tuxum sahifasining manbasini koʻrish

[[Fayl:Egg125o.png|thumb|300px|Tuxum]]
= {{-uz-}} =
== Morfologik va sintaktik xususiyatlari ==
'''tu-xum'''
== Aytilishi ==

== Etimologiyasi ==
{{OʻTEL|III|'''TUXUM''' Bu ot {{ПРС}}da [toxm] shaklida (113), {{ТжРС}}da tuxm shaklida (400) keltirilgan; oʻzbek tiliga tojikcha shaklidagi xm tovushlari oradigʻiga u tovushini kiritib olingan; 'urgʻochi parranda, toshbaka va boshqa hayvonlarning bola ochish uchun qoʻyadigan, qobiqka oʻralgan jinsiy umurtqasi' maʼnosini anglatadi ({{OʻTIL}}, II, 236).}}

''\[[w:Fors tili|f.]]'' chtuxum - urugʻ, tuxum; avlod, nayel; sperma

== Maʼnoviy xususiyatlari ==
=== Maʼnosi ===
1 Urgʻochi parranda, toshbaqa va b. baʼzi hayvonlarnnng bola ochish uchun qoʻyadigan, qobiq bilan oʻralgan jinsiy yumurtqasi va shu narsa — tarkibida barcha oziq moddalariga ega boʻlgan taom mahsuloti sifatida. {{misol|Tovuqning {{ajrat|tuxum}}i. Oʻrdakning tu-xumi. Tuxum qilmoq. Qovurilgan {{ajrat|tuxum}}. Tuxum yutmoq.}}

:'''Anqoning tuxumi''' ''q.'' anqo. {{misol|Nimasini su-rishtirasiz, mulla aka, xoʻjayinlar orasi-dan epaqaga keladiganini qidirish anqoning {{ajrat|tuxum}}ini qidirish bilan barobar ekan..|[[w:Oybek|Oybek]]|Tanlangan asarlar}}. Tuxum bosmoq 1) tuxum qilish uchun moyak ustida oʻtirmoq. {{misol|Bundan rosa un yil burun mana shu boloxo-nadagi qaznoqda {{ajrat|tuxum}} bosib yotgan farangi tovuq birdaniga qoqolab, tom orqasiga}} — ''Sobirjon qorinikiga uchib tushdi.'' A. Qahhor, Qoʻshchinor chiroqlari; 2) joʻja ochish uchun maʼlum vaqt tuxumlarga bagʻrini berib yotmoq. {{misol|Soʻrining burchagiga in qurgan musichaning {{ajrat|tuxum}} bosib yotganini kuzatdi. }}Gazetadan; 3) {{koʻchma|uz}} hech bir ish qilmay, uydan eshikka chiqmay yotmoq, loqayd yura-vermoq. {{misol|Rahim tagʻin chetga surilardi, balki yana chakagini bogʻlab, uyda {{ajrat|tuxum}} bosib qolardi.|[[w:H. Nazir|H. Nazir]]|Soʻnmas chaqmoqlar}}. Tuxum bostirmoq Joʻja ochib chiqarsin uchun, kurk boʻlgan tovuqning ostita tuxum qoʻymoq. {{misol|Komiljon bostirgan {{ajrat|tuxum}}lar joʻja boʻl-may, palagʻda chiqib qoldimi ?|[[w:I. Rahim|I. Rahim]]|Ixlos}}. Tuxum ochmoq Tuxum bosib yotib, joʻja chiqarmoq. Tuxum urishtirmoq (''yoki'' oʻynamoq) Pishgan tuxumlarni bir-biriga urib, kim-niki sinmay qolishga oʻynamoq. {{misol|Ikki ariq-ning atrofiga choyxonalar ochilardi.. Qi-morbozlik boʻlardi, mozorlardan shayx va qalandarlar kelardi.. {{ajrat|tuxum}} oʻynashardi, soʻngra mastbozlik.|[[w:I. Rahim|I. Rahim]]|Ixlos}}. Tuxum-ga kirmoqTuxum qila boshlamoq. {{misol|Tovugʻimiz {{ajrat|tuxum}}ga kirib qoldi.}} Tuxumdan chiqmoq 1) guxum qilmay qoʻymoq; 2) tuxumni yorib chiq-moq, joʻjalamoq. Tuxumi ogʻziga kelmoq (''yoki ''tiqilmoq) Juda ziq, tang ahvolda qolmoq. {{misol|Oxiri {{ajrat|tuxum}} ogʻziga kelganda, "ha boʻl, ha boʻl"ga tushib, shoʻr yerning yarmini ham yuvol-madik.|[[w:"Mushtum"|"Mushtum"]]}}.

