Feu d' li
Li feu d' li (on scrît eto : feu-d'-li; on dit ossu fleur di sint Djôzef u lisse), c' est ene fleur des cortis, po gårni, avou des grandès fleurs di sacwantès coleurs, mins ki c' est les blankes les pus rlomêyes.
No e sincieus latén Lilium spp.
Famile : feudlissêyes.
Discrijhaedje del plante.
[candjî | candjî l’ côde wiki]Come les ôtes feudlissêyes, c' est ene plante avou èn agnon. Gn è vént cénk a shijh fleurs so tchaeke bodje, e moes d' djun, djulete (el Walonreye).
Li feu d' li crexhe voltî ezès clairès plaeces, et voet evi l' crouweur.
Sôre di feus d' li
[candjî | candjî l’ côde wiki]- blanc lisse (ås blankès fleurs).
- djaene lisse (ås djaenès fleurs).
- bounet d' Trouk (F. Lis Martagon, almand Türkenbund).
Uzaedje come yebe ås maladeyes
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Po les agaesses, on spate èn agnon d' feu d' li tot crou, et on l' mete disso l' må.
- Po fé meuri les clås et les boignes clås, on cût èn agnon d' feu d' li direk so les braijhes, et l' mete bén tchôd sol må.
- fé d' l' ôle di lisse, tot leyant distrimper des petales di feu d' li dins l' ôle d' olive. On stind cisse ôle la so les broûleures et schôdeures.
- Li djus d' agnon d' feu d' li pout aidî a n' nén aveur des pleus.
Li feu d' li dins les fåves do vî vî tins
[candjî | candjî l’ côde wiki]- Eve åreut planté on feu d' li cwand elle a stî tchesseye evoye do paradis.
- Venusse, deyesse di l' amour ni veyeut nén voltî les feus d' li. C' est leye k' elzî emantcha on djaene pisti.
- On rprezinte sovint sint Djôzef avou on feu d' li e s' mwin. Did la, li no e walon "fleur di sint Djôzef".
Li feu d' li dins les belès letes e walon
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li feu d' li est l' essegne del purté et d' l' enocince. I fourit sovint tchanté pås fjheus d' arimés e walon. Joseph Vrindts li lome li "sins taetches". Et Henri Simon, dins "li ptit rôzî", scrît :
- I n' florixha k' ene rôze ossu blanke k' on feu-d'-li.
