].

Patogenezi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Virusli ensefalitni keltirib chiqaradigan viruslar birinchi navbatda tanaga yuqadi va markaziy asab tizimidan (MAT) tashqarida koʻpayadi. Shundan soʻng, koʻp hollarda qon aylanish tizimi orqali orqa miya va miyaga yetib boradi. Bundan tashqari istisnolar orasida nerv tugunlaridan markaziy asab tizimiga oʻtadigan gerpes viruslari va quturish viruslari kiradi. Miyaga kirganda, virus va organizmning yalligʻlanish reaksiyasi asab hujayralari faoliyatini buzadi va miyada suyuqlik yigʻilishi, qon tomirlarining tiqilishi va qon ketishiga olib keladi. MAT infektsiyasiga javob tariqasida markaziy asab tizimida oq qon hujayralari va mikrogliyalarning koʻp tarqalgani koʻp tarqalgan. Sharqiy osiyo ensefaliti va yapon ensefaliti kabi virusli ensefalitning ayrim shakllari uchun asab hujayralarining nekrozi bilinarli darajada boʻlishi mumkin. Arboviruslar keltirib chiqaradigan ensefalitdan keyin, markaziy asab tizimida, ayniqsa bolalarda kalsifikatsiya hosil boʻlishi mumkin. Herpes simplex ensefaliti markaziy asab tizimida nekrotik lezyonlarni keltirib chiqaradi.

Diagnostikasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Virusli ensefalitga gumon qilingan boʻlsa, u holda shaxsning tarixi toʻgʻrisida savollar berilishi va fizik tekshiruv oʻtkazilishi mumkin. Oʻz tarixining asosiy jihatlari immunitet holati, hayvonlarga taʼsir qilishi, shu bilan birga hasharotlar, sayohat tarixi, emlanish tarixi, geografiya va yil vaqtini oʻz ichiga oladi. Semptomlar odatda oʻtkir shaklda hosil boʻladi va infeksiyaning juda koʻp uchraydigan simptomlari isitma, boshning ogʻrigʻi, ruhiy holatning oʻzgarishi, yorugʻlikka sezgirlik, boʻyin va belning qotib qolishi, qayt qilish, chalkashlik va ogʻir holatlarda soqchilik, falaj va komadir. Xatti-harakat oʻzgarishi, gallyutsinatsiyalar yoki kognitiv pasayish kabi neyropsikiyatrik xususiyatlar tez-tez uchraydi. Ogʻir alomatlar chaqaloqlar va qariyalar orasida eng koʻp uchraydi. Aksariyat infektsiyalar asemptomatik boʻlib, alomatlari yoʻq, aksariyat simptomatik holatlar esa engil kasalliklardir[12].

  • Enterovirus 71 titroq, muvozanat va muvofiqlashtirishning buzilishi, oʻpkada suyuqlik toʻplanishi va bosh miya asab falajiga olib kelishi mumkin.
  • Epstein-Barr virusli ensefaliti odatda limfa tugunlarining kengayishi va taloqning kattalashuvi bilan kechadi.
  • Herpes zoster ensefalitiga toshma va teri pufakchalari hamroh boʻlishi mumkin va u frontal va temporal qismni oʻz ichiga olganligi sababli, koʻpincha psixiatrik xususiyatlar, xotira yetishmovchiligi va nutq qobiliyatini yoʻqotish bilan tavsiflanadi.
  • Yapon ensefaliti singari koʻpgina arboviral ensefalitlar, birinchi navbatda, bazal ganglionlarga taʼsir qiladi, baʼzi hollarda Parkinson kasalligida kuzatiladigan holatlarga oʻxshash beixtiyor harakatlar singari vosita belgilarini keltirib chiqaradi.
  • Nipah virusi miya sopi va serebellarning belgilari, gipertenziya va segmentar miokloniyani yoki bogʻlangan mushaklar guruhining qisilishiga olib kelishi mumkin.
  • Zika virusi, agar homilador ayol infeksiyalangan boʻlsa, yangi tugʻilgan chaqaloqlarda mikrosefaliya kuzatilishi mumkin.

Gistologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Virusli ensefalitning miya gistologiyasi optik mikroskop bilan qaralganda hujayra sitoplazmasida yadro eritmasi va gipereozinofiliya deb nomlanadigan eozinofillar miqdorining koʻpayishi bilan halok boʻlgan neyronlarni koʻrsatadi. Ensefalit yalligʻlanish reaksiyasi boʻlishligi sababli, mikrogliya, makrofaglar va limfotsitlar singari qon tomirlari yaqinida joylashgan yalligʻlanish hujayralari koʻrinadi. Neyron ichidagi viruslar elektron mikroskoplar yordamida koʻrinadi.

Klinik baholash

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shubhali etiologiyaga koʻra afzal qilingan diagnostika testi.
Virus Tanlangan diagnostika testi
Sitomegalovirus CSF PCR yoki CSFga xos IgM
Dengue/Chikungunya/Zika CSF PCR yoki CSFga xos IgM
Enterovirus Najas va tomoq PCR CSF PCRdan koʻra afzalroqdir
Epstein-Barr virusi Sarum EBV kapsid antijeni IgG va IgM (VCA),
EBV yadro antijeni IgG (EBNA)
Herpes simplex virusi CSF PCR, 2 dan 7 kungacha takrorlanishi mumkin. Yuqori klinik shubha bilan salbiy boʻlsa, kasallikning boshlanishi
yoki kasallikning boshlanishidan 10-14 kundan keyin HSV-IgG uchun CSF
HHV-6 Virusni istisno qilish uchun CSF PCR sarum PCR bilan bogʻlangan notoʻgʻri pozitivlarni keltirib chiqaradigan xost DNKsiga integratsiya
Gripp Madaniyat, antigen testi, nafas olish sekretsiyalarining PCR
Qizamiq CSFga xos IgG
Varikella-zoster virusi CSFga xos IgG