'''2 '''{{biol.|uz}} Jinsiy hujayra. {{misol|{{ajrat|Tuxum}} yoʻli. {{ajrat|Tuxum}} hujayrasi.}}

'''3 '''''bot.'' Urugʻ. {{misol|Oshqovoqning {{ajrat|tuxum}}i.}}

'''4 '''{{koʻchma|uz}} Nayel, avlod, zurriyot, zot. {{misol|{{ajrat|Tuxum}}i qurigan hayvonlar.}} n {{misol|Koʻk qurt! Yomon ofat. Gʻoʻzaning zavoli. Tezda {{ajrat|tuxum}}-tu-xumini quritish kerak.|[[w:R. Azizxujayev|R. Azizxujayev]]|Yashil chayla}}. {{misol|Oʻlsam oʻlayin, odam {{ajrat|tuxum}}idan qoʻrq-mayman.|[[w:"Oysuluv"|"Oysuluv"]]}}.

:'''Tuxmi odam''' (''yoki'' '''inson''') Odam zoti. ''Sultonim, bir kun boʻlgan odam, bir kun oʻla-di, tuxmi odam boshida shu savdo bor.'' "Gu-lixiromon". Tuxumini quritmoq ''(yoki'' qir-moq) Butunlay yoʻq qilmoq. {{misol|Agarda najo-timiz qipchoq {{ajrat|tuxum}}ini quritishda boʻlsa, meni ham ossinlar!|[[w:A. Qodiriy|A. Qodiriy]]|Oʻtgan kunlar}}. U [{{misol|Davlatyor] figʻon chekayotir: -Seni oʻldirganning {{ajrat|tuxum}}ini qiraman, akajonim! |[[w:P. Tursun|P. Tursun]]|Oʻqituvchi}}.

'''5 '''{{koʻchma|uz}} Umuman, yuzaga keltiruvchi narsa, urugʻ. {{misol|Agar siz nafsilamrga qarasangiz, ikki xalqni bir-biriga sovuq koʻrsatib, adovat {{ajrat|tuxum}}ini sochib keluvchi bir necha-gina odam bor..|[[w:A. Qodiriy|A. Qodiriy]]|Oʻtgan kunlar}}.

=== Sinonimlari ===

=== Antonimlari ===

{{OʻTIL|ТУХУМ}}
== Tarjimalari ==

{{Tarjimalar
|ru = 
}}
{{Tarjimalar
|tur = keng
|ru = '''tuxum'''<br />
'''1 '''[[яйцо]]; // [[яичный]]; [[яйцевой]]; {{tarjmisoli|yangi tuxum }} свежее яйцо; {{tarjmisoli|tuxum yoʻli }} яйцевод; {{tarjmisoli|tuxumning oqi }} яичный белок; {{tarjmisoli|tuxum hujayrasi }} {{izoh|биол}}. яйцевая клетка; {{tarjmisoli|tuxum quymoq }} яичница; {{tarjmisoli|tuxum qilmoq }} класть яйца, нестись; {{tarjmisoli|tuxum bosmoq }} 1) сидеть на яйцах; 2) {{izoh|перен}}. сидеть сиднем; {{tarjmisoli|tuxum bostirmoq }} сажать на яйца; {{tarjmisoli|tuxum qoʻymoq }} откладывать яички; метать икру; {{tarjmisoli|tuxumga qirmoq }} начать нестись; {{tarjmisoli|tuxumdan chiqmoq }} 1) перестать нестись; 2) вылупляться из яйца;<br />
'''2 '''[[семена]]; {{tarjmisoli|qovoq tuxumi }} семена тыквы;<br />
'''3''' {{izoh|перен}}. [[потомство]]; [[семейство]]; {{tarjmisoli|tuxumi qurigan hayvonlar }} вымершие животные; {{tarjmisoli|tuxumini quritmoq }} уничтожить, истребить до конца ({{izoh|кого-что-л}}.); {{tarjmisoli|* tuxumi ogʻziga kelganda }} {{izoh|разг}}. когда приспичит, когда подпирает.<br />
}}