Prognozi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Agar davolansa, koʻpchilik virusli ensefalitdan kasallik bilan bogʻliq uzoq muddatli ortiqcha muammolarsiz tuzalib ketadi. Oʻlim koʻrsatkichi davolanmaganlar uchun farq qiladi, masalan, gerpes ensefalit virusi uchun taxminan 70%[13], lekin La Crosse virusi uchun past. Dastlabki infeksiyadan soʻng simptomatik boʻlib qolgan odamlarda diqqatni bir joyga jamlash, xulq-atvor yoki nutq buzilishlari yoki xotirani yoʻqotish qiyin boʻlishi mumkin. Juda ham kam hollarda, insonlar doimiy vegetativ holatda qolishlari mumkin. Virusli ensefalitning eng koʻp tarqalgan uzoq muddatli belgilari bir necha oʻn yillar mobaynida kasallarlarning 10% dan 20% gacha miqdorda boʻlgan tutilishlardir. Ushbu tutilishlar tibbiy terapiyaga bardoshli. Ammo, virusli ensefalitdan soʻng bir tomonlama mezial temporal lob tutilishi boʻlgan odamlar neyroxirurgiyadan keyin yaxshi natijalarga erishadilar[14].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Hammon, W. M.; Reeves, W. C. (1952). „California encephalitis virus, a newly described agent“. Calif Med. 77-jild, № 5. 303–309-bet. PMC 1521486. PMID 13009479.
  2. ↑ Ghosh, S.; Basu, A. (January–February 2017). „Neuropathogenesis by Chandipura virus: An acute encephalitis syndrome in India“. Natl Med J India. 30-jild, № 1. 21–25-bet. PMID 28731002.
  3. ↑ 3,0 3,1 Costa, B. K. D.; Sato, D. K. (2020). „Viral encephalitis: a practical review on diagnostic approach and treatment“. Jornal de Pediatria. 96-jild, № Suppl. 1. 12–19-bet. doi:10.1016/j.jped.2019.07.006. PMID 31513761.
  4. ↑ Chen, Z.; Zhong, D.; Li, G (2019). „The role of microglia in viral encephalitis: a review“. J Neuroinflammation. 16-jild, № 1. 76-bet. doi:10.1186/s12974-019-1443-2. PMC 6454758. PMID 30967139.
  5. ↑ „Understanding encephalitis -- the basics“. WebMD. WebMD (2019-yil 26-mart). Qaraldi: 2020-yil 27-mart.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Evans, A. B.; Winkler, C. W.; Peterson, K. E. (2019). „Differences in Neuropathogenesis of Encephalitic California Serogroup Viruses“. Emerg Infect Dis. 25-jild, № 4. 728–738-bet. doi:10.3201/eid2504.181016. PMC 6433036. PMID 30882310.
  7. ↑ 7,0 7,1 Pastula, D. M.; Smith, D. E.; Beckham, J. D.; Tyler, K. L. (2016). „Four emerging arboviral diseases in North America: Jamestown Canyon, Powassan, chikungunya, and Zika virus diseases“. J Neurovirol. 22-jild, № 3. 257–260-bet. doi:10.1007/s13365-016-0428-5. PMC 5087598. PMID 26903031.
  8. ↑ Lavergne, A.; de Thoisy, B.; Tirera, S.; Donato, D.; Bouchier, C.; Catzeflies, F.; Lacoste, V. (2016). „Identification of lymphocytic choriomeningitis mammarenavirus in house mouse (Mus musculus, Rodentia) in French Guiana“. Infect Genet Evol. 37-jild. 225–230-bet. doi:10.1016/j.meegid.2015.11.023. PMID 26631809.
  9. ↑ Mackenzie, J. S.; Lindsay, M. D. A.; Smith, D. W.; Imrie, A (2017). „The ecology and epidemiology of Ross River and Murray Valley encephalitis viruses in Western Australia: examples of One Health in Action“. Trans R Soc Trop Med Hyg. 111-jild, № 6. 248–254-bet. doi:10.1093/trstmh/trx045. PMC 5914307. PMID 29044370.
  10. ↑ Carod-Artal, F. J. (1 May 2020). „Neurological Complications of Coronavirus and COVID-19“. Revista de Neurología. 70-jild, № 9. 311–322-bet. doi:10.33588/rn.7009.2020179. PMID 32329044. S2CID 226200547.
  11. ↑ „West Nile Virus“. World Health Organization. World Health Organization (2017-yil 3-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 27-mart.
  12. ↑ „Encephalitis, Viral“. World Health Organization. World Health Organization. 2006-yil 16-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 27-mart.
  13. ↑ Bradshaw, M. J.; Venkatesan, A. (2016). „Herpes Simplex Virus-1 Encephalitis in Adults: Pathophysiology, Diagnosis, and Management“. Neurotherapeutics. 13-jild, № 3. 493–508-bet. doi:10.1007/s13311-016-0433-7. PMC 4965403. PMID 27106239.
  14. ↑ Said, S.. Viral encephalitis. StatPearls Publishing LLC, 16 December 2019. Qaraldi: 2020-yil 28-mart.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Virusli_ensefalit&oldid=5230326" dan olindi