== Morfologik va sintaktik xususiyatlari ==
'''tu-xum'''
== Maʼnoviy xususiyatlari ==
=== Maʼnosi ===
"Tuxum" — 1) urgʻochilik jinsiy hujayrasi (q. Tuxumhujayra); 2) tarkibida barcha oziq moddalarga ega boʻlgan parranda mahsuloti. Isteʼmol uchun, asosan, tovuq, bedana, sesarka T.lari ishlatiladi. |[[w:I. Rahim|I. Rahim]]|Zangori kema kapitani}}. Sifati, vazni, muddati va saqlanish sharoitiga qarab parhez va oshxona (oddiy) T.lariga ajratiladi. Yangi, yuqori sifatli, sovuq haroratda saqdanmagan, muddati 7 kundan oshmagan {{misol|Mundoq {{ajrat|tuxum }} T.lar parhez T. hisoblanadi.

{{uz-ism}}

===Tillar===
{{trans-top}}
*{{af}}: [[eier]]
*{{ar}}: [[بيضة]] (báyḍa) 
*{{az}}: [[yumurta]]
*{{eu}}: [[arrautza]], [[arraultza]]
*{{be}}: [[яйка]] (jájka), [[яйцо]] (jajcó)
*{{bn}}: [[ডিম]] (ḍim)
*{{bg}}: [[яйце]] (jajcé)
*{{cs}}: [[vejce]]
*{{my}}: [[ဥ]] (my)
*{{da}}: [[æg]]
*{{de}}: [[Ei]]
*{{es}}: [[huevo]]
*{{et}}: [[muna]]
*{{fa}}: [[تخم]] (toxm), [[تخم مرغ]] (toxm-e morğ)
*{{fr}}: [[œuf]]
*{{gag}}: [[yımırta]]
*{{gl}}: [[ovo]]
*{{he}}: [[ביצה]] (beitsá)
*{{hi}}: [[अंडा]] (ãṇḍā)
*{{is}}: [[egg]]
*{{id}}: [[telur]]
*{{ga}}: [[ubh]]
*{{it}}: [[uovo]]
*{{kk}}: [[жұмыртқа]] (jumırtqa)
*{{km}}: [[ស៊ុត]] (sut), [[ពង]] (pɔɔŋ)
*{{rw}}: [[igi]]
*{{ko}}: [[달걀]] (dalgyal)
*{{ku}}: [[hêk]], [[hêlke]]
*{{lo}}: [[ໄຂ່]] (khai)
*{{la}}: [[ovum]]
{{trans-mid}}
*{{lv}}: [[ola]]
*{{lt}}: [[kiaušinis]]
*{{lb}}: [[Ee]]
*{{mk}}: [[јајце]] (jájce)
*{{ms}}: [[telur]]
*{{mt}}: [[bajda]]
*{{gv}}: [[ooh]]
*{{mn}}: [[өндөг]] (öndög)
*{{nl}}: [[ei]]
*{{pl}}: [[jajo]], [[jajko]]
*{{pt}}: [[ovo]]
*{{tr}}: [[yumurta]]
*{{ro}}: [[ou]]
*{{ru}}: [[яйцо]] (jajcó)
*{{sk}}: [[vajce]]
*{{sl}}: [[jajce]]
*{{sw}}: [[yai]]
*{{sv}}: [[ägg]]
*{{tl}}: [[itlog]]
*{{tg}}: [[тухм]] (tuxm)
*{{th}}: [[ไข่]] (khai)
*{{tk}}: [[ýumurtga]]
*{{uk}}: [[яйце]] (jajcé)
*{{ur}}: [[انڈا]] (ãṇḍā)
*{{vo}}: [[nög]]
*{{cy}}: [[ŵy]]
*{{vi}}: [[trứng]]
*{{ja}}: [[卵]] (tamago)
*{{zh}}: [[鸡蛋]], (jīdàn) [[蛋]] (dàn)
*{{el}}: [[αβγό]] (avgó)
|}}

[[Turkum:Oʻzbekchada forschadan oʻzlashgan soʻzlar]]